«دروازه‌ خدایان»، «دروازه پدران» و ترازوی کیهانی بر کاسه عصر آهن لرستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای پژوهش هنر، گروه پژوهش هنر،دانشکده علوم نظری و مطالعات عالی هنر، دانشگاه هنر، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه پژوهش هنر، دانشکده علوم نظری و مطالعات عالی هنر، دانشگاه هنر، تهران، ایران.

3 استادیار گروه فلسفه هنر، دانشکده علوم نظری و مطالعات عالی هنر، دانشگاه هنر، تهران، ایران.

چکیده

گمانه‌زنی درباره دین تولیدکنندگان مفرغ‌های عصر آهن لرستان همواره با نظرات متناقضی همراه بوده است. تحلیل نقوش سماوی روی مفرغ‌های لرستان می‌تواند بخشی از ابهامات موجود در این باره روشن سازد. در میان مفرغ‌های لرستان کاسه اختری مملو از نقوش سماوی وجود دارد. در مقاله حاضر برای نخستین‌بار نقوش سماوی دو بخش 4 و 8 این کاسه براساس مفاهیم میتولوژیک ادیان هندوآریایی و منابع متنی ایران باستان تفسیر شدند. روش پژوهش «توصیفی-تحلیلی» است و داده‌های پژوهش از منابع موزه‌ای و کتابخانه‌ای گردآوری شدند. طبق یافته‌های پژوهش دو بخش (الف)4 و 8 رمزی از دو کفه ترازوی کیهانی هستند و دو بخش (ب)4 و 8 کاسه بر دروازه‌های کیهانی «پدران» و «دیوان» دلالت دارند. مرکز کاسه رمزی از قطب آسمان و «دروازه خدایان» است. کسی که به واسطه تشرّف به اسرار کبیر به مرکز وجود خویش و به مرکز هستی بازگشته بود، با عبور از «دروازه خدایان» با ذات خدا یگانه می‌گشت. از «دروازه پدران» اما دوباره به گیتی بازمی‌گشتند. در سنت ایرانی به ترتیب دو خدای «میترا» و «کیوان» نگاهبانی از دو دروازه «خدایان» و «پدران» را برعهده داشتند. چنین می‌نماید که بر کاسه برخلاف سنت هندی «دروازه خدایان» با سمبولیسم قطبی ارتباط دارد، نه با سمبولیسم خورشیدی.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ارداویرافنامه (1372)، ترجمه: رحیم عفیفی، تهران: توس.
اذکائی، پرویز (1369)، رساله زروانی علمای اسلام، میراث اسلامی ایران، دفتر 4، قم: کتابخانه آیت‌االله مرعشی.
اولانسی، دیوید (1387)، پژوهشی نو در میتراپرستی (کیهانشناسی و نجات و رستگاری در دنیای باستان)، ترجمه: مریم امینی، تهران: نشر چشمه.
بهگودگیتا (1359)، ترجمه: محمد دارالشکوه، تهران: کتابخانة طهوری.
بیرونی، ابوریحان (1352)، تحقیق ماللهند، ترجمه: منوچهر صدوقی سها، تهران: سورا.
پارسازاده، عبدالعلی (1393)، آیین مهرپرستی بنمایه ادیان، تهران: آرون.
تفضلی، احمد (1354)، مینوی خرد، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
خوارزمی، محمدبن‌ احمد (1390)، مفاتیح العلوم، ترجمه: حسین خدیوجم، ج 1، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
دارمستتر، جیمز (1384)، مجموعه قوانین زرتشت (وندیداد اوستا)، ترجمه: دکتر موسی جوان، تهران: دنیای کتاب.
دوستخواه، جلیل (1394)، اوستا کهن‌ترین سرودها و متن‌های ایرانی، ج 1 و 2، تهران: انتشارات گلشن.
رضی، هاشم (1385)، آیین مهر (تاریخ آیین رازآمیز میترایی در شرق و غرب از آغاز تا امروز)، ج 1 و 2، تهران: بهجت.
صنعتی‌زاده، همایون (۱۳۸۴)، علم در ایران و شرق باستان، تهران: نشر قطره.
صوفی، عبدالرحمان (1398)، صورالکواکب، ترجمه: خواجه نصیرالدین طوسی، تهران: ققنوس.
فرنبغ‌دادگی (1395)، بندهش، گزارنده: مهرداد بهار، تهران: توس.
کومون، فرانتس (1380)، آیین پر رمز و راز میترایی، ترجمه: هاشم رضی، تهران: بهجت.
گزیده‌های زادسپرم (1385)، ترجمه: محمد تقی راشد محصّل، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
گنون، رنه (1374)، معانی رمز صلیب: تحقیقی در فن معارف تطبیقی، ترجمه: بابک عالیخانی، تهران: انتشارات سروش.
_____ (1397)، انسان و صیرورت او (بنابر ودانته)، ترجمه و توضیح: بابک عالیخانی و کامران ساسانی، تهران: موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
_____ (1399)، سمبول‌های بنیادین (زبان جهان‌شمول علم مقدس)، ترجمه: دل‌آرا قهرمان، تهران: نشر حکمت.
وکیلی، شروین (1395)، اسطوره‌شناسی ایزدان ایرانی، تهران: شورآفرین.
Abram, M. (2011). A New Look at the Mesopotamian Rod and Ring: Emblems of Time and Eternity. Studia Antiqua, 10(1), 5.
Amadasi M.G., & Castellani V. (2005) La "Coppa Foroughi": un atlante celeste del I millennio a.C. In.: Giornale di Astronomia. n. 31, 1.
– Bologna: Società Astronomica Italiana, 31, 14-18. DOI:10.1400/17952
Barnett, R. D. (1966). Homme masqué ou dieu-ibex?, Syria, T. 43, Fas. 3/4, pp. 259-276.
Black, J., Green, A., & Rickards, T. (1998). Gods, demons and symbols of ancient Mesopotamia: An illustrated dictionary. British Museum Press.
Bonnet-Bidaud, J. M., Praderie, F., & Whitfield, S. (2009). The Dunhuang Chinese sky: a comprehensive study of the oldest known star atlas. arXiv preprint arXiv:0906.3034. DOI: 10.48550/arXiv.0906.3034
Codebò, M., & De Santis, H. (2018). About the Foroughi Cup and about the seven planets in the Ancient World. Archaeoastronomy and Ancient Technologies, 6(2), 31-37. ID: 219106788
Coomaraswamy, A. K. (1997). The door in the sky: Coomaraswamy on myth and meaning (Vol. 148). Princeton University Press.
Dumézil, G. (1948). Mitra-Varuna. Paris: Gallimard. Guénon, R. (1927). The king of the world.
Sophia perennis. Haleem, A. (2009). The canon of ancient near eastern art (The iconography of ancient astronomy), London. http://www.layish.co.uk/ch19s.pdf
Kuiper, F. B. J. (1957). Avestan mazdā. Indo-Iranian Journal, 1, 86-95.
Lemaire, A., Avishur, Y., & Doyṭsh, R. (1999). Coupe astrale inscrite et astronomie araméenne. Michael, 195-211.
Littleton, C. S. (1973). The new comparative mythology: an anthropological assessment of the theories of Georges Dumézil. Univ of California Press.
Meeus, J. (1997). Mathematical astronomy morsels. Willmann-Bell
Rogers, J. H. (1998). Origins of the ancient constellations: I. The Mesopotamian traditions. Journal of the British Astronomical Association, vol. 108, no. 1, p. 9-28.
Steele, J. (2021). Their equinox: Mesopotamian conceptions of solstices and equinoxes. Advancing Cultural Astronomy: Studies In Honour of Clive Ruggles, 35-49. DOI:10.1007/978-3-030-64606-6_3
Younger Jr, K. L. (2012). Another look at an Aramaic astral bowl. Journal of Near Eastern Studies, 71(2), 209-230. DOI: 10.1086/666862
URL1: Retrieved april 30, 2024, from https://www. http://www.ancient wisdom.com/precession.htm.
URL2: https://en.wikipedia.org/wiki/Ahura_Mazda_and_Ardashir_I#/media/File:Irnp105-Grobowce_Naqsh-E_Rustam.jpg.