بررسی نقوش جانوری و «جانوران ترکیبی» در آثار سنگی تمدن جیرفت

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

چکیده

تمدن جیرفت، از تمدن‌های کهن فلات ایران در حوز‌ۀ‌ هلیل‌رود است. ظروف و اشیای به‌دست‌آمده از این منطقه نه‌تنها بیانگر فرهنگ و تمدن غنی این سرزمین است، بلکه به دلیل داشتن تصاویر زیبا و بدیع، از ظرفیت‌های درخور ملاحظه‌ برای پژوهش در مورد شیوۀ‌ زندگی و فرهنگ رایج در میان مردم این منطقه برخوردار است. هدف از این پژوهش، معرفی، شناخت و بیان نمادین موجودات تصویرشده روی ظروف سنگی جیرفت است. بنابراین، در این پژوهش که به شیوۀ‌ توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای تدوین شده است، با این فرض ‌که شیوۀ پردازش این نقش‌ها، متأثر از طبیعت و نگرش مذهبی و دینی مردم جیرفت است، تعدادی از نقوش حیوانی و انسانی حک‌شده روی ظروف سنگی بررسی شده است. نتیجۀ این پژوهش، حکایت از تأثیر درخور ملاحظۀ شیوۀ زیست و تفکر مردمان باستانی جیرفت بر نحوۀ‌ طراحی برخی از نقوش خاص ازجمله نقوش حیوانی، انسانی و نقوش جانوری ترکیبی دارد. این نقوش، نوعی تخیل خلاق را به نمایش می‌گذارند؛ تخیلی که سبب شکل‌گیری تصاویری شده است که می‌توان آن‌ها را نتیجۀ باورهای فکری مردم این سرزمین دانست.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. الیاده، میرچا (1376)، رساله در تاریخ ادیان، ترجمۀ: جلال ستاری، سروش، تهران.
  2.  بلک، جرمی؛ گرین، آنتونی(1383)، فرهنگنامۀ خدایان، دیوان و نمادهای بین النهرین باستان، ترجمۀ: پیمان متین، امیرکبیر، تهران.
  3.  پرو، ژان(1387)، تصویر شناسی جیرفت، نشر سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمان، کرمان.
  4. پرو، ژان(1386)، نگاهی به نقوش بازمانده از جیرفت، مجلۀ آینه خیال، شمارۀ 2، آذرماه ص74.
  5.  پیتمن، هالی(1392)،هنر عصر مفرغ در ایران: فصل جدیدی از کنار صندل، مؤسسۀ تألیف، ترجمه و نشر آثار متن، تهران.
  6. پیران، صدیقه؛ حصاری، مرتضی(1384)، اشیا هنری- ایران باستان‌شناسی- نمایشگاه‌ها، «فرهنگ حاشیۀ‌ هلیل‌رود و جیرفت، کاتالوگ نمایشگاه گزیده‌ای از اشیای استردادی 1384»، موزۀ ملی ایران، تهران.
  7. دوبوکور، مونیک (1373)، رمزهای زنده‌ جان، ترجمۀ: جلال ستاری، نشر مرکز، تهران.
  8. رفیع‌فر، جلال‌الدین (1386)، «فن‌آوری ساخت اشیاء در جیرفت»، آینه‌ خیال، فرهنگستان هنر، شمارۀ 2، صص 47-46.
  9.  سِرلو، خوان ادواردو(1389)، فرهنگ نمادها، ترجمۀ: مهرانگیزاوحدی، انتشارات دستان، تهران.
  10.  شوالیه، ژان و گربران، آلن(1385)، فرهنگ نمادها، ترجمۀ: سودابه فضایلی، ج چهارم، انتشارات جیحون، تهران.
  11.  صفا، عزیزالله(1390)،تاریخ جیرفت و کهنوج، انتشارات مرکز کرمان‌شناسی، چاپ دوم، کرمان.
  12.  صرفی، محمدرضا(1383)،چکیده مقالات همایش شناخت و معرفی تمدن حوزۀ  هلیل‌رود، نشر مرکز کرمان شناسی، کرمان.
  13.  عبداللهی، منیژه(1381)، فرهنگنامۀ جانوران در ادب پارسی(بر پایۀ واژه‌شناسی، اساطیر، باورها، زیبایی‌شناسی و ...)، انتشارات پژوهنده، تهران.
  14.  کاوینگتون، ریچارد (1386)، «جیرفت چه بود؟»، ترجمۀ: آذین خشنود شریعتی، آینه‌ خیال، فرهنگستان هنر، سال 1، شمارۀ 2، صص 36-21. 
  15. کوپر،جی. سی(1380)، فرهنگ مصور نمادهای سنتی، ترجمۀ: ملیحه کرباسیان، نشر فرشاد، تهران.
  16.  گدار، آندره (1385)، هنر ایران، ترجمۀ: بهروز حبیبی، دانشگاه ملی ایران، تهران.
  17.  مجیدزاده، یوسف و سرلک، سیامک (1381)، حفریات باستان‌شناسی فراگیر در کنار هلیل‌رود جیرفت کرمان، ادارۀ میراث فرهنگی استان کرمان، کرمان.
  18.  مجید زاده، یوسف(1382)، جیرفت کهن‌ترین تمدن شرق، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، تهران.
  19.  معصومی، غلامرضا(1349)، نقش بز کوهی بر روی سفالهای پیش از تاریخ ایران، مجلۀ بررسی های تاریخی، سال پنجم، شمارۀ3، مرداد و شهریور، ص 183.
  20.  وارنر،رکس (1386)، دانش‌نامۀ اساطیر جهان، ابو القاسم اسماعیل‌پور، اسطوره، تهران.
  21. هرتسفلد، ارنست(1381)،ایران در شرق باستان، مترجم: همایون صنعتی‌زاده کرمانی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و دانشگاه شهید با هنر کرمان، تهران.
  22. هال، جیمز(1380)، فرهنگ نگاره ای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمۀ: رقیه بهزادی، نشر فرهنگ معاصر، تهران.
  23. یا حقی، محمدجعفر (1386)، فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی، انتشارات فرهنگ معاصر، تهران.
    1.  Cirlot, Y. E (2002), A dictionary of symbols, Forward by Herbert Read, second edition, Routledge, London.
    2.  Golan, Ariel, (2003), Prehistoric religion- Mythology- Symbolism, Jerusalem.
    3. Hodder, Ian, (2006), The Leopard tale, revealing the mysteries of turkeys ancient town, Thames &  Hudson, London.   
    4. Tresidder,Jack, (1998), Dictionary of symbols: an illustrated guide to traditional images, icons and emblems, Chronic books. UK.

 

نشریه هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی

دوره 21، شماره 1
بهار 1395
صفحه 9-21

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار