تحلیل تطبیقی دو نگاره از بارگاه سلیمان نبی بر اساس الگوی نشانه شناسی اجتماعی تصویر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا

2 استاد گروه پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.

چکیده

گرایش به موضوعات مذهبی، آموزه‌های دینی و زندگی پیامبران همواره در هنر تصویرگری ایران حضوری چشمگیر داشته است. نقل این مضامین در حیطه ی تصویر، علاوه بر گسترش مبانی و تفکر دینی، اهداف دیگری را نیز در خود مستتر داشت که متناسب با ساختار اجتماعی و شرایط محیطی تولید هر یک از این آثار قابل تفسیر است. هدف از پژوهش حاضر خوانش یکی از این مضامین؛ بارگاه سلیمان، در دو نگاره متعلق به اعصار تیموری و صفوی است تا علاوه بر واکاوی دلالت های ضمنی، فرآیند فرهنگی و اجتماعی موثر در ساختار نگاره ها را بررسی کند. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و بر اساس الگوی نشانه شناسی اجتماعی تصویر است؛ مبحثی که دو نشانه شناس مطرح به نام های ون لوون و کرس با توجه به نظریات هالیدی زبان شناس، الگوهایی درباره تصویر مطرح کرده و فرانقش هایی را برای آن پیشنهاد داده اند. نتایج حاصله غلبه گفتمان سیاسی در تصاویر را نشان داد که با توجه به بافت تاریخی تولید هر یک، عناصر و اجزا در جهت مقاصد تبلیغی نهاد قدرت، برای نمایش شکوه و ثبات نسبی حکومت در عصر تیموری و ابزاری در خدمت مشروعیت بخشی به ساختار عقیدتی، سیاسی در دوره ی صفوی به کار رفته اند.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
آژند، یعقوب (1381)، سیاست هنری تیمور، شناخت، سال دوازدهم (34) ،صص 56-39.
ایتن، یوهانس (1384)، هنر رنگ، ترجمه عربعلی شروه، یساولی، تهران.
ایگلتون، تری (1395)، پیش درآمدی بر نظریه‌ ادبی، مترجم عباس مخبر، چاپ نهم، نشر مرکز، تهران. بهنام، عیسی (1348)، مکتب دوم هنر نقاشی ایران در تبریز، هنر و مردم، دوره8 (88)، صص13-10.
جزایری، سید نعمت ا... (1404ق)، القصص الانبیا، مکتبه آیت ا... المرعشی النجفی، قم. چندلر، دانیل (1386)، مبانی نشانه‌شناسی، مترجم مهدی پارسا، انتشارات سوره مهر، تهران.
حقایق، آذین؛ سجودی، فرزان (1394)، تحلیل معناشناختی دو نگاره از شاهنامه فردوسی بر اساس الگوی نشانه شناسی اجتماعی تصویر، هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، دوره20(2)،صص 12-5.
خاتمی، محمود (1390)، پیش‌درآمد فلسفه‌ای برای هنر ایرانی، متین، تهران.
خیری، مریم (1395)، خوانش نشانه شناختی نگاه در هنر نقاشی با تأکید بر نقاشی اواسط دوران صفوی و قاجار، رساله دکتری پژوهش هنر، دانشگاه الزهرا، تهران.
ستاری، محمد(1372)، مدخلی بر رمزشناسی عرفانی، چ دوم، مرکز، تهران سجودی، فرزان (1393)، نشانه‌شناسی گفتمانی، سخنرانی در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران.
سیوری، راجر (1378)، ایران عصر صفوی، مترجم کامبیز عزیزی، چاپ هفتم، مرکز، تهران.
شوالیه، ژان؛ گریران، آلن (1385)، فرهنگ نمادها، اساطیر، رویاها و...، ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی، جیحون، تهران.
صرفی، محمدرضا (1386)، نماد پرندگان در مثنوی، پژوهش‌های ادبی، دوره پنجم(18)، صص 76-53.
عفیفی، رحیم (1374)، اساطیر و فرهنگ ایران در نوشته‌ها پهلوی، طوس، تهران.
کاووسی، ولی ا... (1389)،تیغ و تنبور، متن، تهران.
کرس، گونتر (1392)، نشانه‌شناسی اجتماعی از نظریه تا کاربرد،بازنمود چندوجهی رویکرد نشانه شناسی اجتماعی به موضوع ارتباط در عصر حاضر، مترجم سجاد کبگانی و رحمان صحراگرد، مارلیک، تهران.
کویاجی، ج ک (1353)، آیین‌ها و افسانه‌های چین باستان، مترجم جلیل دوستخواه، فرانکلین، تهران.
محمدباقر، مجلسی (بی‌تا)، بحارالانوار، ج11، اسلامیه، تهران.
منتظرالقائم، اصغر؛ جعفری، علی اکبر (1390)، تاریخ؛تامل: دولتی به کام رندان؛ مروری بر اهمیت و نقش دولت صفویه در تاریخ تشیع، ماهنامه سوره، ش52و53، صص 237-229.
میرجعفری، حسین (1380)، تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره تیموریان و ترکمانان، دانشگاه اصفهان (سمت)، اصفهان.
نوایی، عبدالحسین؛ غفاری فرد، عباسقلی (1381)، تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوران صفویه، سمت، تهران.
واعظ کاشفی سبزواری، ملا حسین (1350)، فتوت نامه سلطانی، به اهتمام محمدجعفر محجوب، بنیاد فرهنگ ایران، تهران.
Carey, Jewitt; Oyama, Rumiko (2001) Handbook of visual analysis; Visual meaning: a social semiotic approach, edited by Teo Van leeuwen & Carey Jewitt, British library, London.
Hall,E (1964),silent assumptions in social communication, disorders of communication, 42: 41-55.
Kress, G; Van Leeuwen, T (1996), Reading images: the Grammar of Visual Design, Routledge, London.
Van leeuwen, Teo (2005), introducing social semiotic, Routledge London.
www.sothebys.com (access date: 2017/09/24).
www.harvardartmuseums.org (access date: 2017/09/24).