بنیان‌های نمادین و اعتقادی در نقوش سنگ‌نگاره‌های درّه نگارانِ سراوان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مدیر گروه پژوهش هنر و نقاشی/ عضو هیأت علمی دانشکده هنر ومعماری دانشگاه س و ب

چکیده

درّه‌ی نگارانِ سراوان یکی از مناطق برجسته‌ی سنگ‌نگاره‌ای در ایران بوده که مملو از نقوشی است که با ظرافت بر دل صخره‌ها حکّ شده‌ و رگه‌هایی از پیش‌زمینه‌های اعتقادی و نمادین در اکثریت نگاره‌ها به چشم می‌خورد. این پژوهش با هدف بررسی و شناختِ نمادشناسانه‌ی سنگ‌نگاره‌های درّه نگاران سراوان و دلایل اعتقادیِ ایجاد نقوش از سوی مردم بدویِ آن سامان انجام و به دنبال پاسخ‌گوئی به این سئوال است که: بیشترین تصاویر حک شده بر صخره‌های این درّه، از چه نوعی بوده و مبتنی بر چه بنیان‌های نمادین و اعتقادی ترسیم شده‌اند؟ روش تحقیق، توصیفی تحلیلی بوده و داده‌ها از طریق بررسی میدانی و ثبت مشاهدات نگارنده و نیز به روش اسنادی، گردآوری و به روش استدلال استقرایی، تحلیل شده-اند. یافته‌ها نشان می‌دهد که نگاره‌ها در درّه نگاران، به سه گروه جانوری، انسانی و هندسی تقسیم می‌شوند که نقوش جانوری بیشترین فراوانی را در بین سایر نقوش دارد. زمینه‌های نمادین و اعتقادی، نقشِ برجسته‌ای در طراحی نقوش داشته و به طور عمیقی با نحوه زیست و باورهای فکریِ مردم منطقه در آن زمان مرتبط بوده است. ضمن اینکه، بسیاری از بنیان‌های اعتقادی که در هنر صخره‌نگاریِ آن دوره نقش مؤثری داشته‌اند، در زندگی ساکنان فعلیِ منطقه، بوضوح قابل مشاهده است.

کلیدواژه‌ها


آیتی‌زاده، آنیسا(1393)، بررسی سنگ‌نگاره‌های باستانی اسبقته یزد، نشریه جلوه هنر، دوره 6، شماره 12، صص 95-81.
جعفری، زهره؛ آیت‌اللهی، حبیب؛ حیدری، مرتضی(1386)، ﺑﺮرﺳﻲ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺷﻜﻞ‌ﮔﻴﺮی ﻧﻘﺶ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن(انسان بالدار) در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺼﻮﻳﺮی ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم، دو فصلنامه مدرس هنر، دوره 2، شماره 2، صص 24-17.
بزّی، کلثوم و حاتم، غلامعلی(1392)، اسطوره‌کاویِ نقوش سنگ‌نگارههای ناهوک سراوان و بررسیِ حضور آن در زندگیِ انسانِ امروز منطقه، فصلنامه علمی و پژوهشیِ هنرهای تجسمی نقش مایه، دوره 7، شماره 17، صص 15-7.
جعفری دهقی، محمود(1382)، بازشناسیمنابعتاریخایرانباستان، انتشارات سمت، تهران.
رضی، هاشم(1384)، دین و فرهنگ ایرانی پیش از عصر زرتشت، چاپ دوم، انتشارات سخن، تهران.
سپاهی، عبدالودود(1386)، نگاهی به آثار سنگ‌نگارهایِ سراوان، نشریه مرز پرگهر، سال ششم، شماره 160، صص 12-8.
سرلو، خوان ادواردو(1388)، فرهنگ نمادها، ترجمه مهرانگیز اوحدی، نشر دستان، تهران.
سیر، هنری(1387)، از غار تا پیکاسو، ترجمه روزبه تذهیبی، نشر نظر، تهران.
شوالیه، ژان و گربران، آلن(1385)، فرهنگ نمادها، ترجمه سودابه فضائلی، نشر جیحون، تهران.
فریزر، جیمز(1383)، شاخه­ی زرین، پژوهشی در جادو و دین، ترجمه کاظم فیروزمند، انتشارات آگاه، تهران.
کیانی، پیمان(1393)، مطالعه تطبیقی سنگ‌نگاره‌های تیمره با سفال هزاره‌های پنجم و سوم پیش از میلاد(بررسی موردی نقش بز کوهی)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
مهدوی، ملیحه(1379)، سگدید، رانش اهریمن، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، شماره 40، صص 63-54.
ناصری‌فرد، محمد(1386)، موزه‌هایسنگی،هنرهایصخرهای(سنگ‌نگاره‌هایایران)، نشر نوای دانش، تهران.
هاشمی زرج‌آباد، حسن(1392)، معرفی و تحلیل نقوش سنگ‌نگاره‌های نویافته شوسف خراسان، نشریه مطالعات فرهنگی اجتماعی خراسان، سال هشتم، شماره 2، صص 194-161.
هال، جیمز(1380)، فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمه رقیه بهزادی، انتشارت فرهنگ معاصر، تهران.
هینتس، والتر(1371)، دنیای گمشده عیلام، ترجمه فیروز فیروزنیا، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
یاحقی، محمد جعفر(1369)، فرهنگ اساطیر باستان، انتشارات سروش، تهران.
Agnew, N., Deacon, J., Hall, N., Little, T., Sullivan, S., & Tacon, P. (2015). Rock art: A cultural treasure at risk. United States: The Getty Conservation Institute, Los Angeles.
Hardtke, F. E (2017). Rock art interpretive approaches e Devising frameworks to maximally utilise independent lines of evidence, Journal of Arid Environments, Vol, 143, PP.22-27.
Brady, L. M., & Tacon, P. S. (2016). Relating to Rock Art in the Contemporary World: Navigating Symbolism, Meaning and Significance, University Press of Colorado, Boulder.