بررسی سیر تحول نقش هارپی در هنر ایران (از دوران پیش از تاریخ تا دوران معاصر)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مدرس دانشکدۀ هنر، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

2 استادیار دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

چکیده

هارپی به‌عنوان مخلوقی ترکیبی، قدمتی طولانی در هنر ایران دارد و باید خاستگاه آن را در هنر پیش از تاریخ جست. این نقش به‌عنوان موجود ترکیبی انسان- پرنده، با اساطیر کهن گره خورده است و در گذر زمان، در فرم مشخص و مفاهیم متفاوت استمرار ‌‌یافته ‌‌است. هارپی را در دوران پیش ‌‌از تاریخ، حامل مردگان به جهان دیگر تصویر می‌‌کردند که در دوران تاریخی با مفاهیم اسطوره‌‌ای پیوند خورد و در دورۀ اسلامی با مفاهیم قدسی متمایز شد. در دوران معاصر نیز جدا از مفاهیم سنتی‌اش با ذهنیات هنرمندان درآمیخت.
این مقاله بر آن است تا به بررسی نقش هارپی و سیر تحول آن در هنر ایران بپردازد. تحقیق پیش رو به روش اسنادی و مطالعات کتابخانه‌‌ای با استفاده از منابع مختلفی صورت گرفته و از سایت‌‌های معتبر همچون سایت موزۀ متروپولیتن در کنار تورق بیش از پنجاه جلد کتاب در باب هنر ایران، برای دستیابی به مجموعه‌ای از تصاویر هارپی بهره گرفته شده است. از آنجا که نقش مزبور، در هنر معاصر یکی از معرف‌‌های هنر سنتی است، نیاز به ریشه‌‌یابی و آشنایی با مفاهیم آن احساس می‌شود. نتیجۀ مقاله نشان می‌‌دهد نقش هارپی با حفظ فرم اصلی‌اش، در دوره‌‌های مختلف مفاهیم متغیر را عرضه می‌‌دارد؛ اما به‌واسطۀ جوهرۀ وجودی‌اش (انسان-پرنده) همواره با مفاهیم معنوی و آسمانی در ارتباط است.
 
 
 
 

کلیدواژه‌ها


  • پاکباز، رویین (1390)، دایره‌‌المعارف هنر، تهران: فرهنگ معاصر.

    تالبوت رایس، دیوید (١٣٨٤)، هنراسلامی، ترجمۀ ماه ملک بهار، چاپ سوم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

    جعفری، زهره و آیت‌اللهی، حبیب‌الله و دیگران (1386)، «بررسی چگونگی شکل‌‌گیری نقش فرشتگان (انسان بال‌دار در منابع تصویری قبل از اسلام)»، دوفصلنامۀ مدرس هنر، دورۀ دوم، شمارۀ 2، ۲۵-۱۷.

    حسینی، هاشم (1391)، «موجودات ترکیبی در هنر سفالگری دوران اسلامی ­‌‌ایران»، نشریۀ هنرهای زیبا­‌‌، دور­ۀ 17، (شمارۀ 4)، 54-45.

    خزایی، محمد (1386)، «نقش نمادین طاووس در هنرهای تزیینی ایران»، کتاب ماه هنر، ۱۵-۷.

    خسروی، الهه (1388)، «بررسی تطبیقی موجودات تلفیقی در هنر ایران و میان‌رودان»، نقش ‌مایه، سال دوم، شمارۀ 14، ۱۷-۷.

    دهخدا، علی‌اکبر (1377)، لغت‌‌نامۀدهخدا، جلد 15، تهران: مؤسسۀ لغت‌‌نامۀ دهخدا.

    رفیعی، لیلا (1377)، سفال ایران از دوران پیش از تاریخ تا عصر حاضر، تهران: انتشارات یساولی.

    زکی، محمدحسن (1388)، هنر ایران در روزگار اسلامی، ترجمۀ محمد ابراهیم اقلیدی، تهران: صدای معاصر.

    زکی، محمدحسن (1388)، هنر ایران در روزگار اسلامی، ترجمۀ محمدابراهیم اقلیدی، تهران: صدای معاصر.

    سیف، هادی (1369)، نقاشی قهوه­‌‌خانه­‌‌ای، تهران: میراث فرهنگی.

    سیف، هادی (1371)، نقاشی پشت شیشه، تهران: سروش.   

    شهلایی، خالد (1388)، «گوی بال‌دار»، ایرانا، شمارۀ 28، ۲۹-۲۶.

    شیمل، آن ماری (1381)، خوش‌نویسی اسلامی، ترجمۀ مهناز شایسته­‌‌فر، تهران: مؤسسۀ مطالعات هنر اسلامی.

    طباطبایی، ژازه (1381)، گزیدۀ آثار ژازه طباطبایی (مرغ نه آدم نه)، جلد اول، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

    طباطبایی، ژازه (1382)، گزیدۀ آثار ژازه طباطبایی (سفری در کهکشان رنگ­‌‌ها)، جلد دوم، تهران: وزارت فرهنگ­‌‌ و ارشاد اسلامی.

    عابددوست، حسین­‌‌؛ کاظم­‌‌پور، زیبا (1388)، «تداوم­‌‌ حیات ­‌‌اسفنکس ­‌‌و هارپی­‌‌های ­‌‌باستانی­‌‌ در هنر دورۀ ­‌‌اسلامی»، فصلنامۀ­‌‌ نگره، ۹۱-۸۱.

    کمونی قزوینی، زکریا بن­‌‌ محمّد بن ­‌‌محمود (1390)، عجایب­‌‌المخلوقات و غرایب‌الموجودات، به کوشش یوسف بیگ‌باباپور و مسعود غلامیه، انتشارات قم: مجمع ذخائر اسلامی.

    گریشمن، رمان (1364)، هنرایراندردورانمادوهخامنشی، ترجمۀ عیسی بهنام، چاپ دوم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

    ماسلنیتسینا، س (1374)، هنر ایران (گزیده‌ای از مجموعۀ موزۀ هنرهای شرق)، ترجمۀ ناصر پورپیرار، نشر تهران: کارنگ.

    مشهدبان، آتنا (1391)، «بررسی و معرفی هنر تصویر نگاری بر روی کمربندهای اوراتور»، دکتر فرشید ایروانی قدیم و دکتر الیاس صفاران، کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشگاه پیام نور، دانشکدۀ هنر و رسانه.

    ملک‌زاده بیانی (1351)، «شاهین نشانۀ فرایزدی»، بررسی‌های تاریخی، شمارۀ 38 ، ۳۶-۱۰.

    موسوی خامنه، زهرا (1386)، تاریخ هنر ایران در دورۀ اسلامی، مجسمه مجسمه‌سازی، تهران: سمت.

    میرزایی مهر، علی‌اصغر (1386)، نقاشی­‌‌های بقعه­‌‌های متبرکه در ایران، تهران: فرهنگستان هنر.

    ورهرام، غلامرضا (1368)، «پژوهشی در جغرافیای تاریخی آمودریا»؛ فصلنامۀ تحقیقات جغرافیایی، شمارۀ 14، ۹۹-۸۸.

    هال، جیمز (1383)، فرهنگ نگاره­‌‌ای نماد در هنر شرق و غرب، ترجمۀ رقیه بهزادی، چاپ دوم، تهران: فرهنگ معاصر.

     

    White Muscarella ,Oscar(1962), The Oriental Origin of Siren Cauldron Attachments, The Journal of the American School of Classical Studies at Athens, Vol. 31, No. 4, pp??????.

    Holly,Pittman(1984), Art of the Bronze Age: Southeastern Iran, Western Central Asia, and the Indus Valley, Metropolitan Museum of Art Publications.

    Brunner, Christopher J. (1978), Sasanian Stamp Seals in The Metropolitan Museum of Art, Metropolitan Museum of Art Publications, New York.

    Grube, J. Ernst (1379), the Art of Islamic Pottery, Associate Curator in Charge of Islamic Art Metropolitan Museum of Art.