ساخت لعاب زرین فام ایرانی بر اساس کتاب «جواهر نامه نظامی»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

2 استادیار دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

چکیده

زرین فام، تشکیل لایه بسیار نازکی از نانو ذرات مس و نقره با جلای فلزی در طیف های رنگی گوناگون است که بر روی لعاب در سومین مرحله پخت در شرایط احیاء کوره ایجاد می گردد. اگر چه این تکنیک در حوزه سفال ایران بسیار مهم بوده است اما متون معدودی در رابطه با آن از دوره های مختلف بر جای مانده است. کتاب «جواهر نامه نظامی» تالیف محمد بن ابی البرکات نیشابوری، یکی از این متون، بعنوان قدیمی ترین سند تاریخی درباره ساخت مینای زرین فام می باشد. در کتاب فوق فرمول های متعددی برای ساخت زرین فام ارائه شده است. اما سوال اساسی این است که آیا هنوز می توان با تکیه بر همان فرمولها به لعاب زرین فام دست یافت؟ در مقاله حاضر با رویکردی تجربی، جهت بررسی صحت فرمولهای ارائه شده در کتاب، یکی از فرمولها که بنا به نظر نویسنده آن، تلالوی طلایی، مانند زر دارد به عنوان نمونه انتخاب و مورد آزمایش قرار گرفته است. نتایج آزمایشات گواه آن است که فرمول ارائه شده بدون کم و کاست می تواند ما را به ساخت لعاب زرین فام برساند. روش پژوهش ارزیابی است و با استفاده از تکنیک مشاهده و آزمون تجربی انجام یافته است.  

کلیدواژه‌ها


  • بصیری، رضا (1363)، لعاب، کاشی، سفال، گوتنبرگ، تهران.

    - پوپ، آرتور و اکرمن، فیلیس (1387)، سیری در هنر ایران، سیروس پرهام، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.

    • جوهری نیشابوری، محمد بن ابی البرکات (1383)، جواهر نامه نظامی، به کوشش ایرج افشار، میراث مکتوب، تهران.
    • - جیمز ویلسن، آلن (1383)، سفالگری اسلامی، مهناز شایسته فر، موسسه مطالعات هنر اسلامی، تهران.
    • - دهخدا، علی اکبر (1389)، فرهنگ دهخدا، دانشگاه تهران، تهران.
    • - رازی، محمد زکریا (1349)، الاسرار، به کوشش حسنعلی شیبانی، دانشگاه تهران، تهران.
    • - رحیمی، افسون و متین، مهران (1387)، تکنولوژی سرامیک های ظریف، شرکت سهامی انتشار، تهران.
    • - قبادیانی، ناصر خسرو (1356)، سفر نامه، به کوشش محمد دبیر سیاقی، زواره، تهران.
    • - قصایی، حسین (1386)، «ساخت و بررسی تاثیر دما و اتمسفر بر لعاب زرین فام با هدف یافتن دمای بهینه و شرایط احیای مناسب»، ششمین کنگره سرامیک ایران.
    • - کاشانی، ابولقاسم عبدالله (1386)، عرایس الجواهر و نفایس الاطایب، به کوشش ایرج افشار، انتشارات المعی، تهران.
    • - گروبه، ارنست ج (1384)، سفال اسلامی، ناصر خلیلی، کارنگ، تهران.
    • - متین، مهران (1387)، «قدیمی ترین سند مکتوب فناوری نانو، کتاب عرایس الجواهر و نفایس الاطایب نیست »، نخستین همایش فنآوریهای بومی ایران.
    • - میرشفیعی، سید محمد (1390)، بررسی و احیاء لعاب زرین فام خاندان ابو طاهر کاشانی، پایان نامه چاپ نشده، دانشگاه هنر اسلامی، تبریز.
    • - نیستانی، جواد و روح فر، زهره (1389)، ساخت لعاب زرین فام در ایران، آرمانشهر، تهران.
    • - واتسون، آلیور (1382)، سفال زرین فام ایرانی، شکوه ذاکری، سروش، تهران.
    • - Caiger-Smith, Alan(1985), lustre pottery, The Herbert press.
    • -James, Allan( 1973 ), Abul-Qasims Treatise on Ceramics Iran,London.
    • - Mason, Robert.B(2004), Shine Like the Sun: Lustre-Painted and Associated Pottery from the Medieval Middle East, Mazda Publishers.
    • - Trinitat Pradell, Judit Molera, Andrew D. Smith, Aurelio Climent(2008), Technology of Islamic lustre, Journal of Cultural Heritage, Volume 9, Supplement, , Pages e123-e128.
    • - Gloria Molina, Michael S. Tite, Judit Molera, Aurelio Climent(2014), Technology of production of polychrome lustre, Journal of the European Ceramic Society, Volume 34, Issue 10, , Pages 2563-2574.
    • -O. Véron, J.-P. Blondeau, D. De Sousa Meneses, C. Andreazza Vignolle(2013), Characterization of silver or copper nanoparticles embedded in Soda-lime glass after a staining process, Surface and Coatings Technology, Volume 227, 25, Pages 48-57.