بررسی ویژگی های تزیینی قرآن نگاری مکتب شیراز عصر صفوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

2 استادیار، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد تهران، تهران، ایران

چکیده

نیمه اول صفوی یکی از اعصار طلایی هنر کتابت قرآن در ایران است و سبک ها و مکاتب هنری شاخصی در شهرهای مختلف تحت حکومت صفوی پدیدار شده است. یکی از مکاتبی که همواره در طول تاریخ ایران نقشی کلیدی در هنرهای مربوط به کتاب­آرایی ایفا کرده است، مکتب شیراز می­باشد. نقطه اوج هنر تذهیب نسخ دست نویس و قرآن­نگاری در شیراز را باید در سال های قرن نهم و دهم ه. ق جستجو کرد. پژوهش حاضر در پی پاسخ به این سوال است که دستاوردهای تزیینی و تصویری قرآن­های مکتب شیراز صفوی چیست؟ تجزیه و تحلیل تزیینات و ابعاد گرافیکی نمونه هایی نفیس از قرآن­های مکتب شیراز عصر صفوی با این هدف صورت گرفته است تا ویژگی آرایه های تصویری آثار مورد مطالعه قرار گیرد و نقش این مکتب در هنر قرآن­نگاری شناسایی شود. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی است و از طریق منابع کتابخانه­ای و مشاهده به انجام رسیده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد قرآن­های مکتب شیراز صفوی از جهت ساختار، فشردگی و پیچیدگی تذهیب، جسارت در انتخاب ترکیبات رنگی زنده، شیوه خوشنویسی و غلبه نقوش گیاهی با یکدیگر مرتبط هستند. این آثار از الگویی واحد در ترسیم قالب اصلی پیروی می­کنند و عمده نوآوری­هایشان در جزییات نمایان می­شود
 

کلیدواژه‌ها


آژند، یعقوب (1387)، مکتب نگارگری شیراز، فرهنگستان هنر، تهران.
آیت اللهی، حبیب ا... (1363)، نسبت های طلایی در هنر، فصلنامه هنر، شماره 7، صص129-108.
آیت اللهی، حبیب ا... (1382)، مبانی نظری هنرهای تجسمی، سمت، تهران. افشار مهاجر،کامران (1380)، انعکاس بصری کلام قرآنی،گلستان قرآن، دوره جدید، شماره73، صص39-36.
اتینگهاوزن، ریچارد و احسان، یارشاطر (1379)، اوج های درخشان هنراسلامی، ترجمه رویین پاکباز و هرمز عبداللهی، آگه، تهران.
برزین، پروین (1345)، تاریخچه تذهیب قرآن، هنر و مردم، دوره 5، آبان، صص40-36.
بهنام، عیسی (1348)، مکتب دوم هنر نقاشی ایران در تبریز، هنر و مردم، دوره 8، بهمن، صص13-10.
پاکباز، رویین (1386)، دایره المعارف هنر نقاشی، پیکره سازی، گرافیک ، فرهنگ معاصر، تهران.
حبیبی، عبدالحی (1355)، هنر عهد تیموریان و متفرعات آن، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، کابل.
حسینی‌راد، عبدالمجید (1382)، مبانی هنرهای تجسمی، قسمت اول، شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی، تهران.
خلیلی، ناصر و جیمز، دیوید (1381)، پس از تیمور: قرآن نویسی تا سده دهم هجری، مترجم پیام بهتاش، کارنگ، تهران.
دیماند، موریس اسون (1383)، راهنمای صنایع اسلامی، ترجمه عبدا... فریار، نشر علمی فرهنگی، تهران.
رهنورد، زهرا (1386)، تاریخ هنر ایران در دوره اسلامی:کتاب آرایی، چاپ اول، سمت، تهران.
سیوری، راجر (1372)، ایران عصر صفوی، ترجمه کامبیز عزیزی، نشر مرکز، تهران.
صحراگرد، مهدی و شیرازی، علی اصغر (1391)، سطر بندی و صفحه آرایی قرآن های خطی با تاکید بر آثار قرن هشتم تا دهم هجری شیراز، فصلنامه مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، سال بیست و سوم، شماره4، صص151- 136.
غفاری فرد، عباسقلی (1381)، تاریخ تحولات سیاسی اجتماعی اقتصادی و فرهنگی ایران در دوران صفویه، سمت،تهران.
قلیچ خانی، حمیدرضا (1388)، فرهنگ واژگان و اصطلاحات خوشنویسی و هنرهای وابسته، روزنه، تهران.
لینگز، مارتین (1377)، هنر خط و تذهیب قرآنی، ترجمه مهرداد قیومی بیدهندی، نشر گروس، تهران.
مایل هروی، غلامرضا (1353)، لغات و اصطلاحات فن کتابسازی همراه با اصطلاحات جلدسازی، تذهیب، نقاشی، بنیاد فرهنگ ایران، تهران. مایل هروی، نجیب (1372)، کتاب آرایی در تمدن اسلامی، بنیاد پژوهش های اسلامی، مشهد.
معتقدی، کیانوش (1387)، شکوه خوشنویسی و تذهیب در مکتب شیراز، آینه خیال، شماره 10، صص 125-118.
معتقدی،کیانوش (1391)، روزبهان شیرازی؛ نابغه خط و تذهیب، www.tazhib.org، بازیابی شده در تاریخ 8 اردیبهشت 1393. منشی قمی، احمدبن حسین (1366)، گلستان هنر، تصحیح: احمد سهیلی خوانساری، منوچهری، تهران.
Ghyka,Matila.(1977).The Geometry of Art and Life. Dover Publications: New York. pp. 126–128. www.cbl.ie(access date: 28/08/2014).