تحلیل تبارشناسانه دیوارنگاره «صف سلام» عبدالله خان در کاخ نگارستان تهران مقاله مستخرج از رساله دکتری با عنوان (باستانگرایی در هنر قاجار)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشگاه علم و فرهنگ دانشکد هنر و معماری

2 استاد دانشکده هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر، تهران، ایران.

چکیده

دیوارنگاره «صف سلام» که عبدالله خان، نقاش باشی عهد فتحعلی شاه در سال 1228 هـ به سفارش حامی خود بر دیوارهای کاخ نگارستان ترسیم کرد از معدود آثار برگزیده هنر قاجار است که به عنوان یک سرمشق توسط هنرمند و دیگران در عمارات و کاخ‌های متعدد، رونگاشت های از آن اجرا شده است. فرضیه پژوهش این است که ارزش‌های نهفته یا آشکار، که باعث شهرت فوق العاده این اثر و سپس اجرای رونگاشت های فراوان از آن شد کدام است؟ گمان می‌رود این نقاشی پاسخ های مناسبی برای نیازهای تصویری آن روز جامعه داشته است که چنان مورد توجه قرار گرفت که حتی پس از مرگ هنرمند نیز تولید می شد.نوشتار حاضر با رویکردی تبارشناسانه، روشن می‌سازد که برای پدید آمدن یک شاهکار هنری، علاوه بر رعایت بنیان های زیبایی‌شناسی،تعامل با گفتمان قدرت و پشتوانه‌های تبلیغی نیز ضروریست. برای مثال حضور ایلچیان فرنگ از جمله سرگور اوزلی انگلیسی و آمده ژوبر فرانسوی در این نقاشی، جهت فراتر رفتن شهرت آن به خارج از مرزهای ایران بی‌تاثیر نبوده است. نمونه آماری اصلی دراین پژوهش دیوارنگاره صف سلام عبدالله خان است اما جامعه آماری مورد مطالعه تمامی آثار تصویری را که مضمون آنها صف سلام باشد در برمی‌گیرد. گسترة مکانی و زمانی تحقیق، جغرافیای ایران عهد قاجار و روش تحقیق،توصیفی– تحلیلی است.

کلیدواژه‌ها


بنجامین، سموئل گرین ویلز(1363)، ایران و ایرانیان، به اهتمام رحیم زاده ملک، چاپ اول، انتشارات گلبانگ، تهران.
پورمند، حسن علی (1390)، باغ نگارستان، سازمان زیباسازی شهر تهران، چاپ اول، تهران.
خاوری، میرزا فضل الله شیرازی (1380)، تاریخ ذوالقرنین ج 1، به کوشش ناصر افشارفر، چاپ اول، سازمان چاپ و انتشارات کتابخانه و موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، تهران.
دوسرسی، کنت(1362)، ایران در 1839 و 1840 م (1255-1256 هـ)، احسان اشراقی، چاپ اول، مرکز نشر دانشگاهی، تهران .
دیولافوا، ژان(1371)، ایران کلده و شوش، علیمحمد فره وشی، چاپ پنجم، انتشارات دانشگاه تهران، تهران .
ذکا، یحیی (1382)، زندگی و آثار استاد صنیع­الملک، مرکز نشر دانشگاهی، چاپ اول، سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران.
رابینسن، ب. و (1354)، نگاهی به نگارگری ایران در سده­های 12 و 13 هجری، جلد اول، انتشارات افست، تهران.
زند فرد، فریدون (1386)، سرگوراوزلی (اولین سفیر انگلیس در دربار قاجار)، انتشارات نشر آبی، تهران.
ژوبر، آمده (1347)، مسافرت در ارمنستان و ایران، ترجمه علی نقی اعتماد مقدم، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، تهران.
فرید الملک همدانی، میرزا محمد علی­خان (1354)، خاطرات فرید، انتشارت زوار، تهران.
فلور، ویلم و ... (1381)، نقاشی و نقاشان دوره قاجاریه، ترجمه یعقوب آژند، انتشارت ایل شاهسون بغدادی، تهران.
کریم­زاده تبریزی، محمد علی (1376)، احوال و آثار نقاشان قدیم ایران ج 1، انتشارات مستوفی، تهران.
مالکوم، سرجان (1362)، تاریخ ایران، ترجمه میرزا اسمعیل حیرت، انتشارات یساولی (فرهنگسرا)، تهران.
معتمدالدوله، فرهاد میرزا (1376)، زنبیل، انتشارات پدیده، تهران.
موریه، جیمز (1386)، سفرنامه موریه، منشی سفارت انگلیس، سفر یکم، ابولقاسم سری، توس، تهران .
میرزایی مهر، علی اصغر (1395)، عبدالله خان، نشر پیکره، تهران.
ناطق، هما (2535)، از ماست که بر ماست، انتشارات آگاه، تهران.
نفیسی، سعید (1383)، تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دوره معاصر، انتشارات اهورا، تهران.
نوروزی طلب، حمیدرضا (1390)، از طهران تا تهران، انتشارات یساولی، تهران.
واتسن، رابرت گرانت (1354)، تاریخ ایران از ابتدای قرن نوزدهم تا سال 1858 م، ترجمه، ع وحید مازندرانی، انتشارات کتاب­های سیمرغ، تهران.