تــاملی بر تاثیرات تطور فرهنگ و جامعه ایران در میانة عصر قاجار بر دیوارنگاری (به گواه دیوارنگاره های عمارت صارم الدوله کرمانشاه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه معماری پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

2 کارشناسی ارشد معماری دانشگاه تهران

چکیده

دوران حکومت قاجار یکی از مهمترین اعصار تحول هنر ایران، به ویژه در قالب دیوارنگاری است. ارتباط با غرب و الگوبرداری از فرهنگ و هنر ایشان مشخصه هنر این دوره است. این پژوهش در پی یافتن پاسخ به این سوال است که تغییرات رخ داده در جامعه قاجار موجب پیدایش چه نوع دیوارنگاره‌هایی گردید. مقاله با بررسی دیوارنگاره‌های عمارت صارم‌الدوله در کرمانشاه به تحلیل این موضوع می‌پردازد؛ و در دو بخش مجزا به روش تاریخی و مطالعه اسنادی و نیز روش توصیفی – تحلیلی یافتن پاسخ این پرسش را پی می‌گیرد. در این راستا، مقاله پس از مطالعه جریانات اجتماعی در جامعه متحول شده ایرانی آن دوران، به مدد دیوارنگاره‌های عمارت صارم‌الدوله، به بازخوانی این تحولات خواهد پرداخت. به فراخور مبحث، مضامین موجود در این دیوارنگاره‌ها به پنج گروه کلی تقسیم گردید و پس از بررسی و واکاوی تصاویر، مشخص گردید که آنها چگونه حکایتگر تغییرات در جامعه ایرانی می باشند، که سیر آن را اغلب در سفرنامه‌ها و کتب تاریخی می‌توان مشاهده نمود. این تصاویر بازنمایی از تاثیر برخورد سنت ایرانی با مدرنیته اروپایی است، که تنها در ظاهر و همچون تصوری از فرنگِ رویایی، به شکل تغییر در پوشش و رفتارها به تقلید از اروپاییان، صورت پذیرفته است.

کلیدواژه‌ها


آژند، یعقوب (1385)، مکتب نگارگری اصفهان، چاپ اول، فرهنگستان هنر، تهران.
آشتیانی، عباس اقبال (1388)، تاریخ ایران بعد از اسلام، چاپ پنجم، انتشارات نگاه، تهران.
ابراهیمی ناغانی، حسین (1386)، جلوه شکل انسان در نقاشی دوره قاجار، گلستان هنر، شماره 9، صص 88-82.
اتحادیه، منصوره (1388)، زنانی که زیر مقنعه کلاهداری کردند، نشر تاریخ ایران، تهران.
ارمغان، مریم؛ سلطان زاده، حسین و هما ایرانی بهبهانی (1394)، بازتعریفِ نقشِ زن در خانواده و تأثیر آن بر تزییناتِ نقاشی و ساختارِ خانه‌های اعیانی تهران در دورة قاجار، باغ نظر، شماره 34، صص 24-11.
افضل طوسی، عفت السادات؛ سلاحی، گلناز و لادن سلاحی (1392)، مطالعه­ی کاشی­نگاره­هایی با نقوش زنان قاجاری در خانه­های شیراز، زن در فرهنگ و هنر، شماره 4، صص 594- 577.
بابایی، سوسن (1385)، شاه عباس دوم، فتح قندهار، چهلستون و دیوارنگاره­های آن، ترجمه یعقوب آژند، گلستان هنر، شماره 5، صص 117-102.
پاکباز، روئین (1393)، نقاشی ایران از دیرباز تا امروز، نشر زرین و سیمین، تهران.
پولاک، یاکوب (1361)، ایران و ایرانیان «ایران، سرزمین و مردم آن»، نشر خوارزمی، تهران.
عکاشه، ثروت (1380)، نگارگری اسلامی، ترجمه غلامرضا تهامی، حوزه هنری، تهران.
جهانبگلو، رامین (1384)، بین گذشته و آینده، نشر نی، تهران.
جهانگرد، علی اکبر؛ شیرازی، علی اصغر  و مهدی پوررضائیان (1394)، تبیین نظریه واقع­نگاری آرمانی در نگارگری قاجاری و نسبت پیکرنگاری درباری با آن، کیمیای هنر، شماره 16، صص 122-107.
حجت، عیسی (1391)، سنت و بدعت در آموزش معماری، دانشگاه تهران، تهران.
حسن­نیا، محمد و ناظم، ریحانه (1392)، زنان دربار قاجار و مطالبات اقتصادی و اجتماعی با تاکید بر اسناد، پیام بهارستان، شماره 22، صص 263-220.
خاتون آبادی، افسانه (1390)، شعر و نقاشی در دوران قاجار: چالش سنت و مدرنیته، ادبیات پارسی معاصر، شماره 2، صص 55-39.
خلیلی، ناصر (1383)، گرایش به غرب در هنر قاجار، عثمانی و هند، مجموعه هنر اسلامی، جلد ششم، چاپ اول، کارنگ، تهران.
دیالافوآ، ژان (1361)، سفرنامه دیالافوآ، مترجم: فره وشی، نشر خیام، تهران.
زاهد زاهدانی، سید سعید؛ موسوی، زهرا و علی روحانی (1389)، بررسی کنش­های جمعی زنان ایرانی، مطالعه موردی: زنان دوره قاجار، بانوان شیعه، ش22، صص 94-57.
سجودی، فرزان و قاضی مرادی، بهناز (1391)، تأثیر گفتمان مشروطیت بر هنجارهای تصویری دوره‌ قاجار، جامعه شناسی هنر و ادبیات، شماره 1، صص 122-93.
سیف، هادی (1379)، نقاشی روی گچ، نشر سروش، تهران.
شریعت پناهی، سید حسام الدین (1372)، اروپایی­ها و لباس ایران، نشر قومس، تهران.
صفرزاده، نغمه؛ موسوی فاطمی، نادر و بهرام احمدی (1394)، مقایسۀ تطبیقی تصویر فرشتگان در کتاب‌آرایی رنسانس با آثار چاپ سنگی قاجار، نگره، شماره 36، صص 105-92.
علوی نژاد، سید محسن؛ نادعلیان، احمد؛ کفشچیان مقدم؛ اصغر و علی اصغر شیرازی (1389)، مطالعه تطبیقی در کاربرد دو اصطلاح تزیینات معماری و دیوارنگاری در منابع اسلامی، نگره، شماره 15، صص 18-5.
علیزاده بیرجندی، زهرا و ناصری، اکرم (1390)، پیوندهای هنر و سیاست در عصر قاجار و پیامدهای آن، پژوهش­های تاریخی (سیستان)، شماره 8، صص 102-85.
عین السلطنه، قهرمان میرزا (1374)، روزنامه خاطرات عین السلطنه، جلد اول. به کوشش مسعود سالور و ایرج افشار، نشر اساطیر، تهران.
غیبی، مهرآسا (1384)، تاریخ پوشاک اقوام ایرانی، هیرمند، تهران.
فلور، ویلهم و چلکوفسکی، پیتر (1381)، نقاشی و نقاشان در دوره قاجار، ترجمه یعقوب آژند و مریم افتخار، نشر ایل شاهسون بغدادی، تهران.
فوروکاوا، نوبویوشی (1384)، سفرنامه فوروکاوا، ترجمه هاشم رجب زاده و کینیجی ئه اوارا، انجمن مفاخر فرهنگی، تهران.
فیض الهی، مریم و فنایی، زهرا (1389)، بررسی لباس و پوشاک دوره قاجار مبتنی بر آثار مینایی به جا مانده از این دوره در موزه آذربایجان تبریز، نگره، شماره 16، صص 71-57.
موریه، جیمز (1386)، سفرنامه جیمز موریه (سفر یکم)، ترجمه ابوالقاسم سری، نشر توس، تهران.
موسوی حاجی، سیدرسول و ظریفیان، رویا (1393)، تاثیر موج تجددخواهی و جریان نوسازی بر تحول پوشاک ایرانیان (از ابتدای دوره قاجار تا پایان دوره پهلوی اول)، جامعه شناسی تاریخی، شماره 1، صص 219-193.
میرسپاسی، علی (1393)، تاملی در مدرنیته ایرانی، بحثی درباره گفتمان­های روشنفکری و سیاست مدرنیزاسیون در ایران، ترجمه جلال توکلیان،  طرح نو، تهران.
Diba, Layla (2001), Invested with life: wall painting and imagery before the Qajars, Iranian Studies, 34(1-4), pp.5-16.
Diba, Layla (2006), A monumental battle painting of the Perso-Russian wars, Artibus Asiae, No.66, pp.97-110.
Grabar, Oleg (2001), Reflections on Qajar art and its significance, Iranian studies, 34(1-4), pp.183-186.
https://fa.wikipedia.org/
Najmabadi, A (2001), Gendered transformations: beauty, love, and sexuality in Qajar Iran, Iranian Studies, 34 (1-4), pp. 89-102.
Scarce, Jennifer (2001), The architecture and decoration of the Gulistan palace: The aim achievements of Fath Ali Shah and Nasir Al-din Shah, Iranian studies, 34(1-4), pp.103-116.