خوانش رویکرد اسطوره‌سنجی نزد ژیلبردوران، با نگاهی به "زیورآرایه های باغ ایرانی"

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه الزهرا

2 دانشیار گروه هنر، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

3 عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، معاون پژوهشی خانه هنرمندان تهران

چکیده

خوانش آثار هنری، با بهره­گیری از روش­های نقد اسطوره­ای در ایران، یا بسیار ناشناخته باقی­مانده­است و یا به چند روش معروف نظیر سرنمونی­یونگی، تک­اسطوره­ی­کمبلی و نقد گونه­شناسانه­ی نوتروپ­فرای، محدود شده­است. روش­های دیگر نظیر اسطوره­سنجی، اسطوره­کاوی و اسطوره­متن که از جمله روش­های کاربردی در تحلیل آثارهنری است، هنوز در سطح کشور کم­شناخته باقی مانده­است. از سوی دیگر، طیف­های متنوع آثار هنرهای تجسمی و کاربردی با روش­های مختلف نقد اسطوره­ای، بارها مورد واکاوی قرار گرفته­است. اما هنر زیورآلات؛ به­مثابه­ی هنرهای صناعی و کاربردی، نه­ تنها از حوزه­ی نقد مغفول مانده، بلکه در حوزه­ی نقدهای اسطوره­ای نیز مطرح نشده­است. جستار حاضر، به روش توصیفی – تحلیلی و تاریخی، با بهره­گیری از روش اسطوره­سنجی ژیلبر دوران انجام شده­است. بررسی روش نقد اسطوره­سنجی، سپس خوانش و واکاوی "زیورآرایه­های باغ­ایرانی" با استفاده از این روش، از جمله اهداف پژوهش حاضر است. جستار حاضر، به دنبال پاسخگویی به این سؤال است که اسطوره­ی­کلان مستتر در "زیورآرایه­های باغ­ایرانی" که در ارتباط مستقیم با زندگی شخصی مؤلفان آثار است و نگارندگان را در یافتن اسرار مستتر در این مصنوعات، همراهی کرده­است، چیست؟ توجه در مضمون کلی و همچنین جزئیات در خور پیکره­ی مطالعاتی مورد نظر نوشتار – زیورآرایه­های باغ ایرانی-  نگارندگان را به این نتیجه رهنمون کرد که تمام موتیف­ها و مضامین مستتر در ساختار مصنوعات، هرکدام به ­نحوی با اسطوره­ی کلان "آرمان­شهر" در ارتباط است.

کلیدواژه‌ها


ادیب­نیشابوری، سمیه (1391)، نشانه­شناسی باغ ایرانی (با تأکید بر باغ فین کاشان)، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر، اصفهان.
امام­حسینی، مژگان (1393)، بررسی محتوا و جایگاه نشان سرو در ادبیات تاریخی ایران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، تهران.
آهنچی، سمانه­السادات (1395)، شناخت فرم و محتوا نقش­مایه­ی سرو در فرش ایران دوره­ی صفویه، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر، تهران.
آیه­آلهی، موژان (1394)، تحلیل نمادشناسی باغ­ایرانی و خوانش باغ به مثابه متن با رویکرد نشانه­شناسی (باغ­های بازمانده از دوران صفویه)، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علم­و­فرهنگ، تهران.
پرهام، سیروس (1378)، از سرو تا بته، نشر دانش، سال 16، شماره 4، صص 39 – 42.
پرهام، مهدی، قایمی، فرزاد (1388)، کهن­الگوی شهرپردیسی و انواع نمودهای آن در فرهنگ ایرانی و ادبیات کهن­فارسی، مطالعات نقد ادبی، شماره 17، صص 151 – 170.
جعفریان، آزاده (1393)، جراحی نقره در باغ ایرانی: مصاحبه با زوج هنرمند تکتم فاضل و بهرام دشتی نژاد، روزنامه اعتماد، شماره 2958، ص 7.
جیحانی، حمیدرضا (1394)، باغ خواجه به روایت نظامی­گنجوی (باغ ایرانی براساس داستانی از مثنوی هفت­پیکر)، منظر، شماره 33، صص 90 – 95.
حجازی، بهجت­السادات (1388)، بازآفرینی اسطوره­های سیمرغ و ققنوس، نشریه مطالعات عرفانی، ؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟، صص 119 148.
حسینی، ناهید (1391)، بررسی نقوش البسه­ی حاکمان در ایران با رویکرد نشانه­شناسی گفتمان، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز، تهران.
دوستی، مینا (1392)، تجلی روایت­های اسطوره­ا­ی حقیقت در سیمرغ ایکاروس با روش اسطوره­سنجی (با تکیه بر نگارگری­های دوره­ی ایلخانی)، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر اسلامی، تبریز.
دهخدا، علی اکبر (1377)، لغت­نامه دهخدا، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
دهقانی­یزدلی، هادی (1391)، نشانه­شناسی روایت­های منثور عرفانی، رساله دکتری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه کردستان.
رحمانی، نجیبه و شعبانی خطیب، صفرعلی (1395)، بررسی جایگاه خیال و اسطوره در نقاشی قهوه­خانه­ای (روش ژیلبردوران)، نشریه­ی علمی پژوهشی باغ نظر، سال 13، شماره 42، صص 19 – 32.
رحمانی، نجیبه و محمودی، فتانه (1396)، بررسی سیر تحول نقش هارپی ( از دوران پیش از تاریخ تا دوران معاصر)، نشریه­ی علمی پژوهشی هنرهای زیبا، دوره 22، شماره 1، صص 53 – 67.
شکری­دودجی، پروین (1389)، بررسی نمادهای کیش­مهر در غزلیات شمس، پایان­نامه کارشناسی­ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه هرمزگان.
شمس­اسفندآبادی، فرزانه (1391)، ویژگی­های تصویرسازی فرهنگی در ایستگاه مترو، پایان­نامه کارشناسی­ارشد، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز.
شعیری، حمیدرضا (1392)، نشانه معناشناسی دیداری نظریه­ها و کاربردها، نشر سخن، تهران.
شیخی نارانی، هانیه (1394)، نشانه­شناسی شکل و نقش پرنده در ایران، نشر کلک سیمین، تهران.
صرفی، محمدرضا (1386)، نماد پرندگان در مثنوی، فصلنامه علمی پژوهشی نامه­ی ادب غنائی، شماره 11، صص 113 – 130.
طغیانی، اسحاق و معینی­فرد، زهرا (1387)، آرمان­شهر زنان در خسرو و شیرین حکیم نظامی گنجه­ای، پژوهش­نامه ادب غنائی، شماره 11، صص 113 – 130.
عابددوست، حسین و کاظم­پور، زیبا (1388)، تداوم حیات اسفنکس­ها و هارپی­های باستانی در هنر دوره­ی اسلامی،  فصلنامه نگره، شماره 13، صص 81 – 92.
عاشوری، حمیده (1392)، مطالعه بینانشانه­ای داستان گذر سلووش از آتش از دوره­ی قاجار تا عصر حاضر با رویکرد اسطوره­کاوی، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر، اصفهان.
عباسی، علیرضا (1390)، ساختارهای نظام تحلیل از منظر ژیلبردوران، انتشارات علمی فرهنگی، تهران.
عبدی، لیلا (1391)، کتاب­شناسی انتقادی پژوهش­های اساطیری (کلیات و کاربردهای اسطوره در علوم و هنر) از سال 1330 تا 1389، رساله دکتری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شیراز.
علائی، علی (1391)، باغ ایرانی از منظر پوپ، فصلنامه کیمیای هنر، سال اول، شماره 2، صص 66 – 88.
عوض­پور، بهروز (1395)، رساله­ای در باب اسطوره­کاوی، انتشارات کتاب­آرایی ایرانی، تهران.
عوض­پور، بهروز و نامورمطلق، بهمن (1393)، ژیلبر دوران و نقد اسطوره­ای (پیکره­ی مطالعاتی: رمان قلب سگی اثر میخائیل بولگاکوف)، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره­شناختی، سال دهم، شماره37، صص 205 – 235.
غضنفری­هاشمی، مریم السادات (1391)، باغ فرهنگی تهران، پایان­نامه کارشناسی­ارشد، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه بین­المللی امام خمینی قزوین.
فرشید و همکاران (1390)، بررسی تطبیقی یوتوپیای تامس مور با شهر نیکان نظامی، نشریه مطالعات ادبیات تطبیقی، سال پنجم، شماره 18، صص 91 – 109.
قاسمیه و همکاران (1395)، بررسی زبان مشترک باغ و نگارگری ایرانی با تأکید بر نقش نمادین درخت سرو، دوفصلنامه علمی ترویجی پژوهش هنر، سال ششم، شماره 11، صص 75 – 87.
گودرزی­سروش، محمدمهدی و مختابادامرائی، مصطفی (1392)، نمادگرایی باغ ایرانی در دوره­ی اسلامی، نشریه­ی هویت شهر، سال 7، شماره 13، صص 55 – 62.
نامورمطلق، بهمن (1388)، اسطوره­سنجی نزد ژیلبردوران مورد کاربردی آثار خاویر دومستر، نشریه نقد زبان و ادبیات خارجی، شماره 2، صص 111 – 127.
نامورمطلق، بهمن (1388)، گذر از اسطوره­سنجی به اسطوره­کاوی، پژوهشنامه فرهنگستان هنر، شماره 14، صص 92 - 108.
نامورمطلق، بهمن (1392)، درآمدی بر اسطوره­شناسی، انتشارات سخن، تهران.
نامورمطلق، بهمن (1394)، درآمدی بر بینامتنیت، جلد اول، انتشارات سخن، تهران.
نقی­زاده، محمد (1392)، جلوه­های زیبایی در باغ­ایرانی، نشریه­ی علمی- ترویجی منظر، شماره 22، صص 6 – 9.
نقاشیان، محمد سعید (1392)، پرنده در تفکر اشراق و جایگاه آن در اسناد تجسمی خط­نقاشی، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران.
https://www.theguardian.com/world/iran-blog  [accessed at 24 Nov 2018].