تحلیل فرم و ترکیب‌بندی در خط نستعلیق بر اساس اصول نظریه گشتالت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کاندیدای دکتری پژوهش هنر،‌ دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

2 دانشیار گروه پژوهش هنر، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

3 دانشیار گروه پژوهش هنر، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.

چکیده

خوشنویسی، از معدود هنرهای سنتی است که با توجه به مشخصات هندسی­­‌اش، فرم و قالب‌های مختلفی را تجربه نموده و به هنر مدرن معاصر، پیوند خورده است.در این نوشتار، به تحلیل نسبت‌های خط نستعلیق و ترکیب‌بندی حاصل از آن مبتنی بر فرایند ادراک گشتالت پرداخته و تلاش شده تا به سؤال ذیل پاسخ داده شود: چگونه می‌توان با استفاده از اصول نظریه‌ی گشتالت، روش و اصولی معرفی نمود که امکان سنجش ترکیب‌های متفاوت آثار خوشنویسی با خط نستعلیق را فراهم نماید؟ این پژوهش با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، ساماندهی و با روش توصیفی، تحلیلی و آماری ارزیابی شده­ است. در این پژوهش، ابتدا سه اثر خوشنویسی با خط نستعلیق در قالب‌های چلیپا، سیاه‌مشق و قطعه ترکیبی معرفی و با استفاده از قوانین گشتالت تحلیل شده‌اند؛ سپس به کمک یک پرسش­نامه، قطعه­ای ترکیبی با چهار ترکیب‌بندی و گشتالت‌ متفاوت ارائه شده و مورد سنجش قرار گرفته است. نتیجه­ی این داوری نشان داده است که ضمن اهمیت بالاتر­بودن درصد خوشنویسان انتخاب‌کننده بهترین ترکیب، اکثریت افراد خوشنویس و غیرخوشنویس شرکت­کننده در نظرسنجی، همان ترکیبی را انتخاب کرده‌اند که یک خوشنویس چیره­دست خلق نموده است. لذا ارتباط دو سویه‌ی اجرای اثر و نقد اثر خوشنویسی با اصول نظریه گشتالت مشخص شده است.

کلیدواژه‌ها


آرنهایم، رودلف (1393)، هنر و ادراک بصری؛ روانشناسی چشم خلاق، ترجمه مجید اخگر، سمت، تهران.
افشارمهاجر، کامران (1388)، کاربرد نظریه ادراک دیداری گشتالت در صفحه­آرایی کتابهای درسی، نشریه هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، شماره 40، صص 40-33.
الاصفهانی، باباشاه (1391)، آداب‌المشق، پژوهش دکتر حمیدرضا قلیچ‌خانی با همکاری دکتر معین نظامی، نسخه دانشگاه پنجاب لاهور، پیکره، تهران.
بیکر، جفری. اچ. (1381)، راهبردهای طراحی در معماری، ترجمه رضا افهمی، نسل باران، تهران.
پاکباز، رویین (1386)، دایره­المعارف هنر، فرهنگ معاصر، تهران.
تامسون، جیمز ماتسن (1392)، نظریه‌های هنری در قرن بیستم، ترجمه سید داود طبایی عقدایی، نقد افکار، تهران.
جباری کلخوران، صداقت (1370)، اصول و الگوی خوشنویسی در آثار میرعماد حسنی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته ارتباط تصویری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
رضازاده، طاهر (1387)، کاربرد نظریه گشتالت در هنر و طراحی،‌ آینه خیال، مرداد و شهریور، ‌شماره 9، صص37-31.
شاپوریان، رضا (1386)، اصول روانشناسی گشتالت، انتشارات رشد، ‌تهران.
فیضی، محسن (1392)، بازشناسی نسبت­های معماری و منظر بر اساس نظریه ادراک گشتالت، کتاب ماه هنر، شماره 185، صص 73-66
قلقشندی، ابی‌العباس احمد (1340)، صبح‌الاعشی فی صناعه‌الانشاء، جزء 3، انتشارات دارالکتب‌المصری، قاهره.
قلیچ­خانی، حمیدرضا (1390)، فرهنگ واژگان و اصطلاحات خوشنویسی و هنرهای وابسته، انتشارات روزنه، تهران.
کِپِس، جئورگی (1392)، زبان تصویر،‌ ترجمه فیروزه مهاجر، انتشارات سروش، تهران.
گروتر، یورک کورت (1390)، زیبایی­شناسی در معماری، ترجمه مجتبی دولتخواه و سولماز همتی، مؤسسه نشر دولتمند، تهران.
لنگ، جان (1394)، آفرینش نظریه معماری نقش علوم رفتاری در طراحی محیط، ترجمه دکتر علیرضا عینی­فر، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
مایل هروی، نجیب (1372)، کتاب­آرایی در تمدن اسلامی، مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد.
Peterson, M.A & Gibson, B.S (1994), Perception & Psychophysics, September, Volume 56, Issue 5, pp 551–564, https://doi.org/10.3758/BF03206951.
Moszkowicz, Julia (2011), Gestalt and Graphic Design: An Exploration of the Humanistic and Therapistic Effects of Visual Organization, The MIT Press, Design Issues, Vol.27, No.4, pp. 56-67.
Vecera and O'Reilly (1998), Journal of Experimental Psychology: Human Perception and Performance, 25(1), pp. 276-286.
Zakia, Richard. D (2002), Perception & Imaging, Focal Press, USA.