بازنمود تصویری گفتمان ناسیونالیسم در ایران دورة قاجار (مطالعة موردی تصاویر روزنامه‌ها به عنوان متون فرهنگی دورة تجددخواهی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری هنرهای تجسمی، گروه مطالعات عالی هنر، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشکدگان هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 استاد گروه ارتباط تصویری و عکاسی، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشکدگان هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

3 استاد گروه مطالعات عالی هنر، دانشکده هنر، دانشگاه بین المللی سوره،تهران، ایران.

چکیده

ارتباط جدیِ بین ایران با اروپا و در پی آن تجددخواهی ایرانی از دوران قاجار آغاز شد و دستاوردهای مختلفی را به همراه داشت. شکل­گیری گفتمان ناسیونالیسم نوین به عنوان امر سیاسی و نیز آشنایی با صنعت چاپ و دستاوردهای تصویری آن، که هر دو ارتباط قوی با تحولات مدرن دارند، در این دوران سر برآوردند و به تَبَع همزمانی­شان، بر روی یکدیگر تأثیر نهادند. بر این اساس، پژوهش حاضر با هدف ریشه­یابی حضور دیداری گفتمان ناسیونالیسم، پاسخگوی این پرسش است که نقشِ دستاوردهای تصویری مبتنی بر صنعت چاپ در تولید دیداری ناسیونالیسم در ایران چگونه است؟ این پژوهش کیفی که به روش توصیفی-تحلیلی، گردآوری اطلاعات را از طریق اسناد کتابخانه‌ای جمع‌آوری نموده، پس از بررسی تحولات پیرامونی اندیشة ناسیونالیسم، روایت تاریخیِ شکل­گیری و گفتمانی شدن آن را در ایران، مورد مطالعه قرار داده است. همچنین با توجه به این­که ریشه­یابی دیداری گفتمان ناسیونالیسم، وابسته به متون و نشانه­های تصویری هستند که در بستر این گفتمان معنا می­شوند، با رویکرد نشانه­شناسی گفتمانی به تحلیل تصاویر تعدادی از روزنامه­های اوایل و اواخر دوران قاجار پرداخته است، زیرا بنابر مستندات معتبر تاریخی، روزنامه­ بارزترین نمود ورود صنعت چاپ به ایران محسوب می­شود. نتیجه چنین حاصل آورد که تغییر در اندیشه­های گفتمانی ناسیونالیسم ایرانی، بازنمود دیداری آن را نیز متحول کرده، چنان­که در این روزنامه­ها، نگرش تصویری از ناسیونالیسم سیاسی (درباری) به ناسیونالیسم مردمی مبدل گردیده است.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  • آدمیت، فریدون (1349). اندیشه‌های میرزا فتحعلی آخوندزاده. خوارزمی.
  • - آدمیت، فریدون (1378). امیرکبیر و ایران. خوارزمی.
  • - اثنی‌عشری، نفیسه (1397). واکاوی بسترهای اجتماعی موثر بر اقدامات نوگرایانة صنیع‌الملک(پدر گرافیک مطبوعاتی ایران). نشریة جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، 2(10)، 115-143. https://10.22059/jsal.2019.269752.665680
  • - اسماعیل‌زاده، خیزران و شادقزوینی، پریسا (1397). ژانر نقاشی مکان‌نگار (امر هنری) در اواخر دورة قاجار و اوایل پهلوی و رابطة آن با گفتمان ناسیونالیسم (امر سیاسی) تحلیلی مبتنی بر مفاهیم «میانجی» و «کلیت» در روش نظری لوکاچ. کیمیای هنر، 28(7)، 57-77. http://kimiahonar.ir/article-1-1385-fa.html
  • - اسمیت، آنتونی دی (1402). ناسیونالیسم و مدرنیسم (کاظم فیروزمند، مترجم). ثالث. (چاپ اثر اصلی 1998).
  • - افشارمهاجر، کامران (1384). هنرمند ایرانی و مدرنیسم. دانشگاه هنر.
  • - افشارمهاجر، کامران (1385). گرافیک مطبوعاتی. سمت.
  • - اکبری، محمدعلی و شناسی‌آذری، لاله (1387). نخستین آشنایی های ایرانیان با علوم جدید( عصر فتحعلی شاه قاجار). نشریة مسکویه، 10، 7-32. https://elmnet.ir/doc/950578-32011
  • - اوزکریملی، اوموت (1398). آخرین بحث‌ها در مورد ناسیونالیسم (طاهر اصغرپور، مترجم). نگاه معاصر. (چاپ اثر اصلی 2005). - ایزدپناه، برنا (2020). کاغذ اخبار؛ سرگذشت اولین روزنامة ایران. برگرفته در آذرماه 1402 از https://www.bbc.com/persian/iran-features-53565678
  • - بیگدلو، رضا (1380). باستان‌گرایی در تاریخ معاصر ایران. مرکز.
  • - پاکباز، رویین (1384). نقاشی ایرانی از دیروز تا امروز. زرین و سیمین.
  • - تناولی، پرویز (1396). مقدمه‌ای بر تاریخ گرافیک در ایران. نظر.
  • - چندلر، دانیل (1387). مبانی نشانه‌شناسی (مهدی پارسا، مترجم). سورة مهر. (چاپ اثر اصلی 2002).
  • - حائری، عبدالهادی (1367). نخستین رویارویی اندیشه‌گران با دو رویة تمدن غرب. امیرکبیر.
  • - دهنوی، نظامعلی (1382). سازمان دیوانی و تحول آن در دورة قاجار (عهد اول). نشریة گنجینة اسناد، 49و50، 4-15. http://noo.rs/JtGVS
  • - ذکا، یحیی (1382). زندگی و آثار صنیع‌الملک. مرکز نشر دانشگاهی.
  • - رنجبر، مقصود (1384). معرفی و نقد کتاب: نظریه‌های ناسیونالیسم. نشریة مطالعات ملی، 4(6)، 153-166. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.1735059.1384.6.24.8.8
  • - سجودی، فرزان (1393). بازنمایی پوشاک زنان در مجموعه‌های تلویزیونی. مرکز تحقیقات صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران. - سجودی، فرزان (1387). نشانه‌شناسی کاربردی. علم. - سجودی، فرزان و تاکی، شادی (1392). گبه‌های سفارشی پدیده‌ای چند فرهنگی. نشریة جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، 2(5)، 205-220. https://10.22059/jsal.2013.51460
  • - ضیا ابراهیمی، رضا (1398). پیدایش ناسیونالیسم ایرانی، نژاد و سیاست بی‌جاسازی (حسن افشار، مترجم). مرکز. (چاپ اثر اصلی 2016).
  • - طباطبایی، سیدجواد (1386). مکتب تبریز و مبانی تجددخواهی. ستوده. - فاضلی، حبیب‌الله و خلیل طهماسبی، نوذر (1395). ناسیونالیسم و مدرنیسم: مقایسة دیدگاه آنتونی اسمیت (رویکرد جامعه‌شناسی تاریخی) و مکتب نوگرا. فصلنامة سیاست، 3(46)، 700-706. https:/10.22059/jpq.2016.59178
  • - قادری، طاهره و میرزایی، سید آیت‌الله (1390). ناسیونالیسم ایرانی در سدة نوزدهم. نشریة مطالعات جامعه‌شناختی، 18(39)، 103-69. http://noo.rs/f5XLt
  • - کاتم، ریچارد (1396). ناسیونالیسم در ایران. (احمد تدیّن، مترجم). کویر. (چاپ اثر اصلی 1964).
  • - کاساکوفسکی، و.ا (1355). خاطرات کلنل کاساکوفسکی (عباسقلی جلی، مترجم). سیمرغ.
  • - کریمیان، علی (1377). میرزا صالح شیرازی و کاغذ اخبار، نشریة گنجینة اسناد، 29و30، 5-8. http://noo.rs/siqb6
  • - گلنر، ارنست (1388). ناسیونالیسم. (سید محمدعلی تقوی، مترجم). مرکز. (چاپ اثر اصلی 1983).
  • - ماتیل، الکساندر (1383). دایره‌المعارف ناسیونالیسم. (نورالله مرادی، کامران فانی و محبوبه مرادی، مترجمان). وزارت خارجه. (چاپ اثر اصلی 2000).
  • - مرندی، لیلا؛ معنوی‌راد، میترا و ساسانی، فرهاد (1394). بررسی تکوین هویت ایرانی در گرافیک معاصر ایران با رویکرد تحلیل گفتمان(مطالعة موردی: توجه به هنر ایران باستان در پوسترهای فرهنگی دهه‌های 40و50 شمسی). نامة هنرهای تجسمی و کاربردی، 16(24)، 91 – 111. http://noo.rs/vtwh3
  • - ملکی، سپیده؛ اسداللهی، مصطفی و شاهرودی، فاطمه (1395). بازنمایی هویت ملی ایران در طراحی گرافیک با تاکید بر عنصر جهانی شدن. نشریة مطالعات ملی، 3(7)،70 – 82. http://noo.rs/o7YNU
  • - مریدی، محمدرضا (1397). گفتمان‌های فرهنگی و جریان‌های هنری ایران. انتشارات کتاب آبان.
  • - مقدمی، محمدتقی (1390). نظریة لاکلا و موف و نقد آن. نشریة معرفت فرهنگی اجتماعی، 2(2)، 91-124. http://noo.rs/oXIgm -
  • میرزایی، سید آیت‌الله (1395). ناسیونالیسم و مدرنیتة سیاسی در مشروطة ایرانی. نشریة جامعه شناسی تاریخی، 2(8)، 171-195. http://noo.rs/kCafc
  • - میلز، سارا (1388). گفتمان (فتاح محمدی، مترجم). انتشارات خوارزمی. هزارة سوم. (چاپ اثر اصلی 1997).
  • - مینوی، مجتبی (1352). تاریخ و فرهنگ. خوارزمی.
  • - همایون کاتوزیان، محمدعلی (1382). اقتصاد سیاسی ایران: از مشروطیت تا پایان سلسلة پهلوی. مرکز.
  • - یورگنسن، ماریان و فیلیپس، لوئیز (1389). نظریه و روش در تحلیل گفتمان (هادی جلیلی، مترجم). مرکز. (چاپ اثر اصلی 2002). - Adamiyat, Fereydoun (1960). Thoughts of Mirza Fathali Akhundzadeh [Andishehay Mirza Fathali Akhundzadeh]. Al-Khwarizmi.
  • - Adamiyat, Fereydoun (1999). Amir Kabir and Iran [Amir Kabir va Iran]. Khwarazmi.
  • -Afsharmohajer, Kamran (2005). Iranian Artist and Modernism [Honarmade irani va modernism]. University of Art. - Afsharmohajer, Kamran (2006). Press graphics [Gerafike matbooati]. Samt
  • - Akbari, Mohammad Ali and Shanasi-Azari, Laleh (2008). The First Introductions of Iranians to Modern Sciences (Era of Fath Ali Shah Qajar) [Nokhostin ashnaeehay Iranian ba olum jadid]. Miskawaih Journal, 10, 7-32. https://elmnet.ir/doc/950578-32011
  • - Barrington, Lowell. W. (1997). Nation and Nationalism: The misuse of key concepts in political science. Political Science and Politics, Vol. 30, No 4, pp 712-716. https://doi.org/10.2307/420397
  • - Bigdalo, Reza (2002). Archaism in Contemporary History of Iran [Bastangraee dar tarikhe moasere iran]. Markaz. - Chandler, Daniel (2008). Fundamentals of Semiotics [Mabani neshane shenasi]. (Mehdi Parsa, translator). Surah Mehr. (Original work published 2002).
  • - Dehnavi, Nizam Ali (2003). Civil Organization and Its Development in the Qajar Period (First Era) [Sazmane divani va tahavole an dar dorey ghajar]. Ganjineh-e-Sanad Journal, 49-50, 4-15. http://noo.rs/JtGVS
  • - Esni-Ashari, Nafiseh (2018). Analysis of the social contexts affecting the modernist actions of Sani-ol-Molk (the father of Iranian press graphics) [Vakavie bastarhay ejtemaee moaser bar eghdamate nogerayaney sanialmolk] . Journal of Sociology of Art and Literature, 2(10), 115-143. https://10.22059/jsal.2019.269752.665680
  • - Esmaeil-Zadeh, Khizran and Shadaqzveini, Parisa (2018). The genre of topographic painting (artistic matter) in the late Qajar and early Pahlavi periods and its relationship with the discourse of nationalism (political matter) An analysis based on the concepts of "mediator" and "totality" in Lukács' theoretical method [Zhanre naqqashie makan negar dar avakhere dorey ghajar va avayle pahlavi va rabetey an ba goftemane nasiunalism, tahlili mobtani bar mafahime miyanji va koliat dar raveshe nazarie Lukach]. Kimia-e-Honar, 28(7), 57-77. http://kimiahonar.ir/article-1-1385-fa.html
  • - Fazeli, Habibullah and Khalil Tahmasebi, Nozar (2016). Nationalism and Modernism: Comparing Anthony Smith's Perspective (Historical Sociological Approach) and the Modernist School [Nasiunalism va modernism: Moghaysey didgahe antoni esmit va maktabe nogera]. Politics Quarterly, 3(46), 700-706. https://10.22059/jpq.2016.59178
  • - Gellner, Ernest (2009). Nationalism [nasiunalism]. (Seyyed Mohammad Ali Taghavi, translator). Markaz. (Original work published 1983).
  • - Ghaderi, Tahereh and Mirzaei, Seyyed Ayatollah (2011). Iranian Nationalism in the Nineteenth Century [nasiunalism irani dar sadey nuzdahom]. Journal of Sociological Studies, 18(39), 103-69. http://noo.rs/f5XLt
  • - Haeri, Abdul Hadi (1988). The first confrontation of thinkers with the two approaches of Western civilization [Nokhostin rooyarooee andishegaran ba do raviye tamadon gharb]. Amir Kabir.
  • - Hobsbawm, E. J. (2004). Nation and nationalism since 1780: Programme, myth, reality. Cambridge University Press. - Homayoun Katouzian, Mohammad Ali (2003). Political Economy of Iran: From Constitutionalism to the End of the Pahlavi Dynasty [Eghtesade siyasi iran: az mashroote ta payane selseley pahlavi]. Markaz.
  • - Izadpanah, Borna (2020). News Paper; The Story of Iran's First Newspaper [Kaghaze akhbar, sargozashte avalin roznamey iran]. Retrieved in December 2023 from https://www.bbc.com/persian/iran-features-53565678 - Jorgensen, Marian and Phillips, Louise (2010). Theory and Method in Discourse Analysis (Hadi Jalili, translator). Markaz. (Original work published 2002).
  • - Kattam, Richard (2017). Nationalism in Iran [nasiunalism dar iran]. (Ahmad Tadion, translator). Desert. (Original work published 1964).
  • - Kasakovsky, V.A. (1976). Memoirs of Colonel Kasakovsky [Khaterat kolonel kasakovsi]. (Abbasqoli Jali, translator). Simorgh.
  • - Karimian, Ali (1998). Mirza Saleh Shirazi and the News Paper [Mirzasaleh shirazi va kaghaz akhbar], Ganjineh-e-Sanad Publication, 29-30, 5-8. http://noo.rs/siqb6
  • - Matil, Alexander (2004). Encyclopedia of Nationalism [dayratolmaaref nasiunalism]. (Nourollah Moradi, Kamran Fani and Mahboobeh Moradi, translators). Ministry of Foreign Affairs. (Original work published 2000).
  • - Marandi, Leila; Manavi-Rad, Mitra and Sasani, Farhad (2015). Investigating the development of Iranian identity in contemporary Iranian graphics with a discourse analysis approach (Case study: attention to ancient Iranian art in cultural posters of the 1940s and 1950s) [Baresie takvin hoviat irani dar gerafik moaser iran ba roykard tahlil gofteman]. Journal of Visual and Applied Arts, 16(24), 91-111. http://noo.rs/vtwh3
  • - Maleki, Sepideh; Asadollahi, Mustafa and Shahroudi, Fatemeh (2016). Representation of Iranian National Identity in Graphic Design with Emphasis on the Element of Globalization [Bazmemaey hoviat iran dar tarahi grafik ba takid bar onsor jahani shodan]. Journal of National Studies, 3(7), 70 – 82. http://noo.rs/o7YNU
  • - Moridi, Mohammad Reza (2018). Cultural Discourses and Artistic Currents of Iran [Goftmanhay farhangi va jarayanhay homari iran]. Aban Book Publishing House.
  • - Moghaddam, Mohammad Taqi (2011). Laclau and Mouffe's Theory and Its Critique [Nazariey lakla va mof va naghde an]. Journal of Social and Cultural Knowledge, 2(2), 91-124. http://noo.rs/oXIgm
  • - Mirzaei, Seyyed Ayatollah (2016). Nationalism and Political Modernity in the Iranian Constitutional Era [Nasiunalism va modernitey siyasi dar mashrotey irani]. Journal of Historical Sociology, 2(8), 171-195. http://noo.rs/kCafc
  • - Mills, Sarah (2009). Goftman [Gofteman]. (Fattah Mohammadi, translator). Kharazmi Publications. Third Millennium. (Original work published 1997).
  • - Minovi, Mojtaba (1973). History and Culture [Tarikh va farhang]. Al-Khwarizmi.
  • - Ozkirimli, Umut (2019). The Latest Debates on Nationalism [Akharin bahs ha dar morede nasiunalism]. (Taher Asgharpour, translator). Contemporary Perspective. (Original work published 2005).
  • - Pakbaz, Roein (2005). Iranian Painting from Yesterday to Today [Naqqashiy irani az dirooz ta emrooz]. Gold and Silver.
  • - Ranjbar, Maqsood (2005). Introduction and review of the book: Theories of Nationalism [Moarefi va naghde ketab: nazariehay nasiunalism]. Journal of National Studies, 4(6), 153-166. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.1735059.1384.6.24.8.8
  • - Sojoodi, Farzan (2014). Representation of Women's Clothing in Television Series [Baznemaee poshake zanan dar majmuehay televiziuni]. Research Center of the Islamic Republic of Iran Radio and Television.
  • - Sojoodi, Farzan (2008). Applied Semiotics [Neshane shenasie karbordi]. Elm. - Sojoodi, Farzan and Taki, Shadi (2013). Custom-made Gabbehs: A Multicultural Phenomenon [Gabbehay sefareshi, padidei chand farhangi]. Journal of Sociology of Art and Literature, 2(5), 205-220. https://10.22059/jsal.2013.51460
  • - Smith, Anthony D. (2023). Nationalism and Modernism [Nasiunalism va modernism]. (Kazem Firouzmand, Translator). Saleth. (Original work published 1998).
  • - Tanavoli, Parviz (2017). An Introduction to the History of Graphic Arts in Iran [Moghadamei bar tarikhe grafik dar iran]. Nazar.
  • - Tabatabaei, Seyyed Javad (2007). The Tabriz School and the Foundations of Modernism [Maktabe Tabriz va mabaniy tajadodkhahi]. Sotoudeh.
  • - Zaka, Yahya (2003). The Life and Works of Sani-ol-Molk [Zendegi va asare sanialmolk]. University Publishing Center.
  • - Zia Ebrahimi, Reza (2019). The Emergence of Iranian Nationalism, Race and the Politics of Displacement [Peydayshe nasiunalisme irani, Nezhad va siyasate bijasaz]. (Hassan Afshar, translator). Markaz. (Original work published 2016). - https://www.parsstock.ir/pic-599633/Retrieved from July 2024
نشریه هنرهای زیبا: هنرهای تجسمی
دوره 30، شماره 2
تیر 1404
صفحه 77-91

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار