ریخت‌شناسی ظروف سرامیکی فیلتردار ایران بر اساس نظریه ولادیمیر پراپ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد هنر اسلامی، گروه سفال و سرامیک، دانشکده هنرهای صناعی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

2 استادیار گروه سفال و سرامیک، دانشکده هنرهای صناعی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

3 استادیار گروه باستان‌شناسی، دانشکده حفاظت آثار فرهنگی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

چکیده

چکیده
آثار سرامیکی فیلتردار ظروفی هستند که یک فیلتر مشبک در دهانه و یا گردن آن­ها تعبیه شده است. هدف از این پژوهش، بررسی سیر تغییرات تاریخی فرم این ظروف بر مبنای نظریه ولادیمیر پراپ و شناسایی منشأ ساخت، گونه‌های متنوع و کاربردهای آن‌ها در ایران است. روش پژوهش حاضرتوصیفی-تحلیلی بوده و در جهت پاسخ دادن به این پرسش­ها صورت گرفته است که منشأ ظروف سرامیکی فیلتردار در ایران به چه زمانی برمی‌گردد؟ همچنین، گونه‌های رایج و کاربردهای ظروف سفالی فیلتردار در ایران کدام‌اند؟ جمع‌آوری اطلاعات به روش کتابخانه‌ای با بهره‌گیری از مقالات، کتاب‌های معتبر و رجوع به آرشیو موزه­های ملی و بین­المللی انجام شده است. نتایج بررسی 22 ظرف سرامیکی فیلتردار مربوط به ایران از هزاره دوم قبل از میلاد تا دوره صفوی، نشان می‌دهند که این ظروف شامل حداقل ۷ گونه مختلف از جمله ظروف لوله‌دار، ریتون، لیوان، پارچ، کوزه، بخوردان و آفتابه بوده­اند. ظروف سرامیکی فیلتردار برای تصفیه مایعات و جلوگیری از ورود حشرات و جانورانی مانند عقرب و مار به داخل آب کاربرد داشته و به تنظیم جریان آب هنگام نوشیدن کمک می‌کردند. علاوه بر کاربردهای عملی، شواهد موجود مانند وجود کتیبه‌های متعدد از آیات قرآن امکان استفاده از آن‌ها در مراسم آئینی را قوت می‌بخشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

Artemis Fine Arts. (2024, August 9). Amlash Marlik blackware spouted strainer jug, TL’d. Invaluable. https://www.invaluable.com/auction-lot/amlash-marlik-blackware-spouted-strainer-jug-tld-139a-c-8e240c3857 Ashmolean Museum. (2013). Fragments of a filter jug with openwork decoration. https://jameelcentre.ashmolean.org/collection/921/object/22875
Barakat Gallery. (2025). Mavera al-Nahr or Khurasan Slip-Painted Ewer with Turquoise-Glazed Highlights, 8th Century CE - 10th Century CE. https://barakatgallery.eu/artworks/57035-mavera-al-nahr-or-khurasan-slip-painted-ewer-with-urquoise-glazed-8th-century-ce-10th-century/
Batariuc, P. V., & Dinu, N. (2009). Islamic water filter jug found in the Romstorfer collection in Suceava. Peuce, 7, 421-424. https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=162159
Bonhams. (2018, October 23). A Kashan lustre pottery jug with filter. https://www.bonhams.com/auction/24624/lot/30/a-kashan-lustre-pottery-jug-with-filter-persia-12th-13th-century/ Brend, B. (2004). Islamic art [Honar-e Eslami]. (Mahnaz Shayestehfar, Trans.). Institute for Islamic Art Studies. (Original Work published 1991) (In Persian)
Chiswick Auctions. (2021, April 16). A Safavid turquoise monochrome pottery ewer and basin. https://www.chiswickauctions.co.uk/auction/lot/71-a-safavid-turquoise-monochrome-pottery-ewer-and-basin/?lot=143667&sd=1
Ellabban, E. A. (2022). A descriptive and analytical study for Fāṭimid jug filters collection in Ismailia museum. Journal of Association of Arab Universities for Tourism and Hospitality, 22(4), 1-10. https://dx.doi.org/10.21608/jaauth.2022.129417.1333
Fehervari, G. (2000). Ceramics of the Islamic world: In the Tareq Rajab museum. Tareq Rajab Museum. Findik, N. (2013). Sırsız seramiklerden bir grup: Süzgeçli testiler/süzgeçler. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, (30), 209-223. https://dergipark.org.tr/en/pub/ataunigsed/issue/2583/33245
Ghirshman, R., Halm, L., Pfister, R., Vallois, H. V., & Vaufrey, R. (1939). Fouilles de Sialk, près de Kashan, 1933, 1934, 1937 (2). FeniXX. https://ixtheo.de/Record/1076806511
Ghirshman, R. (1991). Iranian art: Parthian and Sasanian [Honar-e Iran dar Doran-e Parti va Sasani]. (Bahram Farahvashi, Trans.). Elmi va Farhangi. (Original Work published 1962) (In Persian)
Grube, E. (2005). Islamic pottery (Vol. 7) [Sefal-e Eslami (Jeld 7)]. (Farnaz Haeiri, Trans.). Karang. (Original Work published 1965) (In Persian)
Kambakhshfard, S. (2001). Pottery and ceramics in Islamic Iran from the beginning of the Neolithic period to the contemporary era. Qoqnoos. (In Persian)
Kayin, A., & Behzad Ismaeel, A. (2017). Fatimî dönemî figürlü seramik süzgeçlerinden örnekler. Journal of International Social Research, 10(52), 535-549. https://doi.org/10.17719/jisr.2017.1914
Khadish, P. (2012). Morphology of Iranian magical myths. Elmi va Farhangi. (In Persian)
Kiani, M. Y. (1978). Iranian pottery. Prime Minister’s Special Publications. (In Persian) Makaryk, I. R. (2005). Encyclopedia of contemporary literary theory [Daneshnameh-ye nazariyeha-ye adabi-ye moaser]. (Mehran Mohajer & Mohammad Nabavi, Trans.). Agah. (Original Work published 1993) (In Persian)
Moqtadaei, A. (2022). Pottery and ceramics in Iran. Sofalineh, 2(1), 202–225. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.24763411.1401.1.2.11.0 (In Persian)
Musée du Louvre. (2013, November 21). vase ; filtre. https://collections.louvre.fr/ark:/53355/cl010193456 Musée du Louvre. (2020, June 22). Petit fragment de filtre de gargoulette. https://collections.louvre.fr/ark:/53355/cl010325411 Musée du Louvre. (2024, December 2). Gargoulette. https://collections.louvre.fr/ark:/53355/cl010326660
Musée du Louvre. (2022, January 10). Filtre de gargoulette. https://collections.louvre.fr/ark:/53355/cl010326558
Olmer, P. (1932). Les filtres de gargoulettes. I’Institut Français D’archd́eologie Orientale.
Parsa, S. A., & Salavati, L. (2010). Morphology of Nasrallah Monshi's Kalila and Dimna tales. Boosta-e Adab, 2(4), 47–77. https://doi.org/10.22099/jba.2012.298 (In Persian)
Polat, T. (2021). Fatımi dönemi fustat testi süzgeçleri. Bitig Edebiyat Fakültesi Dergisi, 1(2), 393-414. https://dergipark.org.tr/tr/pub/bitigefd/issue/66842/1047584
Propp, V. (2007). Morphology of the folktale [Rikhtshenasiye ghesseha-ye pariyan]. (Fereydoun Badrei, Trans.). Toos. (Original Work published 1968)(In Persian)
St James’s Ancient Art. (2025). Western Asiatic Amlash Bull Vessel. https://www.ancient-art.co.uk/near-eastern/western-asiatic-bull-vessel/
Uçar, h., & Uçar, a. (2018). Tire kutu han kazısı, Beylikler ve Osmanlı dönemi seramikleri. Sanat Tarihi Dergisi, 27(1), 1-33. https://doi.org/10.29135/std.339743
Van den Brink, E. C. M., Chasan, R., & Rosenberg, D. (2021). Sifting through: The characteristics and significance of ceramic strainer-vessels in the Chalcolithic period of the southern Levant. Bulletin of the American Schools of Oriental Research, 386(1), 177-207. https://doi.org/10.1086/715578
Victoria and Albert Museum. (2025). Fragment. https://collections.vam.ac.uk/item/O338598/fragment-unknown Yavari, H. (2009). The manifestation of light in traditional Iranian arts. Soreh Mehr. (In Persian)
Zamani Saadabadi, M., Shamili, F., & Hormati, H. (2020). Morphology of Iranian glass ewers in the 5th and 6th centuries AH. Fine Arts Journal-Visual Arts, 25(4), 65–76. https://doi.org/10.22059/jfava.2019.281717.666228 (In Persian)
برند، باربارا (1383). هنر اسلامی. (مهناز شایسته‌فر، مترجم). مؤسسه مطالعات هنر اسلامی. (چاپ اثر اصلی 1991)
پارسا، سید احمد و صلواتی، لاله (1389). ریخت‌شناسی حکایت‌های کلیله‌ودمنه نصرالله منشی. بوستان ادب دانشگاه شیراز، 2 (4)، 47-77. https://doi.org/10.22099/jba.2012.298
پراپ، ولادیمیر (1386). ریخت‌شناسی قصه‌های پریان. (فریدون بدره‌ای، مترجم). توس. (چاپ اثر اصلی 1968)
خدیش، پگاه (۱۳۹۱). ریخت‌شناسی افسانه‌های جادویی ایران. علمی و فرهنگی.
ریمامکاریک، ایرنا (1384). دانشنامه نظریه‌های ادبی معاصر. (مهران مهاجر و محمد نبوی، مترجم). آگاه. (چاپ اثر اصلی 1993)
زمانی سعدآبادی، معصومه؛ شمیلی، فرنوش و حرمتی، حمیده (1399). ریخت‌شناسی صراحی‌های شیشه‌ای ایران در سده‌های 5 و 6 ه . ق. نشریه هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، 25 (4)، 65-76. https://doi.org/10.22059/jfava.2019.281717.666228
کامبخش فرد، سیف‌الله (1380). سفال و سفالگری در ایران دوران اسلامی از ابتدای نوسنگی تا دوران معاصر. ققنوس.
کیانی، محمد یوسف (1357). سفال ایرانی. انتشارات مخصوص نخست‌وزیری.
گروبه، ارنست (1384). سفال اسلامی (جلد 7). (فرناز حائری، مترجم). کارنگ. (چاپ اثر اصلی 1965)
گیرشمن، رومن (1370). هنر ایران در دوران پارتی و ساسانی. (بهرام فره‌وشی، مترجم). علمی و فرهنگی. (چاپ اثر اصلی 1962)
مقتدایی، علی‌اصغر (1401). سفال و سفالگری در ایران. سفالینه، 2(1)، 202-225. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.24763411.1401.1.2.11.0
یاوری، حسین (1388). تجلی نور در هنرهای سنتی ایران. سوره مهر.
نشریه هنرهای زیبا: هنرهای تجسمی
دوره 30، شماره 3
مهر 1404
صفحه 113-125

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار