Analysis of the Symbolic Role of the Lime Stuccowork Arrays of Private Bathhouses in Sanandaj City During the Qajar Period.

Document Type : Research Paper

Authors

1 PhD Candidate of Archaeology, Department of Archaeology, Faculty of Social Sciences, Mohaghegh Ardebili University, Ardebil, Iran.

2 Associate Professor, Department of Archaeology, Faculty of Social Sciences, Mohaghegh Ardebili University, Ardebil. Iran.

3 Professor, Department of Archaeology, Faculty of Architecture and Art, Bu Ali University, Hamedan. Iran.

Abstract

To convey the content of Lime stuccowork carvings, artists have used encryption and symbolism and designed the carvings in a symbolic and stylized way, transmitting their message to the audience with the simplest design. The research method is descriptive, historical-comparative, which has been done through field investigation and library studies. Research questions are as following: 1. What motifs do the Lime stuccowork decorative elements include and what is the relationship between the motifs and the founders of the bathhouses? 2. From which sources the decorative arrays of the bathhouses are adapted? The results of the research show the employed decorative patterns consist of geometric, arabesque, vegetal, flower and vase, and animal and bird motifs. These decorative elements drew inspirations from nature, ancient beliefs, and archaism. Lime stuccowork has an important place among the decorative arrays of bathhouses. Due to the easy hammering of lime and its use as a resistant building material, it has been used in hot and humid areas of the bathhouse. The peak of this decorative art is related to the Qajar period. The use of plant, geometric and animal motifs, especially the image of birds such as peacocks and birds of paradise, has been used to decorate the main space of the Qajar bathhouses. What can be seen in the decorations of the Qajar era bathhouses is the evolved stage of the Lime stuccowork motifs and decorations of the Safavid and Zandiya periods. Some of the later motifs, such as arabesque and toranj, have evolved, but many others, such as Cedar motifs, lotus flowers, khatai, six feathers, and geometric motifs have their original shape. In addition to the decorative aspect, plant motifs in Qajar period arts are a symbol of omen, blessing, benevolence, fertility, immortality, and permanence of the kingdom. In the Qajar period, we see the growth and spread of images with literary and mythological themes that started from the Zandiyeh period. The presence of elaborate decorations in different spaces of the bathhouse shows the importance and status of the mansion owners. Mythological and symbolic animal motifs have been noticed in the decoration of the bathhouse walls. The use of a peacock in the Moshir Diwan and Sheikh al-Islam baths shows fertility and beauty, and the character of a goat shows being a leader. According to the social status of local judges, the lion is a symbol of power, and the sword in the hands of the lion and the talons of the eagle represent the administration of justice. The role of the lion, sun and sword in the decoration of these baths, as well as the use of balance and symmetry in most of its motifs, is probably related to the position of the builders of the buildings.

Keywords

Main Subjects

References

انجیل متی، باب 3، آیه 16.
ابن منظور، محمد (1408ه.ق)، لسان العرب، جلد اول، بیروت: درالحیاء الثرات.
اسلامی ندوشن، محمد علی (1381)، کارنامة سفر چین، تهران: شرکت سهامی انتشار.
افضل‌طوسی، عفت‌السادات (1391)، گلیم حافظ نگاره بزکوهی از دوران باستان، فصلنامة علمی-پژوهشی نگره، 7(21)، 54-67. https://negareh.shahed.ac.ir/article_34.html
اوستا (1370)، گزارش و پژوهش‌ جلیل دوست‌خواه، جلد اول، تهران: مروارید.
آرشیو میراث فرهنگی (1381). آرشیو میراث فرهنگی (1402).
بوذری، علی (1389)، قضای بی‌زوال (نگاهی تطبیقی با تصاویر چاپ سنگی معراج پیامبر)، تهران: دستان.
بهمنی، پردیس (1389)، سیر تول و تطور نقش و نماد در هنرهای سنتی ایران، تهران: دانشگاه پیام نور.
بهنام، امیر (1392)، نمادها و نشانه‌ها، قم: نسیم کوثر.
پاکدامن، آرزو (1392)، آمودهای معماری ایران در دوره اسلامی، تهران: سیمای دانش.
حاج قاسمی، کامبیز (1375)، گنجنامه، تهران: مرکز نشر مطالعات دانشگاه شهید بهشتی.
خزائی، محمد (1380)، نقش شیر، نمود امام علی (ع) در هنر اسلامی، کتاب ماه هنر، 31 و 32، 37-39. https://ensani.ir/fa/article/78892
دادگر، لیلا (1380)، فرش‌های درختی موزة فرش ایران، ترجمة زهرا راحت و رنوسفادرانی، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
دادور، ابوالقاسم و منصوری، الهام (1390)، اسطوره‌ها و نمادهای ایران و هند در عهد باستان، چاپ دوم، تهران: کلهر.
دهخدا، علی‌اکبر (1334)، لغت‌نامه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ذویاور، حامد؛ وحدتی، مهنوش و مکی‌نژاد، مهدی (1394)، معانی نمادین نقش مایه‌ی بته‌جقه، فصلنامه کیمیای هنر، 4(15)، 99-113. https://www.magiran.com/p1456935
راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد (1374)، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ القران، ترجمه غلامرضا خسروی، تهران: مرتضوی.
رایس، تالبوت (1386)، میراث ایرانیان، مترجم احمد بیرشک، انتشارات: علمی فرهنگی.
رشید نجفی، عطیه (1388)، حمام‌های تاریخی تبریز، تهران: انتشارات فن آذر.
رضوی، محمد‌رضا و سلیمانی، سارا (1384)، در جست و جوی هویت شهری سنندج، تهران: ناشر وزارت مسکن و شهر‌سازی.
رفیع‌فر، جلال‌الدین و ملک، مهران (1392)، آیکونوگرافی نماد پلنگ و مار در آثار جیرفت (هزارة سوم قبل از میلاد)، پژوهش‌های باستان‌شناسی، 4 (3)، 7-36. https://www.magiran.com/p1237019
روششوار، کنت ژولین دو (1378)، خاطرات سفر ایران، ترجمة مهران توکلی، تهران: نشر نِی.
زارعی، محمد ابراهیم (1381)، سیمای میراث فرهنگی کردستان، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
زارعی، محمد ابراهیم (1385)، میراث بازیافته: گزارش عملکرد سال‌های 1377-1384، سنندج: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، اداره کل سازمان و میراث فرهنگی و گردشگری استان کردستان.
زارعی، محمد ابراهیم (1391)، نگاهی به معماری و تأکید بر نقش پردازی در آرایه‌های حمام خان سنندج، نشریة هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، 17 (1) ، 73-85. doi: 10.22059/jfaup.2012.29699
زارعی، محمد ابراهیم (1392)، آثار فرهنگی باستانی و تاریخی کردستان، همدان: دانشگاه بوعلی سینا و نشر سبحان نور.
زارعی، محمد ابراهیم (1394)، خانه‌های قدیمی سنندج، سنندج: انتشارات دانشگاه کردستان.
زمرشیدی، حسین (1391)، سیر تحول کاشی کاری در آثار معماری دورة صفویه تا امروز، مطالعات معماری ایران، 1(2)، 65-78. https://jias.kashanu.ac.ir/article_111702.html
زنده‌دل، حسن (1378)، استان کردستان، تهران: نشر ایرانگردان. ژوله، تورج (1381)، پژوهشی در فرش ایران، تهران: انتشارات یساولی. ستاری، جلال (1365)، رمز‌اندیشی و هنر قدسی، تهران: انتشارات لوتوس.
سنندجی، میرزا شکراله (1366)، تحفه ناصریه در تاریخ و جغرافیای کردستان، به تصحیح حشمت اله طبیبی، چاپ اول، تهران: امیر کبیر. شایسته‌فر، مهناز و غفاری، گلسا (1394)، بررسی نقش پرنده در سفالینه‌های بخش اسلامی موزه رضا عباسی، دومین همایش ملی باستان شناسی ایران، مشهد .
شمس، امیر (1379)، نگاهی به نشان‌ها و نمادها در ایران باستان، مجله هنرهای تجسمی،8 ، 194-209. http://ensani.ir/fa/article/8653
شوالیه، ژان و گربران، آلن (1385)، فرهنگ نمادها، ترجمه سودابه فضایلی، جلد چهارم، تهران: انتشارات جیحون.
صادقی، سارا؛ شهبازی شیران، حبیب و فیضی، فرزاد (1398)، تحلیل ارائه و کاربرد حمام‌های دورة قاجار( مطالعه موردی سنندج: حمام خان و حمام عمارت ملا‌لطف‌الله شیخ‌الاسلام)، فصلنامه علمی اثر، 40(3)، 164-194. doi: 10.30699/athar.40.3.164
صرفی، محمد‌رضا (1386)، نماد پرندگان در مثنوی، فصلنامة پژوهش‌های ادبی، 5 (18)، 53-76. 20.1001.1.17352932.1386.5.18.3.1 طالب‌نیا، پویا و بهرام‌زاده، محمد (1394)، پژوهشی در معماری و آرایه‌های تزئینی حمام عمارت ملا‌لطف‌الله شیخ‌الاسلام سنندج، همایش ملی معماری و شهرسازی بومی ایران، یزد.
طاهری، علیرضا (1391)، بررسی ساختار فیزیکی براق در نگارگری ایران، فصلنامة هنرهای تجسمی نقش مایه، 5(10)، 15-24. https://doi.org/10.22059/jarcs.2018.226529.142389
عسگری گلوگاهی، آیناز؛ بهرامی کهیش نژاد، عسگر و حسنی، میرزا محمد (1399)، بررسی جایگاه و حقوق زیستی شاخص در آیین باستانی مهر، مجله اخلاق زیستی، ویژه‌نامه اخلاق زیستی و حقوق شهروندی، 10(1)، 323-351. doi:10.22037/bioeth.v10i1.31616
قناطیر، شهاب‌الدین (1402)، بررسی واژه‌شناختی و تبار‌شناختی بز در زبان‌های هندو‌اروپایی و ردیابی آن در نگاره‌های مرتبط با آب و درخت زندگی، مجله هنر و تمدن شرق، 11 (39)، 33-38. doi:10.22034/jaco.2023.366758.1272
کوپر، جی. سی (1386)، فرهنگ مصور نمادهای سنتی، ترجمه ملیحه کرباسیان، تهران: نشر فرشاد.
کیان، مریم (1384)، نگاره‌های آهکی در حمام‌ها، مجموعه مقاله‌های همایش حمام در فرهنگ ایرانی،پژوهشکدة مردم شناسی، تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، 291-307.
کیانی، محمد یوسف (1379)، معماری ایران دورة اسلامی، تهران: انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه-ها(سمت).
گیرشمن، رومن (1350)، هنر ایران در دوره‌ی پارت و ساسانی، ترجمه بهرام فره‌وشی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ماچیانی، حسینعلی (1380)، آموزش تذهیب، تهران: انتشارات یساولی.
ماهرالنقش، محمود (1381)، میراث آجرکاری ایران، تهران: انتشارات صدا و سیمای جمهوری ایران.
مبینی، مهتاب و شافعی، آزاده (1394)، نقش گیاهان اساطیری و مقدس در هنر ساسانی(با تأکید بر نقوش برجسته، فلز‌کاری و گچ‌بری)، جلوة هنر، 14، 45-65. doi: 10.22051/jjh.2016.2126
مخلصی، محمد‌علی (1384)، تزئینات و آرایه‌ها در حمام، مجموعه مقاله‌های همایش حمام در فرهنگ ایرانی،پژوهشکدة مردم شناسی، تهران: کتاب ماه هنر، 263-275.
معین، محمد (1371)، فرهنگ فارسی، جلد دوم، تهران: موسسه انتشارات امیر کبیر.
مکی‌نژاد، مهدی (1387)، تزئینات معماری (تاریخ هنر ایران در دورة اسلامی)، تهران: سمت.
ملک، مهران و مختاریان، بهار (1391)، آیکونوگرافی نماد عقاب و مار در آثار جیرفت (هزاره سوم قبل از میلاد)، مجله انسان شناسی (نامه انسان شناسی)، 10(17)، 163-195. 20.1001.1.17352096.1391.10.17.7.8
منیری، آتوسا و حصاری، مرتضی (1392)، بررسی و مطالعة نقش مار روی اثر مهرهای دورة مس‌سنگی و مفرغ در جنوب ایران، اولین همایش ملی باستان‌شناسی ایران، بیرجند: دانشکدة هنر. https://civilica.com/doc/370852
نجفی، رشید (1387)، حمام‌های تاریخی تبریز، تبریز: فن آذر، اشینا. نظامی گنجوی، الیاس‌بن ‌یوسف(1384)، هفت‌پیکر، با تصحیح و حواشی حسن‌ وحید دستگردی و به کوشش سعید حمیدیان، تهران: زوار.
وقایع‌نگارکردستانی، علی اصغر (1384)، حدیقه‌ی ناصریه و مرآت الظفر در تاریخ و جغرافیای کردستان، به اهتمام محمد‌رئوف توکلی، چاپ دوم، تهران: توکلی.
وکیلی، هادی و لعل‌شاطری، مصطفی (1394)، بررسی میزان انطباق تصویر براق در معراج نگاره‌های عصر قاجار با روایت اسلامی، فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ و فرهنگ و تمدن اسلامی،6 (20)، 49-70. https://ensani.ir/fa/article/351208
هادیان، کوروش (1389)، سده‌های سروری: نگاهی به تاریخ و جغرافیای کرد و کردستان اردلان، چاپ اول، اصفهان: کنکاش.
هال، جیمز (1390)، فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمه رقیه بهزادی، تهران: فرهنگ معاصر.
همدانی، امیر سیدعلی (1388)، اسرار النقطه یا توحید مکاشفان، ترجمه محمد خواجوی، چاپ دوم، تهران: انتشارات مولی.
یوسفی‌فر، شهرام و یدالله پور، معصومه (1390)، حمام‌های تاریخی آمل، مجله وقف میراث جاویدان، 19(76)، 47-68. https://www.mvmj.ir/article_170526.
html Luker, M. (1983). Adler und schlang Tiersymbolike im Glauben und Weltbild der volker, Tubingen.
Shahbazi, Sh. (2012). FLAGS i. Of Persia, Encyclopædia Iranica, 12-27.
http://www.iranicaonline.org/articles/flags-i.
Journal of Fine Arts: Visual Arts
Volume 29, Issue 3
October 2024
Pages 77-93

Files

Share

How to cite

Statistics