پژوهشی پیرامون قدیمی‌ترین نسخۀ مصور خمسه نظامی مبتنی بر مقایسۀ تطبیقی نسخۀ خمسۀ جلایری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکدۀ هنرهای تجسمی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 کارشناس ارشد نقاشی، دانشکدۀ هنرهای تجسمی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

یکی از کارهای شایسته در حوزۀ پژوهش تاریخ نقاشی ایران، بررسی نسخه‌های خطی مصور است که سیر تحولات تصویری ایران را در خود جای داده‌ ‌است. در این مقاله، به معرفی قدیمی‌ترین و مهم‌ترین نسخۀ مصور تاریخ‌دار خمسة نظامی پرداخته می‌شود که در 26 دی 1388، با حضور اعضای کمیتۀ حافظۀ جهانی و نمایندۀ یونسکو در ایران به ثبت جهانی رسید. این نسخه به این دلیل حائز اهمیت است که اگر تاریخ وفات نظامی را سال 619 ه.ق در نظر بگیریم، این اثر کمتر از صد سال با مرگ مؤلف فاصله دارد و می‌تواند نزدیک‌‌ترین متن به اثر نظامی باشد و کمترین دخل و تصرف در آن صورت گرفته باشد. این نسخه در سال 1388 به ثبت رسیده است؛ با این حال، همچنان در منابع مکتوب خارجی و ایرانی، نسخۀ خمسۀ جلایری به سال 790-788 ه.ق، به‌عنوان قدیمی‌ترین خمسۀ نظامی مطرح می‌گردد که لازم است با شناسایی نسخۀ دانشگاه تهران، اطلاعات منابع هنری در معرفی قدیمی‌ترین نسخۀ مصور اصلاح گردد. در این مقاله، پس از معرفی خمسۀ دانشگاه تهران، مقایسه‌ای تطبیقی میان تصاویر این نسخه با خمسۀ جلایری صورت می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها


آژند، یعقوب (1389)، نگارگریایران (پژوهشی در تاریخ نقاشی و نگارگری ایران)،جلد یک، انتشارات سمت، تهران.
اتینگهاوزن، ریچارد و یارشاطر، احسان (1379)، اوج‌های درخشان هنر ایران، برگردان رویین پاکباز و هرمز عبدالهی، نشر آگه، تهران.
اشرفی، م.م (1386)، بهزاد و شکل‌ گیری مکتب بخارا در قرن 16 میلادی، برگردان نسترن زندی، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.
اشرفی، م.م (1384)، سیر تحول نقاشی ایرانی سدۀ شانزدهم میلادی، برگردان زهره فیضی، انتشارات فرهنگستان هنر، تهران.
 اشرفی، م.م (1367)، همگامی نقاشی با ادبیات ایران،  برگردان رویین پاکباز، انتشارات نگاه، تهران.
اشرودر (شرویدر)، اریک (1377)، سرآمدان نقاشی ایران: احمدموسی و شمس‌الدین، در دوازده رخ: یادنگاری دوازده نقاش نادره کار ایران، برگردان و تدوین یعقوب آژند، انتشارات مولی، تهران.
بینیون، ل و دیگران (1383)، سیر تاریخ نقاشی ایرانی، برگردان محمد ایرانمنش، انتشارات امیرکبیر، تهران.
پاکباز، رویین (1379)، دایره‌المعارف هنر، انتشارات فرهنگ معاصر، تهران.
پوپ، آرتور ابهام (1389)، سیر و صور نقاشی ایران، ترجمۀ یعقوب آژند، انتشارات مولی، تهران.
تاریخ کمبریج «تاریخ ایران دوره تیموریان» (۱۳۸۷)، برگردان یعقوب آژند، چاپ سوم، انتشارات جامی، تهران.
دانش پژوه، محمد‌تقی (1345)، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه مرکزی، جلد پانزدهم، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
دوست‌محمد هروی (1372)، دیباچه ‌دوست‌ محمد گواشانی‌هروی در نجیب‌مایل‌هروی، کتاب‌آرایی‌ در تمدن‌اسلامی، مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد.
دولتشاه‌ سمرقندی (1318)‌، تذکرة‌الشعراء، چاپ‌ ادوارد براون‌، لیدن‌.
رایس، دیوید تالبوت (1386)، هنر اسلامی، برگردان ماه ملک بهار، چاپ چهارم، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
فضایلی، حبیب‌الله (1362)، اطلس خط،چاپ دوم، انتشارات مشعل اصفهان، اصفهان.
کنبای، شیلا.ر (1387)، نقاشی ایرانی، برگردان مهدی حسینی، نشر دانشگاه هنر، تهران.
مایدا، تادئوش (1392)، شاهکارهای هنر ایران در مجموعه‌‌های لهستان، جلد دوم، برگردان داوود طبایی و مهدی مقیسه، شرکت چاپ و نشر شادرنگ، تهران.
Canby, Sheila. R (1997), Persian Painting, London.
منابع تصاویر
نسخۀ مصور خمسه نظامی به تاریخ ( 817 ه . ق ) موجود در کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران به شمارۀ ثبت 5179
Canby, Sheila. R (1997), Persian Painting, London.
=Khamsa%20of%20nizami&qw=          (24/7/93)