شناخت و بررسی مضامین و نقوش تزیینی سنگ قبور شهرستان دره‌شهر در استان ایلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد باستان‌شناسی، گرایش دورۀ اسلامی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

2 عضو هیئت‌علمی گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران

3 مدرس پژوهشی گروه معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد دره‌شهر، ایران

4 کارشناس ارشد باستان‌شناسی، گروه باستان‌شناسی، مؤسسه آموزش عالی گلستان، گرگان، ایران

چکیده

نقش‌مایه‌های تزیینی سنگ قبور، دریچه‌ای به دنیای افکار دینی و فرهنگی هر منطقه است. این پژوهش به واکاوی و تحلیل نقش‌مایه‌های سنگ قبور شهرستان دره‌شهر (قبرستان‌های مهدی صالح ماژین، ورکمره، کله‌جوب، قورقمربگ، شیخ‌مکان و قبرستان باباسیف‌الدین أرمو) پرداخته است. هدف اصلی این پژوهش، مطالعۀ نقوش تزیینی سنگ قبور قبرستان‌های شهرستان دره‌شهر است. این پژوهش، ضمن دسته‌بندی نقش‌مایه‌های تزیینی، به دنبال پاسخ‌گویی به این سؤال است که مضمون و محتوای نقوش تزیینی سنگ قبور قبرستان‌های مورد مطالعه در ارتباط با فضای اجتماعی و فرهنگی شهرستان دره‌شهر چگونه تبیین و تفسیر می‌شود؟ روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی و همراه با مطالعات میدانی و کتابخانه‌ای است.  نتایج پژوهش نشان می‌دهد نقوش تزیینی قبور زنان با مردان متفاوت بوده است و نقش‌مایه‌ها شامل مضامینی همچون شکار، مجالس هم‌نشینی، نشان‌دادن ابزارآلات روزمرۀ زندگی (خنجر، تفنگ، شانه، قیچی، آفتابه‌لگن و...) و نقوش مذهبی (کتیبه‌های مذهبی و نقوش مهر و تسبیح) هستند و تکرار و همانندی نقوش در تمامی قبرستان‌های مورد مطالعه، نشان‌دهندۀ الگویی مشخص و حاکم بر طراحی و تزیین سنگ قبور است و مضامین نقوش بازتاب زندگی عشایری بر آثار هنری و درون فضای دینی تشیع در منطقه است.   

کلیدواژه‌ها


آورزمانی، فریدون (1392)، رازگشایی نمادهای آیینی در پوشش شهریاران ساسانی، فصلنامۀ هنر و تمدن شرق، سال اول، شمارۀ اول، صص 42-33.
بختیاری، حمید و امیری، بهزاد (1383)، گلیم نقش برجستۀ ایلام، تهران، انتشارات جهاد دانشگاهی شهید بهشتی و ایلام، ایلام.
پورکریم، هوشنگ (1342)، سنگ مزارهای ایران،  هنر و مردم، دورۀ جدید، شمارۀ ۱۲، صص ۳۱-۳۹.
پویان، جواد و خلیلی، مژگان (1389)، نشانه‌شناسی نقوش سنگ‌قبرهای قبرستان دارالسلام شیراز، کتاب ماه هنر، شمارۀ 144، صص107-98.
تناولی، پرویز(1388)، سنگ‌قبر، نشر بنگاه، تهران.
جباری کلخوران، صداقت، خبیری، محمدرضا، (1389)، بررسی سنگ‌نبشته‌های تاریخی شهرستان یزد (سنگ قبور قرون 5 تا 13 هجری) با تأکید بر ویژگی‌های گرافیکی آن، کتاب ماه هنر، شمارۀ 145، صص72-60.
خسرونژاد، پدرام، (1377)، سنگ مزارها از پنجرۀ مردم‌شناسی هنر، کتاب ماه هنر، شمارۀ 1، صص26-23.
ساریخانی، مجید؛ شریفی‌نیا، اکبر و قنبری، ندا (1391)، نگاهی نو به قلعۀ میرغلام هاشمی، با توجه به عناصر سازندۀ بنا (قلعه یا کاروانسرا)، دو فصلنامه نامۀ باستان‌شناسی، شمارۀ 2، صص173-161.
علی‌نژاد، روجا (1393)، سفید چاه، نمایه‌ای فراتر از یک گورستان شناخت و بررسی مضامین و نقوش تصویری گورستان سفید چاه، نشریههنرهایزیبا - هنرهایتجسمی، دورۀ 19، شمارۀ 2، صص56-49.
فیضی، مهسا و فیضی، نسیم ( 1392)، معرفی و بررسی باستان‌شناختی نقوش قبرها در گورستان‌های اسلامی بخش مرکزی شهرستان آبدانان، فصلنامه فرهنگ ایلام، دورۀ 14، شمارۀ 40 و 41، صص 67-47.
کبیرصابر، محمدباقر(1391)، آثار سنگی تمدن اسلامی در گورستان ارامنه تبریز- ریشه‌یابی و تبیین دلایل وجودی، باغ نظر، شمارۀ 23، صص82-75.
مخلص، فرنوش؛ فرزین، احمدعلی و جوادی، شهره (1392)، مزار پیرمراد، منظر فرهنگی- آیینی شهرستان بانه، باغ نظر، دورۀ 10، شمارۀ 24، صص38-27.
یاحقی، محمدجعفر(1388)، فرهنگ اساطیر و داستان واره‌ها در ادبیات فارسی، فرهنگ معاصر، تهران.