کلیشه سازی در گذار از صفحه آرایی سنتی به چاپ سنگی دوره قاجار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا

چکیده

دوران  قاجار، مصادف با نفوذ  فرهنگ وهنر و ساخته­های صنعت غرب در ایران است . برخی از این اتفاقات، به دنبال تبادلات سیاسی و ورود اختراعات و صنایع جدید نظیر دستگاه­های چاپ، دوربین عکاسی و... تاثیر به سزایی بر هنر سنتی ایران گذاشت. کلیشه­سازی، از شیوه­های رایج حاکمان در جهت یکدست سازی فرهنگی و حفظ همبستگی است. این مقاله به روش توصیفی و تحلیلی و با مقایسه دو سند دوره قاجار -یکی دستنویس و دیگری چاپ سنگی- که هر دو مربوط به دهه­ی اول قرن چهاردهم هجری است، دستاوردهای جدید صفحه­آرایی با توجه به کتاب­آرایی سنتی را مورد سوال و تحلیل قرار داده و کلیشه­سازی دوره قاجار را که برگرفته از فرهنگ ملی و سیاست­گذاری­های حکومتی بود، به­ویژه درکلیشه­های تصویری بررسی می­کند. از نتایج این تحقیق آنست که؛  با توجه به تاثیرات چاپ سنگی، یکی از دستاوردهای صفحه­آرایی این دوران،  کلیشه­سازی و ارائه­ی الگوهای تصویری مبتنی بر حافظه فرهنگی و علایق مردم و سلیقه­های سیاسی و حکومتی است. این کلیشه­ها، برداشتی از سمبل­های ملی و باستانی و نُسَخ دستنویس هستند که با شکل کارکردی جدید، توسط هنرمندان و دست اندرکاران چاپ سنگی، به دوران معاصر انتقال یافت.

کلیدواژه‌ها


آژند، یعقوب (1396)، رقم مسجع: علل و رویکر مذهبی - اجتماعی آن، هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، دوره 22، شماره 2، صص1-8 .
احتشامی، محسن (1383)، مهرهایی از جنس عشق، کتاب خورشید، تهران .
فریه، دبلیو (1374)، دربارۀ هنر های ایران، ترجمه پرویز مرزبان، انتشارات فرزان روز، تهران.
دهخدا، علی اکبر (1373)، لغت نامه دهخدا، چاپ اول از دورة جدید، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
 رفیق، احمد (1384)، چاپ سنگی، فصلنامه کتابداری، شماره 30، صص 133-143.
خسروی، فریبرز(1385)، دایره­المعارف کتابداری و اطلاع­رسانی جلد دوم، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، تهران.
چادگانی پور، اعظم (1388)، حاشیه و حاشیه­نویسی­ها در کتاب­های چاپ سنگی دوره قاجار، کتاب ماه هنر، مهرماه، صص 50-54.  
صادقی فسایی، سهیلا و کریمی، شیوا (1384)، کلیشه­های جنسیتی سریال­های تلویزیونی ایرانی (سال1383)، فصلنامه پژوهش زنان، دوره3، شماره3، صص59-89.
کنوبلاخ، هوبرت (1390)، مبانی جامعه­شناسی معرفت، ترجمه کرامت­اله راسخ، نشر نی، تهران.
کوکلان، شیوا (1379)، ویژگی­های فنی کتاب­های چاپ سنگی دوران ناصری، نامه بهارستان، سال اول، شماره اول، صص 19-34.
شگلوا، الیمپیاداپاولونا (1388)، تاریخ چاپ سنگی در ایران، ترجمه: پ. منزوی، معین، تهران.
گیرشمن، رومن (1390)، هنر ایران در دوران پارتی و ساسانی، ترجمه بهرام فره­وشی، چاپ سوم، شرکت انتشارات علمی وفرهنگی، تهران.
کلاه کج، منصور و ناجی، ماهان (1389)، بررسی چگونگی بازنمایی آثار چاپ سنگی دوره قاجار در گرافیک معاصر ایران،نامه هنرهای تجسمی و کاربردی، سال سوم، شماره 6، صص57-78.
شهرستانی، سید حسن (1381)، جلوه­های هنر ایرانی، انتشارات سازمان اسناد ملی، تهران.
نیر نوری، حمید (1344)، تاریخچه بیرق ایران، انتشارات مطالعات وتحقیقات اجتماعی، تهران.
مارزلف، اولریش (1390)، تصویرسازی داستانی در کتابهای چاپ سنگی، ترجمه­ی شهروز مهاجر، چاپ دوم،  نشر نظر، تهران.
منشی قمی، احمد (1366)، گلستان هنر، به تصحیح احمد سهیلی خوانساری، چاپ سوم، کتابخانه­ی منوچهری، تهران .
مگز، فلیپ بی (1384)، تاریخ طراحی گرافیک، ترجمه­ی نظام الدین نوری ناهید فراست، سمت، تهران.
مسعودی، اکرم (1379)، تاریخچه چاپ سنگی در ایران، نشریه تحقیقات کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاهی، دوره 32، شماره35، صص61-75.
مهدیزاده، سید محمد (1387)، رسانه و بازنمایی، چاپ اول، دفتر مطالعات و توسعه رسانه­ها، تهران.
موسوی بجنوردی، کاظم (1385)، ایران تاریخ، فرهنگ، هنر، چاپ اول، سازمان چاپ وانتشارات وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی، تهران.
ورنویت، استفان (1383)، گرایش به غرب، ترجمه پیام بهتاش، نشر کار رنگ، تهران. 
هاشمی دهکردی، حسن ( 1363 )، چاپ سنگی حیات تازه­ای در کتابت، فصلنامه هنر، شماره7، صص 90 - 1. 
یار شاطر، احسان (1384)، خوشنویسی، ازسیری مقالات دانشنامه­ی ایرانیکا، ترجمۀ پیمان متین، موسسه انتشارات امیرکبیر، تهران.
 
Raby, Julian (1999), Qujar portrate, L.b.Tauris Publisher, New York.
Albukhary, Seyed Mohammad & Shahrestani, Seyed Hassan (2001), The Sacred Art of Marriage, Islamic Arts Museum Malaysian, Kuala Lumpur.
Rosamond E. Mack (2001), Bazaar to Piazza, University of California press.