خوانشی بر نقاشی‌های دیواری حمام مهدی‌قلی‌بیگ مشهد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشکده هنرهای کاربردی دانشگاه هنر تهران

2 مدرس دانشگاه

چکیده

حمام شاه مشهد عصر صفوی بواسطه دیوارنگاره‌هایش قابل تامل است. هدف، مطالعه بصری و مضمونی نقاشی‌های سربینه حمام و نمود عناصر اجتماعی بر آنست و دنبال پاسخ‌ در چیستی شکل و محتوای آثار نقاشی ها ،بازخورد فضای فکری حاکم بر جامعه دوران قاجار می‌باشد.
رویکرد تحقیق کیفی و روش، توصیفی-تحلیلی است. پس از توصیف معماری بنا،موضوع و محتوای نقاشی های سربینه ، از نظر جامعه‌شناسی مورد واکاوی و مطالعه قرار گرفته است. جمع‌آوری اطلاعات کتابخانه‌ای، اسنادی ،با عکاسی میدانی انجام شده است.
یافته‌ها در دو بخش قابل طرح‌اند: اول محتوای نقاشی‌های سربینه در شش حیطه طبقه‌بندی شده‌اند، کتیبه‌های مذهبی، صحنه‌های اسطوره‌ای، داستان‌های ادبی و عاشقانه، زندگی عامیانه مردم، پهلوانان و ورود مدرنیسم. دوم، عصر قاجار کشاکش میان سنت و تجدد را به نمایش می‌گذارد. هنرمندان در کنار نقاشی‌هایی که ماحصل ورود دنیای مدرن به ایران است، عناصر فرهنگی غربی در پوشش انسان‌ها چون کراوات و زنان سرلخت؛ عناصر سنتی از مضامین پهلوانی و صحنه‌های عاشقانه تا پوشش سنتی را تصویر کرده‌اند. علیرغم سنگینی کفه‌ی ذوق درباری، اما هنرمند بن‌مایه‌های فرهنگی خود را داشته. نقاشی های سربینه حمام، نوع نگاه اجتماعی هنرمندان به محیط بوده و توانسته نماینده وضع جامعه و دغدغه مردم آن روزگار را در قالب نقاشی نمایان کند.

کلیدواژه‌ها


 آزاد ارمکی، تقی(1384)، پاتوق و مدرنیته ایرانی، لوح فکر، تهران.
 آریانپور، امیرحسین (1354)، جامعه شناسی هنر، انجمن کتاب دانشجویی دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران.
 اسکار چیا، جیان روبرتو (1376)، اماکن هنری ایران، یعقوب آژند، مولی، تهران.
 بلوکباشی، علی (1374)،چگونگی شکل­گیری معماری برازنده قهوه خانه، در: کتاب مجموعه مقالات اولین کنگره تاریخ معماری وشهرسازی ایران، سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران، ج 1، صص330-319 .
 پاکباز، رویین(1383)، نقاشی ایران از دیرباز تا امروز، چاپ سوم، زرین، تهران.
 پالس، رانین (1382)، هفت نظریه در باب دین، ترجمه ونقد محمد عزیز بختیاری، موسسه آموزش و پرورش امام خمینی، قم. 
 توسلی، غلامعباس (1380)، جامعه شناسی دینی، سخن، تهران. 
 حسینی راد، عبدالمجید و زهرا خان سالار(1384)، بررسی کتاب های چاپ  سنگی مصور در دوره قاجار، نشریه هنرهای زیبا، شماره 23، صص 77-86.
 زیبا کلام، صادق (1377)، سنت و مدرنیسم، ریشه یابی علل شکست کوشش های اصلاح طلبانه و نوسازی سیاسی در ایران عصر قاجار، روزنه، تهران.
 فراستخواه، مقصود (1377)، دین و جامعه، مجموعه مقالات، شرکت سهامی: چاپ سوم، تهران.
 گودرزی(دیباج)، مرتضی (1384)، تاریخ نقاشی ایران، سمت، تهران.
 مقدس جعفری، محمد حسین و دیگران(1386)، بوردیو و جامعه شناسی ادبیات، فصلنامه ادب پژوهشی، شماره دوم، صص 94-77.
 ملازاده، کاظم(1379)، دایره المعارف بناهای تاریخی ایران در دوره ی اسلامی، بناهای عام المنفعه، حوزه هنری، تهران.
 میرزایی مهر، علی اصغر (1387)، نقاشی های بقا متبرکه، فرهنگستان هنر، ایران.