رقم مسجع: علل و رویکرد مذهبی- اجتماعی آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد دانشکدۀ هنرهای تجسمی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

این مقاله مبتنی بر این فرضیه است که ظهور رقم مسجع در نقاشی اواخر دورۀ صفوی، افشاریه، زندیه و اوایل قاجار، بنا به مصالح مذهبی و لزوم اجتماعی و اقتصادی بوده است. از مکتب اصفهان به بعد که نقاشی تا حدودی از حصار دربار بیرون آمد، در جامعۀ اصفهان بسط و گسترش یافت و با زندگانی روزمرۀ مردم گره خورد، نقاشان با معضل مقبولیت آن در بین عامه مردم مواجه شدند؛ چون نقاشی از دورۀ اسلامی بنا به مسائل کلامی و مذهبی همچنان در هاله‌ای از حرمت قرار گرفته بود و گرچه گذشت ایام، این دیدگاه را تا حدودی تلطیف کرده بود، پیکرنگاری نزد گروه‌هایی از جامعه همچنان در معرض بی‌مهری قرار داشت. نقاشان برای حل این معضل به رقم‌هایی روی آوردند که مفهوم دوپهلو داشت: یکی مفهوم مذهبی و دیگری حرفه‌ای. شیوۀ فرنگی‌سازی هم که از نیمه‌های سدۀ دهم هجری در نقاشی ایران شروع شده بود، به کمک نقاشان آمد و آنها با گنجاندن پیکره‌های فرنگی، مناظر و مزایای اروپایی در آثار خود، درواقع به نوعی فرافکنی مفهومی پرداختند و تاحدودی توانستند معضل حرمت در نقاشی‌های پیکرنگارانه را حل کنند. در این مقاله با روش استقرایی و فرایند وصف و ارزیابی و تحلیل، علل و عوامل موضوع تتبع می‌شود.
 
 
 

کلیدواژه‌ها


منابع
آدامووا (1386)، نگارههای ایرانی گنجینۀ ارمیتاژ، ترجمۀ زهره فیضی، تهران: فرهنگستان هنر.
ابوالحسن مستوفی غفاری (1369)، گلشن مراد، به کوشش غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: زرین.
اسکندربیک ترکمان (1350)، تاریخ عالم‌آرای عباسی، چاپ ایرج افشار، جلد1، تهران: امیرکبیر.
اعتمادالسلطنه (1363)، المآثر و الآثار، چاپ ایرج افشار، تهران: اساطیر.
بهار، ملک الشعرا (مصحح) (1318)، مجمل التواریخ و القصص، تهران: کلالۀ خاور.
پاکباز، روئین (1378)، دایرۀ‌المعارف هنر، تهران: فرهنگ معاصر.
تجویدی، اکبر (1375)، نگاهی به هنر نقاشی ایران، تهران: وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی.
خلیلی، ناصر و جولیان، رابی (1386)، کارهای لاکی، ترجمۀ سودابه رفیعی سخایی، تهران: کارنگ.
دلاواله، پی یترو (1380)، سفرنامه، ترجمۀ مسعود بهفروزی، جلد 1، تهران: قطره.
ستوده، منوچهر (مصحح) (1383)، اسناد پادریان کرملی، تهران: میراث مکتوب.
فلسفی، نصرالله (1353)، زندگانی شاه عباس اول، جلدهای 4 و 5، تهران: دانشگاه تهران.
قاضی احمد قمی (1359)، خلاصه التواریخ، تصحیح احسان اشراقی، جلد 1، تهران: دانشگاه تهران.
کریم‌زادۀ تبریزی، محمدعلی (1370)، احوال و آثار نقاشان قدیم ایران، جلد 3، لندن.
مایل هروی، نجیب (1372)، کتابآرایی در تمدن اسلامی، تهران: آستان قدس رضوی.
میرزاسمیعا (1368)، تذکرۀ‌الملوک، با تعلیقات مینورسکی، ترجمۀ مسعود رجب‌نیا، تهران: امیرکبیر.
هنرور، لطف‌الله (1344)، گنجینۀ آثار تاریخی اصفهان، اصفهان.
 
Diba, l (1999), Persian painting in the eighteenth century, Muqarnas, 6, 147-160.
Texeir, ch (1852), Descrition de L, Armenie…, Paris.