بررسی انسان‌نگاری سفال معین‌آباد در میان نخستین نمونه‌های ایران‌باستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه هنر اصفهان

2 دانشگاه هنر اصفهان و پژوهشگاه میراث فرهنگی

چکیده

محور این پژوهش قطعه سفالی است که در طی بررسی‌ باستان‌شناسانه در معین‌آباد پیشوا به دست آمده که متعلق به دورة نوسنگی جدید است، بر روی این سفال نقش انسانی به تصویر کشیده شده که چنین نقشی در دیگر نقاط هم‌زمان خود در شرق‌باستان تاکنون گزارش نشده و بی‌نظیر است. این سفال از نقطه‌نظر کیفیت نقش‌مایه، بسیار قابل‌ملاحظه است، لذا مشخص‌کردن هویت این نقش از نظر مفهومی دارای اهمیت ویژه‌ای است. شباهت کلی این نقش، با دیگر نقوش به‌دست‌آمده نسبتاً هم‌زمان در شرق‌باستان در کنار تفاوت‌های آن‌ها، ار نکات مهمی است که اهمیت مطالعة هرچه دقیق‌تر این‌گونه آثار را طلب می‌کند. هدف اصلی این پژوهش، معرفی، بررسی این نقش و مقایسة تطبیقی با دیگر یافته‌های نسبتاً هم‌زمان است. این داده به شیوة میدانی، یافت شده و با روش داده‌افزایی کتابخانه‌ای سعی شده که این نقش‌مایه را تحلیل کند و براساس نتایج به دست آمده مشخص شد که نشانه‌ها تحت‌تأثیر فرهنگ‌ها، معانی متفاوتی به خود می‌گیرند. برای کشف حقیقت و نیت‌مندی هنرمند پیش‌ازتاریخ، گزینه‌های خاصی را باید در نظر داشت از جمله ابعاد مکانی و زمانی منطقه‌ای که موردنظر از آنجا پدیدار شده، بستر محل کشف شئ و در کنار آن‌ها رابطة شئ با محیط‌زیست و سازندگان آن نیز بایستی کاملاً مورد توجه قرارگیرد.

کلیدواژه‌ها


اسماعیل‌پور، ابوالقاسم )1377). اسطورۀ بیان نمادین، تهران: سروش.
الکینز، جیمز، (1385). «نظریۀ نشانه‌شناسی پیرس برای تاریخ هنر چه سخنی دارد؟». ترجمۀ فرزان سجودی. گلستان هنر در تاریخ هنر و معماری ایران زمین، شماره3. صص: 30-18.
افشار، آرزو (1388). درآمدی بر رقص و حرکت، تهران: انتشارات افراز.
بورکهارت، کئورک (1383). گیل‌گمش کهن‌ترین حماسة بشری. ترجمة داود منشی‌زاده، تهران: نشرخندان.
پرنیان، موسی و شهرزاد بهمنی (1391). «بررسی و تحلیل نمادهای بخش اساطیری شاهنامه». متنشناسیادبفارسی سال4، شماره1. صص:110-91.
حاجی‌محمدی، محمد (1390). «مطالعه و تحلیل نقش‌مایه‌های تصویری رقص در ایران پیش‌ازتاریخ». پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد پژوهش هنر. دانشگاه هنر اصفهان.
درانی، کمال (1380). «بررسی نمادها و نشانه‌های امنیت در ساختار خیالی و نمادگرایی نوجوانان شهر تهران». روا‌ن‌شناسیوعلوم‌تربیتی، سال 31، شماره2. صص: 34-39.
ذکاء، یحیی (1342). «رقص در ایران پیش‌ازتاریخ». مجلۀ موسیقی دورۀ 3. صص: 50-42.
______  (1357 الف) «تاریخ رقص در ایران». مجلة هنر و مردم. شمارة پیاپی 188. صص: 12-2.
______  (1357 ب) «تاریخ رقص در ایران 2». مجلة هنر و مردم. شمارة پیاپی 189 و 190. صص: 7-2.
______  (1357 پ) «تاریخ رقص در ایران 3». مجلة هنر و مردم. شمارة پیاپی 191 و 192. صص: 41-38.
______  (1357 ت) «تاریخ رقص در ایران 4». مجلة هنر و مردم. شمارة پیاپی 188. صص: 28-22.
ضیمران، محمد (۱۳۸۲). درآمدیبرنشانه‌شناسیهنر، تهران: قصه.
طاهری، صدرالدین (1390). «رقص، بازی و نمایش. بررسی کنش‌های نمایشی در آثار پیش از اسلام ایران». نشریة هنرهای زیبا- هنرهای نمایشی و موسیقی. شمارة 43. بهار و تابستان 1390. صص: 49-41.
فاضلی‌نشلی، حسن (1381). گزارش کاوش تپه‌زاغه. آرشیو پژوهشکدة باستان‌شناسی (منتشرنشده).
فکوهی، ناصر (1379). «تحلیل ساختی از یک اسطورۀ سیاسی». نامه علوم اجتماعی، شماره 16. صص: 166-137.
کاظم پورعصمتی، پروین (1381). «نقش‌مایه‌های انسانی بر سفالینه‌های پیش‌ازتاریخ فلات مرکزی». مجلة اثر شمارة 35. صص: 243-231.
گیرشمن، رمن (1379). سیلک  کاشان. ترجمة ا صغر کریمی، تهرا ن: سازمان میراث‌فرهنگی کشور (پژوهشگاه).
مجیدزاده، یوسف (1359). «کهن‌ترین بیان تصویری بر سفالی از تپه‌قبرستان دشت‌قزوین».  نشریة کندوکاو. شمارة 3. ضمیمة مجلة دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. تهران. صص: 70-65.
محفوظ، فروزنده (1388). «پژوهش در رقص‌های ایرانی از روزگاران باستان تا امروز». فصلنامة فرهنگ مردم. سال هشتم. بهار و تابستان 1388. صص: 204-179.
واندنبرگ، لویی (1348). باستان‌شناسی ایران‌باستان. ترجمة عیسی بهنام. چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
 
Akkermans, P. M. M. G. (1989). Excavations at Tell Sabi Abyad. Oxford, BAR International Series 468.     
Bland, A. (1976). A History of Ballet and Dance in the Western World. New York (NY): Praeger Publishers.
Braidwood, R. J., Braidwood, L. S., Tulane, E. & Perkins, A. L. (1944). "New Chalcolithic Material of Samarran Type and Its Implications: A Report on Chalcolithic Material of the Samarran Type found at Baghouz on the Euphrates, and a reconsideration of the Samarran Material in General (Especially the Painted Pottery) in the Light of This New Material". Journal of Near East Studies 3. pp: 47-72.  
Cauvin, J. (1994). Naissance des divinites: naissancc de Vagriculture: la revolution des symboles au Nfolilhiquc. Paris: CNRS.
Clarke, M. & Clement, C. (1981). The History of Dance. NewYork (NY): Crown Publishers.
De Mecquenem, R. (1928). "Notes sur la ceramique peinte archaique en Perse". Memoires de la mission Archeologique de Perse 20, Paris.
Frankfort, H. (1939).   Cylinder Seals. A Documentary Essay on the Art and Religion of the Ancient Near East. London.
Frisch, K. von. (1967). The Dance Language and Orientation of Bees. Cambridge (MA): Belknap Press of Harvard University.
Garfinkel, Yosef. (2000). "The Khazineh Painted Styles of Western Iran" IRAN 38. pp: 57-70.
______________. (2010). Dancing at the Dawn of Agricultural. University of Texas Press.
Goutier, J. E. & Lampre, G. (1905). "Fouilles de Moussian". Memoires de la Delegation archeologique en Perse 8. pp: 59-148.   
Hanna, J. L. (1979). Toward a cross-cultural conceptualization of dance and some correlate considerations, in Blacking & J.W. Kealinohomoku (eds.), The Performing Arts: Music, Dance, Theater (World Anthropology Series, IX ICAES).The Hague: Mouton, pp. 17-45.
Hole, F., Flannery, K. & Neely, J. A. (1969). Prehistory and Human Ecology of the Deh Luran Plain: An Early Village Sequence from Khuzistan, Iran. Memoires of the Museum of Anthropology No.1. Ann Arbor: University of Michigan.
Kantor, H. J. (1976). "The Prehistoric Cultures of Chogha Mish and Boneh Fazili". in M. Y.
Kiani (Ed.). The Memorial Volume to the VIth International Congress of Iranian
Art and Archaeology, Teheran: Iranian Centre for Archaeological Research. pp: 177–193.
LeBreton, L. (1957). "The Early Periods at Susa, Mesopotamian Relations". Iraq XIX. Part 2. pp: 79-124.          
Lloyd, S., Safar, F. & Braidwood, R. J. (1945). "Tell Hassuna Excavations the Iraq Government Directorate General of Antiquities 1943 & 1944". Journal of Near East Studies.4.pp: 255-289.
Majidzadeh, Y. (1976). The Early Prehistoric cultures of Central plateau of Iran, An Archaeological History of its Development During the fifth &fourth Millennium B.C 1976. PhD Dissertation, University of Chicago.
Mallowan, M. E. L. & Rose, G. J. (1935). "Excavations at Tell Arpachiyah". Iraq 2 .pp: 1–178.
Meskell, L. (2008). "The nature of the beast: curating animals and ancestors in Çatalhöyük". World Archaeology 40/3. pp: 373–389.
Moortgart, A. (1940). Vorderasiatische Rollsiegel. Berlin.
Munsell, A. H. (2000). Munsell Soil Color Charts .Grand Rapids. MI.
Noy, T., 1989. Gilgal I - a Pre-Pottery Neolithic site, Israel: the 1985-1987 seasons. Paleorient 15(1), 11-18.
Oates, J. (1969). "Choga Mami, 1967-1968: A Preliminary Report". Iraq 31. Pp: 115-152.        
Pollock, S. & Bernbeck, R. (2010). "An Archaeology of Categorization and Categories in Archaeology". Paléorient 36/1. pp: 37–47.
Porada, E. (1965). "The relative Chronology of Mesopotamia, Part 1, Seals and Trade (6000-1600 BC.)". In R.W. Ehrich (ed.). Chronologies in old world Archaeology. Chicago. pp: 133-200.
Renfrew, Colin. & Bahn, Paul. (2004)."What Did They Think? Cognitive  Archaeology. Art and Religion".  Archaeology: Theories, Methods and Practice. 4th. edn. Thames & Hudson, London.
Rollefson, G.O., 1983. "Ritual and ceremony at Neolithic 'Ain Ghazal (Jordan)". Paleorient 9(2). pp: 29-38.
Schmidt, K. (2010). "GöbekliTepe – the Stone Age Sanctuaries. New results of ongoing excavations with a special focus on sculptures and high reliefs". Documenta Praehistorica 37. pp: 239–256.
Schmidt, E. F., van Loon, M. N. & Curvers, H. H. (1989). The Holmes Expeditions to Luristan. The Oriental Institute Publications 108, Chicago.
Sebastian, M. 2016 "Tiere und Gesellschaft". in: R. Borgards (ed.), Tiere. Kulturwissenschaftliches Handbu. pp: 16–24.
Stucki, W. (1976). Unterlagen zur Keramik des Alten Vorderen Orients. AEA-Verlag. Zurich.
Uzunoglu, E. (1993). "Women in Anatolia from Prehistoric Ages to the Iron Age" In G. Renda (Ed.). Woman in Anatolia: 9000 Years of the Anatolian Woman. pp: 16–24. Istanbul: Turkish Republic Ministry of Culture.
Weeks, L., Petrie, C. A & Potts, D. T (2010). "Ubaid-Related-Related? The Black on Buff Ceramic Traditions of Highland Southwest Iran" In Carter & Philip (Eds). Beyond The Ubaid, Studies in Ancient Oriental Civilization. No 63, the Oriental Institute of the University of Chicago, Chicago. pp: 245-276.    
Yakar, J. (1994). Prehistoric Anatolia: the Neolithic Transformation and the Early Chalcolithic Period. (Monograph Series 9a. Supplement no. 1) Tel Aviv: Tel Aviv University, Institute of Archaeology.
Zagarell, Allen. (1975). "An Archaeological Survey in North East Baxtiari Mountains". III rd Annual Symposium Archaeological research in Iran, Tehran. pp: 145-156.