بررسی تطبیقی خوشنویسی نسخه - نگارۀ کلیله و دمنۀ 2198 محفوظ در کاخ گلستان با شیوۀ خوشنویسی اظهر تبریزی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری مطالعات عالی هنر، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

چکیده

چکیده
نسخۀ کلیله و دمنۀ شماره 2198 کتابخانۀ کاخ گلستان، استنساخی از برگردان پارسی نصرالله بن عبدالحمید بن ابی المعالی معروف به نصرالله منشی است. ابتدا و انجامۀ این نسخه افتاده و هیچ اطلاعی راجع به زمان و مکان تهیۀ اثر و نیز نگارگر یا خوشنویس آن وجود ندارد؛ هر چند با توجه به ویژگی‌های نگارگری و خوشنویسی موجود، می‌توان آن را منسوب به سدۀ نهم هجری دانست. فرضیۀ نگارنده بر این اساس شکل گرفته است که خوشنویس کلیله و دمنۀ شماره 2198 کتابخانۀ کاخ گلستان، محتملاً مولانا اظهر تبریزی یکی از خوشنویسان مطرح این سده است. وی یکی از شاگردان ممتاز جعفر بایسنقری و در زمرۀ استادانی به حساب می‌آید که در تحریر خطوط شش‌گانه، درجۀ کمال را داشته است. برای اثبات این فرضیه، مقایسه­های سبک­شناسانه­ای میان چند اثر رقم دار مولانا اظهر تبریزی و خطِ نستعلیقِ کلیله و دمنۀ کاخ گلستان انجام گرفته است. این مقایسه‌ها بر طبق آنچه در سنت خوشنویسی وجود دارد، ترتیب یافته، بدین صورت که نخست مفردات، سپس کلمات و نهایتاً ترکیب واژه‌ها مورد بررسی قرار گرفته‌اند. نگارنده امیدوار است با این شیوه بتواند بیشترین تفاوت‌ها و شباهت‌ها را مابین سبک کتابت یک نسخۀ بدون رقم و آثار رقم دار مشخص سازد.

کلیدواژه‌ها


فهرست منابع
بیانی، مهدی (2536)، احوال و آثار خوشنویسان، دانشگاه تهران، تهران.
حبیبی، عبدالحی (2535)، هنر عهد تیموریان و متفرعات آن، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، کابل.
خواندمیر (1380)، حبیب السیر، زیر نظر دکتر محمد دبیر سیاقی، ج 2 و 4، خیام، تهران.
درایتی، مصطفی (بی تا)، فهرستواره دست نوشته های ایران «دنا»، ج 8، موسسه فرهنگی و پژوهشی الجواد، مشهد.
دوغلات، میرزا محمد حیدر (1383)، تاریخ رشیدی، تصحیح عباسقلی غفاری فرد، میراث مکتوب، تهران.
دولتشاه سمرقندی (1382)، تذکرة الشعراء، تصحیح ادوارد براون، اساطیر، تهران.
رابینسون، ب، و (1376)، هنر نگارگری ایران، ترجمه دکتر یعقوب آژند، مولی، تهران.
رضایی باغ بیدی، حسن (1387)، ترجمه از سنسکریت و پهلوی به عربی، دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، ج 15، مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، تهران، صص 33-24.
روملو، حسن بیگ (1384)، احسن التواریخ، به اهتمام عبدالحسین نوایی، ج 2، اساطیر، تهران.
سکی، یوشیفوسا (1381)، دیباچۀ قطب‌الدین محمد قصه خوان بر مرقع شاه طهماسب، نامۀ بهارستان، سال سوم، شماره دوم، دفتر 6، صص 316-309.
سمرقندی، عبدالرزاق (1383)، مطلع السعدین و مجمع البحرین، به اهتمام عبدالحسین نوایی، ج 2، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران.
شکراللهی طالقانی، احسان الله (1381)، رسالۀ تعلیم الخطوط: علی بن حسن خوشمردان معروف به سید بابا، نامۀ بهارستان، ش 2، دفتر 6، صص 328-317.
عالی افندی، مصطفی (1369)، مناقب هنروران، ترجمه و تحشیه توفیق هاشم پور سبحانی، سروش، تهران.
قلیچ خانی، حمیدرضا (1373)، رسالاتی در خوشنویسی و هنرهای وابسته، روزنه، تهران.
مایل هروی، نجیب (1380)، تاریخ نسخه پردازی و تصحیح انتقادی نسخه های خطی، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.
واله اصفهانی قزوینی، محمد یوسف (1379)، خلد برین: تاریخ تیموریان و ترکمانان، به کوشش میر هاشم محدث، میراث مکتوب، تهران.
هاشم پور سبحانی، توفیق و آق سو، حسام‌الدین (1374)، فهرست نسخه های خطی فارسی کتابخانۀ دانشگاه استانبول، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران.
 
Binyon, Wilkinson and Gray (1971) , “Persian Miniature Painting” Including A Critical And Descriptive Catalogue of the Miniatures Exhibited at Burlington House January-March 1931, Dover Publication, New York.
Grube, Ernst, J. (1991) , Prolegomena for a Corpus publication of Illustrated Kalila wa Dimnah Manuscripts, Islamic Art, IV, pp. 301-481.
Roxburgh, David J. (2005) , The Persian Album 1400-1600, From Dispersal to Collections, Yale University Press, London.
Soudavar, Aboulala (1992) , Arts of The Persian Courts, Rizzoli, New York.
Thackston, Wheeler M. (2001) , Album Prefaces And Documents on The History of Calligraphers And Painters, Brill, Leiden.
 
www.aghabozorg.ir