مطالعه کتیبه ها و آرایه های تزیینی مسجد جامع خوارزمشاهی گناباد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده هنرهای کاربردی دانشگاه هنر تهران

2 سایر

چکیده

مسجد جامع گناباد، یکی از سه مسجد باقیمانده­ی دو­ایوانی خراسان به سبک رازی و از یادگارهای عصر خوارزمشاهی است. تزیینات این مسجد، شامل آجرکاری در تزیینات هندسی، کتیبه و گچ­بری در تزیینات گیاهی است. مقاله حاضر به تببین تزیینات آجری و گچ­بری و مطالعه آرایه‌ها و تحلیل بصری کتیبه­های ایوان جنوبی مسجد پرداخته است. حروف و کلمات کتیبه‌های مسجد جامع گناباد در قالب چه ساختار و نظامی و بر چه مبنایی طراحی شده‌اند؟ روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و در این راستا از منابع میدانی و کتابخانه‌ای بهره برده شده است. در طراحی این کتیبه‌ها، یک­دستی حروف و آرایه­ها در سطح کتیبه نسبت به تزیینات حاشیه وحدت در کتیبه ایجاد نموده­است. در این سیر، سادگی عناصر نوشتاری در شکل حروف، حضور عناصر ریزاندام در قسمت بالای کتیبه برای تعادل بهتر در تمام سطوح کتیبه، ضخامت یکنواخت حروف، تناسب حروف با نوار کتیبه، فواصل متناسب حروف در هرسه کتیبه به این وحدت و هماهنگی یاری رسانده است. از سویی دیگر با بررسی کتیبه‌ها، مجموعه‌ای از الفبای کوفی مسجد جامع گناباد بدست آمده که هنر معاصر ایران می‌تواند از این میراث ارزشمند هنری و معنوی، در آثار سنتی و ملی بهره گیرد.

کلیدواژه‌ها


اکبری، پریوش (1377)، معماری مساجد خوارزمشاهی در خراسان، اثر، شماره29-30،  صص 159-167.
پاپلی یزدی، محمدحسین (1388)، فرهنگ آبادی­ها و مکان­های مذهبی کشور، بنیاد پژوهشهای اسلامی، مشهد.
حسینی،  محسن (1393)، مساجد تاریخی خراسان، بنیاد پژوهشهای اسلامی، مشهد.
حلیمی، محمد حسین (1390)، زیبایی شناسی خط در مسجد جامع اصفهان، قدیانی، تهران.
خوارزمی، مهسا، طاووسی، محمود، پورمند، حسنعلی و نیستانی، جواد (1391)، مطالعه در نقوش هندسی تزیینات معماری در مساجد گناباد، ملک زوزن و فریومد، هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، دوره 17،  شماره 3، صص13-22.
زمانی، عباس (1349)، مسجد جامع گناباد،  هنر و مردم، دوره 8، شماره92، صص 6-14.
زمانی، عباس (1373)، گناباد پیر تاریخ مسجد، مرندیز، مشهد.
سجادی، علی (1375)، سیر تحول محراب در معماری اسلامی ایران، سازمان میراث فرهنگی، تهران.
شکفته، عاطفه، احمدی، حسین و عودباشی، امید (1394)، تزیینات آجرکاری سلجوقیان و تداوم آن در تزیینات دوره خوارزمشاهی و ایلخانی، پژوهش‌های معماری اسلامی، دوره3، شماره1، صص84-104.
کیانی، محمد یوسف (1377)، تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.
لباف خانیکی،رجبعلی (1383)، گناباد خواستگاه حماسه های پنهان، سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران.
مقری، علی اصغر (1359)، بناهای تاریخی خراسان، انتشارات اداره کل فرهنگ خراسان، مشهد.
هجرتی، محمد حسن (1386)، گناباد از فرود تا فردا، انتشارات گناباد، گناباد.