تحلیل تطبیقی نگارة ورود زلیخا و عزیز به مصر و استقبال از ایشان در نگارگری صفوی و گورکانی: مطالعه‌ای بر مبنای نظریه ترامتنیت ژرار ژنت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری پژوهش هنر، گروه هنر، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.

2 دانشیار دانشگاه هنر، گروه صنایع دستی، دانشکده صنایع دستی، دانشگاه هنر اصفهان، ایران.

3 استادیار گروه معماری، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.

چکیده

دوران صفوی و گورکانی از درخشان ­ترین دوره ­های اسلامی در ایران و هند به شمار آمده که با توجه ‌به فرهنگ و زبان مشترک، تعامل و پیوند عمیقی در ادبیات و هنر داشته ­اند؛ لذا هنرمندان هندی تحت تأثیر و با اقتباس از هنر ایران دست به مصورسازی نسخ متعددی زده­اند. هدف از این پژوهش خوانش روابط بینامتنی و بیش­ متنی نگاره‌های مرتبط با روایت ورود زلیخا و عزیز به مصر و استقبال از ایشان از منظومه یوسف و زلیخای هفت ­اورنگ جامی در دو نسخه صفوی و گورکانی، متعلق به موزه فریر و والترز بوده است. پژوهش حاضر از نوع کیفی و با رویکرد تطبیقی و روش توصیفی- تحلیلی است.داده­ ها از طریق مطالعات کتابخانه ­ای و وبگاه­ های اینترنتی گردآوری شده ­اند. برای تحلیل داده ­ها، از رویکرد ترامتنیت ژنت استفاده شده است. نتایج نشان می‌دهد که روابط بینامتنی میان نگاره‌ها به‌صورت صریح، پنهان و ضمنی وجود دارد. همچنین، اقتباس‌ها عمدتاً به شکل تراگونگی از نوع کاهش، افزایش و جایگزینی در قالب جایگشت نمود یافته‌اند. نگاره‌های صفوی و گورکانی، با وجود نظام نشانه‌ای یکسان، دارای روابط بینانشانه‌ای هستند که ریشه در پیوندهای عمیق بینافرهنگی و بینازمانی میان دو کشور دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  • Azar, E. (2016). An analysis of Gérard Genette’s theories of intertextuality [Tahliyi bar nazariyeye beynamatniyat Genette]. Researches InLiterary Criticism and Stylistics, 7(3), 11–31. https://sanad.iau.ir/Journal/lit/Article/1020623 (In Persian)
  • - Azhand, Y. (2013). Iranian painting: A study on the history of painting and miniature In Iran [Negargari Irani: Pazhoheshi dar tarikh-e naqashi va negargari-ye Iran]. Samt. (In Persian)
  • - Azhand, Y. (2005). The Tabriz and “Qazvin–Mashhad” schools of miniature painting [Maktab-e negargari-ye Tabriz va “Qazvin–Mashhad]. Academy of Arts. (In Persian)
  • - Aziminajad, M., Khajeh Ahmad Atari, A., Najarpour Jabari, S., & Taghavinajad, B. (2017). Structural analysis of Jami’s Haft-Awrang miniatures Inthe artistic career of Sultan Ebrahim Mirza [Tahlil-e sakhtari-ye negareh-haye Haft-Awrang-e Jami dar karistan-e honari-ye Sultan Ebrahim Mirza]. Islamic Art Studies, 13(27), 101–128. https://doi. 20.1001.1.1735708.1396.13.27.1.1 (In Persian)
  • - Allen, G. (2006). Intertextuality (P. Yazdanjoo, Trans.). Markaz. (Original work published 2000) (In Persian)
  • - Bardbar, R. (2015). Rediscovery of Iranian elements Inthe court rituals of Akbar and Jahangir Gurkani [master’s Thesis ,Al-zahra University]. Tehran. https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/49e4d7d2ad61d9464599e25633a59ae1 (In Persian)
  • - Beach, M.C. (1978). The Grand Mogul Imperial Painting in India 1600-1660. Sterling and Francine Clark Art Institute, Massachusetts.
  • - Binyon, L., Wilkinson, J. V. S., & Gray, B. (1988). The history of Persian painting (M. Iranmanesh, Trans.). Amir Kabir. (Original work published 1923) (In Persian)
  • - Brown, Percy. (1924). Indian painting under the Mughals A. D. 1550 to A. D. 1750. Hacker Art Books.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
  • - Canby, S. (2012). Persian painting (M. Hosseini, Trans.). University of Art. (Original work published 1993) (In Persian) - Craven, R. C. (2009). A concise history of Indian art (F. Sajoudi & K. Sajoudi, Trans.). Academy of Arts. (Original work published 1976) (In Persian)
  • - Genette, G. (1997). Palimpsests: Literature in the Second Degree. (Channa Newman and Claude Doubinsky, Trans). University of Nebraska Press. - Genette, G. (1982). Palimpsests: literature in the Second Degree.
  • - Hafez-Nia, M. R. (2018). An introduction to research methodology Inhumanities [Moqaddame-i bar ravesh-e tahqiqat dar olum-e ensani]. Samt. (In Persian)
  • - Hendu Shah Estarabadi, M. Q. (2008). Tarikh-e Ferishta (Vol. 1, M. R. Nasiri, Ed.). Anjoman-e Asar va Mofakher-e Farhangi. (In Persian)
  • - Jahanyar, A., & Ghazi-Zadeh, Kh. (2017). Introducing and analyzing motifs of buildings Inthe illustrations of “Yusuf and Zuleikha” from Jami’s Haft-Awrang, Mashhad school [Mo’arrefi va tahlil-e noqush-e abniye dar negareh-haye “Yusuf va Zoleikha” az Haft-Awrang-e Jami maktab-e Mashhad]. Negareh, 12(44), 59–69. https://doi. 10.22070/negareh.2017.661 (In Persian)
  • - Jami, A. b. A. (2003). Masnavi Haft-Awrang (M. Modarres Gilani, Ed.). Tehran: Mahtab. (In Persian)
  • - Kousha, K. (2004). Migration of Iranian artists to India Inthe Safavid period [Mohajerat-e honarmandan-e Irani be Hend dar doran-e Safavi]. Ayeneh-ye Mirath, 7(26), 32–57. https://ensani.ir/fa/article/263277/ (In Persian)
  • - Losty, J.P. (2019). Rajput paintings from the Ludwig Habighorst collection. Francesca Galloway. https://www.academia.edu/38398076/Rajput_Paintings_fromthe_Ludwig_Habighorst_Collection - Losty, Jeremiah P. (2011). Indian Painting from 1730-1825 in Beach. M.C, Fischer, E., and Goswamy, B.N., Masters of Indian Painting, Artibus Asiae, 579-594 - Losty, J.P. (1982). The Art of the Book in India. The British Library Publishing Division. - Mayeli Borjolui, N., & Mohammadi Ardakani, J. A. (2019). Intertextual analysis of text and illustration InAkbar Shah’s Diwan Jibi manuscript (966 A.H.) [Tahlil-e beynamatni-ye matn va negareh-haye noskhe-ye khatti-ye Divan Jibi Akbar Shah, 966 A.H.]. Negareh, 14(51), 5–21. https://doi.org/10.22070/negareh.2019.3291.1905 (In Persian) - Monshi Qomi, Q. M. A. b. H. (1973). Golestan-e Honar (A. Sohaili-Khansari, Ed.). Bonyad-e Farhang-e Iran. (In Persian)
  • - Moqaddam Ashrafi, M. (1988). The harmony of painting and literature In Iran (R. Pakbaz, Trans.). Negah. (Original work published 1988) (In Persian)
  • - Seyyed, M. (2010). The Influence of Iranian Paintings and Architecture on Indian Painting and Architecture in the 16th and 17th Centur. [Degree of Doctor of Philosophy, Mysore University]. Karnataka, India https://dn790006.ca.archive.org/0/items/LandRevenueAdministrationUnderTheMughals_201710/The%20influence%20of%20Iranian%20paintings%20and%20architecture%20on%20Indian%20painting%20and%20Architecture.pdf - Nahavandi, A. B. (2002). Ma’ather Rahimi (A. Navaei, Ed.) Anjoman-e Asar va Mofakher-e Farhangi. (In Persian) - Namvar Motlagh, B. (2021). Intertextuality: From structuralism to postmodernism [Beynamatniyat: Az sakhtagaraei ta pasamodernism]. Sokhan. (In Persian)
  • - Namvar Motlagh, B. (2015). An introduction to intertextuality: Theories and applications [Daramadi bar beynamatniyat: Nazariye va karbordha]. Sokhan. (In Persian)
  • - Namvar Motlagh, B. (2012). Hypertext typology [Guneh-shenasi-ye bish-matni]. Pazhuheshhaye Adabi, 9(38), 139–152. https://doi. 20.1001.1.17352932.1391.9.38.7.7 (In Persian)
  • - Namvar Motlagh, B. (2007). Transtextuality: Studying the relations of one text with other texts [Tramtnit: Motale’e-ye ravabet-e yek matn ba digar matnha]. Pazhuheshnameh-ye Olum-e Ensani, 56, 83–98. https://ensani.ir/fa/article/143022/ (In Persian)
  • - Pakbaz, R. (2005). Iranian painting: From ancient to contemporary [Naqashi-ye Iran: Az dirbaz ta emruz]. ZarrInva Samin. (In Persian)
  • - Pashazanous, M., & Fadavi, M. (2008). Mutual influences of Iranian and Indian illustration Inthe Safavid era [Ta’sir-e motaghabel-e tasvirsazi-ye Iran va Hend dar asr-e Safavi]. Mah-Honar, 12(126), 46–52. (In Persian)
  • - Pugachenkova, G. A., & Khakimov, A. (1993). Art In Central Asia (N. Karim Zandi, Trans.) Ministry of Culture and Islamic Guidance. (Original work published 1993) (In Persian)
  • - Rabizadeh, S., Tabatabaei Jebeli, Z., & Piravi Vank, M. (2020). The meaning of Surah Yusuf and its manifestation InIranian paintings: Explicit and implicit signification [Barrasi-ye ma’na dar Sure-ye Yusuf va namoud-e an dar negareh-haye Irani ba roykard-e dalalat-haye sariih va zemni]. Jelve-ye Honar, 12(1), 7–21. https://doi.org/10.22051/jjh.2019.24499.1392 (In Persian)
  • - Rajabi, Z., & Pourmand, H. (2019). Analysis of “Yusuf and Zuleikha” miniature by Kamal al-DInBehzad based on Gérard Genette’s transtextuality [Tahlil-e negareh-ye “Yusuf va Zoleikha” asar-e Kamal al-DInBehzad bar asas nazariye-ye tramtnit Genette]. Kimia-ye Honar, 8(32), 77–95. http://kimiahonar.ir/article-1-1689-fa.html (In Persian) - Rogers, M. J. (2003). The Mughal style of Indian painting (J. Hashemzadeh, Trans.). Dolatmand. (Original work published 2006) (In Persian)
  • - Rouhani, H. (2015). Visual evidence of Sheikh Mohammad Naqqash’s association with the court of Sultan Ebrahim Mirza [Shavahed-e tasviri az molazemat va ertebat-e Sheikh Mohammad Naqqash ba darbar-e Sultan Ebrahim Mirza]. Bagh-e Nazar, 12(36), 29–38. https://www.bagh-sj.com/article_11989.html (In Persian)
  • - Ruyan, S. (2021). Semiotics of intercultural communication between Safavids and Mughals: Evidence from works of Iranian immigrant painters Inthe Mughal court [Neshane-shenasi-ye ertebat-e beynafarhangi-ye Safaviyan va Gurkaniyan ba estenad bar asar-e negargaran-e mohajer-e Irani dar darbar-e Gurkani]. Honarhaye Sena’i Iran, 4(1), 115–128. https://doi.org/10.22052/hsi.2022.243636.0 (In Persian)
  • - Schimmel, A. (2007). Inthe realm of the Mongol Khans (F. Najd Samiei, Trans.). Tehran: Amir Kabir. (Original work published 2005) (In Persian)
  • - Schimmel, A., & Welch, S. C. (2017). Persian poetry and Indian miniature painting (M. Lal Shateri & N. Jafari Dehkordi, Trans.). Marendiz. (Original work published 2003) (In Persian)
  • - Simpson, M. S. (2003). Poetry and Iranian painting: Patronage of art In Iran (A. Barati & F. Kiani, Trans.). Nasim Danesh. (Original work published 1997) (In Persian)
  • - Simpson, M.S. (1997). Sultan Ibrahim Mirza's Haft Awrang: a princely manuscript from sixteenth century Iran. with contributions by Massumeh Farhad New Haven: Yale University press, Freer Gallery of Art. - Tran-Gervat, Yen- Mai. (2006). Pour une définition opérationnelle de la parodie littéraire: parcours critique et enjeux d’un corpus spécifique. Cahiers de Narratologie.
  • - Welch, A. (2010). Safavid painting and its patrons (R. Rajabi, Trans.). Matn. (Original work published 1974) (In Persian)
  • - The Walters Art Musum. (2025, March). https://art.thewalters.org/detail/30265/yusuf-and-zulaykha -
  • آذر، اسماعیل (1395). تحلیلی بر نظریه‌‌های بینامتنیت ژنتی. پژوهش‌‌های نقد ادبی و سبک‌‌شناسی، 7 (3)، 11- 31. https://sanad.iau.ir/Journal/lit/Article/1020623
  • - آژند، یعقوب (1392). نگارگری ایرانی (پژوهشی در تاریخ نقاشی و نگارگری ایران). انتشارات سمت.
  • - آژن‍د، ی‍ع‍ق‍وب (1384). م‍ک‍ت‍ب‌ ن‍گ‍ارگ‍ری‌ ت‍ب‍ری‍ز و «ق‍زوی‍ن‌-م‍ش‍ه‍د». انتشارات ف‍ره‍ن‍گ‍س‍ت‍ان‌ ه‍ن‍ر.
  • - آلن، گراهام (1385). بینامتنیت (پیام یزدانجو، مترجم). انتشارات مرکز. (چاپ اثر اصلی 2000)
  • - بردبار، رحما (1394). بازشناسی عناصر ایرانی در آیین دربار اکبر و جهانگیر گورکانی ]پایان‌‌نامه کارشناسی ‌‌ارشد، دانشگاه الزهرا.[تهران. https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/49e4d7d2ad61d9464599e25633a59ae1
  • - بینیون، لورنس؛ ویلکینسون، ج.و.س و گری، بازیل (1367). سیر تاریخی نقاشی ایران (محمد ایرانمنش، مترجم). انتشارات امیرکبیر. (چاپ اثر اصلی 1923) -
  • پاشازانوس، محرمعلی؛ فدوی، محمد (1387). تأثیر متقابل تصویرسازی ایران و هند در عصر صفویه. ماه هنر، 12(126). 46- 52. https://ensani.ir/fa/article/96457
  • - پاکباز، رویین (1384). ن‍ق‍اش‍ی‌ ای‍ران‌: از دی‍رب‍از ت‍ا ام‍روز. انتشارات زرین و سیمین. - پوگاچنکووا، گالینا آناتولینا؛ خاکیموف، اکبر (1372). هنر در آسیای مرکزی (ناهید کریم زندی، مترجم). انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. (چاپ اثر اصلی 1993)
  • - جامی، عبدالرحمن بن احمد (1382). مثنوی هفت‌‌اورنگ. (مرتضی مدرس گیلانی، مصحح). انتشارات مهتاب.
  • - جهان‌‌یار، آذر؛ قاضی‌‌زاده، خشایار (1396). معرفی و تحلیل نقوش ابنیه در نگاره‌‌های منظومه یوسف و زلیخا از نسخه هفت‌‌اورنگ جامی مکتب مشهد. نگره، 12(44)، 59- 69. https://doi. 10.22070/negareh.2017.661
  • - حافظ‌‌نیا، محمدرضا (1397). مقدمه‌‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی. انتشارات سمت.
  • - راجرز، ام. جی (1382). عصر نگارگری: سبک مغول هند (جمیله هاشم‌‌زاده، مترجم) انتشارات دولتمند. (چاپ اثر اصلی 2006)
  • - ربیع زاده، سمیرا؛ طباطبایی جبلی، زهره و پیراوی ونک، مرضیه (1399). بررسی معنا در سوره یوسف و نمود آن در نگاره‌‌های ایرانی با رویکرد دلالت‌‌های صریح و ضمنی. جلوه هنر، 12(1)، 7– 21. - https://doi.org/10.22051/jjh.2019.24499.1392
  • - رجبی، زینب؛ پورمند، حسنعلی (1398). تحلیل نگاره یوسف و زلیخا اثر کمال‌‌الدین بهزاد براساس نظریه ترامتنیت ژرار ژنت. کیمیای هنر، 8(32)، 77-95. http://kimiahonar.ir/article-1-1689-fa.html
  • - روحانی، حمیدرضا (1394). شواهد تصویری از ملازمت و ارتباط شیخ محمد نقاش با دربار سلطان ابراهیم‌‌میرزا. باغ نظر، 12(36)، 29- 38. https://www.bagh-sj.com/article_11989.html
  • - رویان، سمیرا (1400). نشانه‌‌شناسی ارتباطات بینافرهنگی صفویان و گورکانیان با استناد بر آثار نگارگران مهاجر ایرانی در دربار گورکانی. هنرهای صناعی ایران، 4(1)، 115-128. https://doi. 10.22052/hsi.2022.243636.0
  • - سیمپسون، ماریانا-شریو (1382). شعر و نقاشی ایرانی، حمایت از هنر در ایران (عبدالعلی براتی و فرزاد کیانی، مترجم). انتشارات نسیم دانش. (چاپ اثر اصلی 1997)
  • - شیمل، آنماری (1386). در قلمروی خانان مغول (فرامرز نجد سمیعی، مترجم). انتشارات امیرکبیر. (چاپ اثر اصلی 2005)
  • - شیمل، آنماری؛ ولش، کری استوارت (1396). تلفیق نظم فارسی در نگارگری هندی (مصطفی لعل شاطری و ناهید جعفری دهکردی، مترجم). انتشارات مرندیز. (چاپ اثر اصلی 2003)
  • - عظیمی‌‌نژاد، مریم؛ خواجه احمد عطاری، علیرضا؛ نجارپور جباری، صمد و تقوی‌‌نژاد، بهاره (1396). تحلیل ساختاری نگاره‌‌های هفت‌‌اورنگ جامی در کارستان هنری سلطان ابراهیم‌‌میرزا. مطالعات هنر اسلامی، 13(27)، 101-128. https://doi. 20.1001.1.1735708.1396.13.27.1.1
  • - کریون، روی‌‌سی (1388). تاریخ مختصر هنر هند (فرزان و کاوه سجودی، مترجم). انتشارات فرهنگستان هنر. (چاپ اثر اصلی 1976) - کن‌‌بای، شیلا (1391). نقاشی ایرانی (مهدی حسینی، مترجم). انتشارات دانشگاه هنر. (چاپ اثر اصلی 1993)
  • - کوشا، کفایت (1383). مهاجرت هنرمندان ایرانی به هند در دوران صفوی. آینه میراث، 7(26)، 32-57. https://ensani.ir/fa/article/263277/
  • - مایلی برجلویی، نیلوفر؛ محمدی اردکانی، جواد‌‌علی (1398). تحلیل بینامتنی متن و نگاره‌های نسخه خطی 966 ه.ق دیوان جیبی اکبرشاه. نگره، 14(51)، 5- 21. https://doi. 20.1001.1.1735708.1396.13.27.1.1
  • - م‍ق‍دم‌ اش‍رف‍ی، مختاروونا (1367). ه‍م‍گ‍ام‍ی‌ ن‍ق‍اش‍ی‌ ب‍ا ادب‍ی‍ات‌ در ای‍ران (روی‍ی‍ن‌ پ‍اک‍ب‍از، مترجم) انتشارات نگاه. (چاپ اثر اصلی 1988) - م‍ن‍ش‍ی‌ ق‍م‍ی‌، قاضی میر اح‍م‍د‌‌ب‍ن‌‌ح‍س‍ی‍ن‌ (1352). گلستان هنر. اح‍م‍د س‍ه‍ی‍ل‍ی‌‌خ‍وان‍س‍اری‌. انتشارات: بنیاد فرهنگ ایران. - نامور‌‌مطلق، بهمن (1400). بینامتنیت: از ساختاگرایی تا پسامدرنیسم. انتشارات سخن.
  • - نامور‌‌مطلق، بهمن (1394). درآمدی بر بینامتنیت: نظریه و کاربردها. انتشارات سخن.
  • - نامور‌‌مطلق، بهمن (1391). گونه‌‌شناسی بیش‌‌متنی. پژوهش‌‌های ادبی، 9(38)، 139- 152. https://doi. 20.1001.1.17352932.1391.9.38.7.7
  • - نامور‌‌مطلق، بهمن (1386). ترامتنیت، مطالعه روابط یک متن یا دیگر متن‌‌ها. پژوهشنامه علوم انسانی، (56)، 83- 98. https://ensani.ir/fa/article/143022/
  • - نهاوندی، عبدالباقی (1381). مآثر‌‌رحیمی. (عبدالحسین نوایی). انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
  • - ولش، آنتونی (1389). نگارگری و حامیان صفوی (روح‌‌الله رجبی، مترجم). انتشارات متن. (چاپ اثر اصلی 1974)
  • - هندوشاه استرآبادی، محمّد‌‌قاسم (1387). تاریخ فرشته. ج 1 (محمدرضا نصیری، مصحح). انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی
نشریه هنرهای زیبا: هنرهای تجسمی
دوره 30، شماره 3
مهر 1404
صفحه 7-22

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار