مطالعه نقوش سفال و منسوجات دورۀ سامانی و آلبویه در تطبیق با هنر ساسانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ تحلیلی و تطبیقی هنر اسلامی

2 عضو هیات علمی

چکیده

هم‌زمانی تاریخی حکومت سامانی و آل‌بویه، نوزایی فرهنگی و هنری عمده‌ای را سبب شد. در این دوران، سامانیان و آلبویه‌ در آثار هنری خود از هنر ساسانی تأثیر پذیرفتند، لکن تأثیرات آن‌ها از جهاتی با یکدیگر متفاوت است. هدف پژوهش حاضر مطالعة شباهت‌ها و بیان علل تفاوت‌ها در تأثیر‌پذیری هنر سامانی و آل‌بویه از هنر ساسانی است. از آنجا که هنر دوره سامانی و آل‌بویه در تحولات هنر دوره‌های بعدی سهم بسزایی دارند، شناخت خصوصیات هنری حاکم بر این دوره‌ها در مطالعه تاریخ هنر ایران امری ضروری است. لذا در راستای اهداف پژوهش، به این پرسش اساسی پرداخته شد که دلیل اصلی تأثیرپذیری متفاوت هنر سامانی و آل‌بویه از هنر ساسانی چیست؟ در این راستا، شاخص‌ترین هنر هر دوره، یعنی سفالگری سامانی و منسوجات آل‌بویه با یکدیگر و نیز با نمونه‌های هنر ساسانی به روش ترکیبیِ تاریخی و توصیفی و با رویکرد تطبیقی مطالعه شدند. نتایج حاکی از آن است که تأثیرپذیری هنر سامانی از هنر سغدی-ساسانی و هنر آل‌بویه از هنر عرب-ساسانی، یکی از دلایلی است که تأثیرپذیری متفاوت این دو دوره را از هنر ساسانی منجر شده است. در عین حال تلاش این دو حکومت برای کسب مشروعیت ملی نزد توده مردم، عامل اصلی بروز تفاوت در تأثیرپذیری آن‌ها از هنر ساسانی است.

کلیدواژه‌ها


ابن‌جوزی، عبدالرحمن‌ بن علی (1358 ﻫ . ق)، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، جزء 14 و 15، الطبعه الاولی، دارصادر، بیروت.
ابن‌مسکویه، احمدبن محمد (1369)، تجارب الامم، به‌کوشش ابوالقاسم امامی، ترجمة علینقی منزوی، انتشارات توس، تهران.
اتینگهاوزن، ریچارد و گرابر، الگ (١٣٨٤)، هنرومعماری اسلامی(١)، ترجمه یعقوب آژند، انتشارات سمت، تهران.
اتینگهاوزن و شراتو و بمباچی (1384)، هنر سامانی و هنر غزنوی، ترجمه یعقوب آژند، انتشارات مولی، تهران.
اقبال، عباس (1364)، تاریخ ایران، کتاب فروشی خیام، تهران.
برتلس، یوگنی و ویچ، ادوارد (1375)، تاریخ ادبیات فارسی، ترجمه سیروس ایزدی، چ1، انتشارات هیرمند، تهران.
 پاکباز، رویین (1384)، نقاشی ایران: از دیرباز تا امروز، انتشارات زرین و سیمین، تهران.
 پرایس، کریستین (1389)، تاریخ هنر اسلامی، ترجمه مسعود رجب نیا، امیرکبیر، تهران.
 پرویز، عباس (1336)، تاریخ دیالمه و غزنویان، مؤسسه مطبوعاتی علی اکبر علمی، [بی‌جا].
 پوپ، آرتور اپهام و اکرمن، فیلیس (1387)، سیری در هنر ایران - از دوران پیش از تاریخ تا امروز، زیر نظر سیروس پرهام، ج1، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
 پوپ، آرتور اپهام (1387)، شاهکارهای هنر ایران، ترجمه پرویز ناتل خانلری، چ4، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
 جرفادقانی، ابوالشرف ناصح بن ظفر (603 ﻫ . ق)، ترجمة تاریخ یمینی، به‌اهتمام جعفر شعار (1345)، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران.
 جوزجانی، منهاج سراج ( 1363)، طبقات ناصری، به تصحیح عبدالحی حبیبی، دنیای کتاب، تهران.
خواند میر، غیاث الدین بن همام الحسینی (1353)، تاریخ حبیب السیر، زیر نظر محمد دبیرسیاقی، ج2، چ2، انتشارات کتاب فروشی خیام، تهران.
صولی، محمد بن یحیی (355 ﻫ . ق)، اخبارالراضیباللهوالمتقیلله(تاریخالدولهالعباسیه منسنه322الیسنه333 هجریه)منکتابالاوراق، به کوشش ج. هیورث دن (1354 ﻫ . ق/1935م)، [بی‌نا]، قاهره.
طاهری، علیرضا (1389)، نقوش ساسانی و اسلامی برروی دستبافته بایو، نشریههنرهایزیبا - هنرهایتجسمی، شماره44، صص 31-23.
کریمی، فاطمه و کیانی، محمد یوسف (1364)، هنر سفالگری دورة اسلامی ایران، ارشاد اسلامی، تهران.
کونل، ارنست (1347)، هنر اسلامی، ترجمه هوشنگ طاهری، چاپخانه مشعل آزادی، تهران.
فروزانی، سید ابوالقاسم (1381)، تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دورة سامانیان، سمت، تهران.
فقیهی، علی اصغر(1378)، تاریخ آل بویه، سمت، تهران.
موسوی بجنوردی، کاظم (1393)، تاریخ جامع ایران، مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، تهران.
ناجی، محمدرضا (1390)، مشروعیت و پایگاه اجتماعی سامانیان، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره 157، صص 20-13.
هروی، جواد (1385)، دیلمان و امیران دیلمی در روزگار اقتدار سامانیان، پژوهش‌نامة تاریخ، شماره 2، صص 147-135.
همدانی، محمدبن عبدالملک(1961م)، تکمله تاریخ طبری، ج1، مطبعه کاتولیکیه، بیروت.
 
Azarpay, Guitty (1981), Sogdian Painting: The Pictorial Epic in Oriental Art, University of California Press, London.
Fehervari, Geza (¾), Ceramics of the Islamic World – in the Tareq Rajab Museum, I.B.Tauris Publishers, London. New York.
Khodadadi, Ezzat (2013), Social and economical development in Sammanid, American Journal of Sustainable Cities and Society, Vol.1, Issue 2.
L. Esposito, John (1999), The Oxford History of Islam, Oxford University Press, Now York.
Sims, Eleanor- Marshak, Boris I & Grube, Ernst. J (2002), Peerless images –persian painting its sources,?????, London.
http://fotografia.islamoriente.com
http://www.sothebys.com