دست کاری های دلالان آثار هنری در نسخۀ پراکندۀ مجمع التواریخ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه مطالعات عالی هنر دانشگاه کاشان

چکیده

نسخۀ پراکندۀ مجمع‌التواریخ یکی از هشت کتاب مصوّر شناخته شده‌ای است که برای شاهرخ پادشاه تیموری کتابت شده است. در حقیقت، بخش تاریخ پیش از اسلامِ آن، مجمع‌التواریخ حافظ ابرو و سایر بخش‌های آن جامع‌التواریخ رشیدالدین را تشکیل می-دهد. این کتاب در اوایل قرن بیستم به دنیای غرب راه یافته و در سال 1926 به صورت کامل در نمایشگاه بین‌المللی هنر ایران در موزۀ پنسیلوانیا به نمایش در آمده است. شواهد نشان می‌دهد که بلافاصله پس از آن نمایشگاه، نسخه مُثله شده و روند فروش برگ‌های مصوّر آن آغاز شده است. پراکندگی اوراق این کتاب در بیش از پنجاه مجموعۀ خصوصی و عمومی در سراسر جهان اگرچه سبب شهرت آن شده، اما مجال بررسی دقیق متن و تصاویر آن را از محققان گرفته بوده است. پس از هفت سال جست و جو، 146 برگ از 150 برگ مصوّر نسخه شناسایی شده است. از طریق مقایسۀ متن و تصاویر این نسخه با کتاب دیگری که به دست‌خطِ حافظ ابرو برای شاهرخ تولید شده، سه سبک متمایز را می‌توان در نقاشی‌های نسخۀ پراکنده تشخیص داد. این نوشتار با بررسی سبک شناختی این نقاشی‌ها نشان می‌دهد که حدود نیمی از صفحات مصوّرِ آن توسط دلالان طمع‌کار آثار هنری خلق و یا دست‌کاری شده‌اند.

کلیدواژه‌ها


-         حسن­زاده، یوسف، و سیما میری (1391). مجموعه مقالات هشتاد سال باستان­شناسی ایران. تهران: پازینه.
-         غیاثیان، محمدرضا (1396). نسخۀ مصورِ کتابی از رشیدالدین و حافظ ابرو در کتابخانه کاخ توپکاپی (خزینه 1653). دوفصلنامۀ آینه میراث، شماره 60، پاییز و زمستان 1396: 27-48.
-         غیاثیان، محمدرضا (1398). جامع­التواریخ رشیدالدین فضل­الله همدانی (کتابت 714 هـ ق) و مجمع­التواریخ حافظ ابرو (کتابت 829 هـ ق)، 4 ج. تهران: میراث مکتوب.
-         حسینی راد، عبدالمجید (ویراستار) (1384). شاهکارهای نگارگری ایران. تهران: موزۀ هنرهای معاصر.
-          Binyon, Laurence, J. V. S. Wilkinson and Basil Gray (1933). Persian Miniature Painting: Including a Critical and Descriptive Catalogue of the Miniatures Exhibited at Burlington House, January-March, 1931. London (Reprint, New York: Dover Publications, 1971).
-          Black, Crofton and Nabil Saidi. Islamic Manuscripts: Sam Fogg Rare Books and Manuscripts (Catalogue 22). London: Sam Fogg, 2000.
-          Blair, Sheila (1995). A Compendium of Chronicles: Rashid al-Din’s Illustrated History of the World. London: Nour Foundation.
-          Canby, Sheila R. (1993). Persian Painting. London: British Museum.
-          Canby, Sheila R. (1998). Princes, Poets & Paladins: Islamic and Indian Paintings from the Collection of Prince and Princess Sadruddin Aga Khan. London: British Museum.
-          Catalogue of the International Exhibition of Persian Art: 7th January to 28th February, 1931. London: Royal Academy of Arts, 1931.
-          Ettinghausen, Richard (1955). “An Illuminated Manuscript of Hāfiz-i Abrū in Istanbul. Part I.” Kunst des Orients 2: 30-44.
-          Ferber, Stanley (1975). Islam and the Medieval West. Vol. 1. Albany: State University of New York.
-          Ghiasian, Mohamad Reza (2015). “The ‘Historical Style’ of Painting for Shahrukh and Its Revival in the Dispersed Manuscript of Majmaʿ al-Tawarikh.” Iranian Studies 48, no. 6: 871-903.
-          Ghiasian, Mohamad Reza (2018a). Lives of the Prophets: The Illustrations to Hafiz-i Abru’s “Assembly of Chronicles.” Leiden: Brill.
-          Ghiasian, Mohamad Reza (2018b). “The Topkapı Manuscript of the Jamiʿ al-Tawarikh (Hazine 1654) from Rashidiya to the Ottoman Court: A Preliminary Analysis,” Iranian Studies 51, no. 3: 399-425.
-          Hillenbrand, Robert (1977). Imperial Images in Persian Painting. Edinburgh: The Scottish Arts Council.
-          Holter, Kurt (1937). “Die islamischen Miniaturhandschriften vor 1350.” Zentralblatt für Bibliothekswesen 54: 1-34.
-          Khalili, Nasser D. (2005). The Timeline History of Islamic Art and Architecture. London: Worth.
-          Macy, V. Everit (1938, January 6–8). The V. Everit Macy Collection. New York: Anderson Galleries.
-          Martinovitch, Nicholas N. (1935). “Die verlorene Handschrift von Rašīd ad-Dīn.” Artibus Asiae 5, no. 2/4: 213-221.
-          Pope, A. U., and P. Ackerman (1939) A Survey of Persian Art from Prehistoric Times to the Present. London: Oxford University Press.
-          Riefstahl, Rudolf M. (1934). An Exhibition of Persian and Indian Miniature Paintings from the Collections of Demotte, Inc. New York: Gotchnag.
-          Robinson, B. W., Ernst J. Grube, G. M. Meredith-Owens and R. W. Skelton (1976). Islamic Painting and the Arts of the Book. London: Faber and Faber.
-          Rührdanz, Karin (1984). Orientalische Illustrierte Handschriften aus Museen und Bibliotheken der Deutschen Demokratischen Republik. Berlin: Ostsee-Druck Rostock.
-          Simpson, Marianna Shreve (1980). Arab and Persian Painting in the Fogg Art Museum. Cambridge: Fogg Art Museum.
-          Sims, Eleanor (1996). “A Timurid Manuscript of Nizami’s Khamseh from the Library of the Timurid Sultan Shah Rukh, Persia, Circa 1420-1425.” Bonhams, Oriental and European Rugs and Carpets and Islamic Works of Art, October 15-16, 1996, Lot 491: 58-68.
-          Sorimachi, Hirofumi (ed.) (1975). Miniatures of Europe, Persia and India. Tokyo: Kobunso.
-          Sotheby & Co. (1965). Catalogue of Fine Western & Oriental Manuscripts and Miniatures. London: Sotheby & Co., Monday, 5th July, 1965.
-          Soucek, Priscilla P., and Filiz Çağman (1995). “A Royal Manuscript and Its Transformation: The Life of a Book.” In The Book in the Islamic World: The Written Word and Communication in the Middle East. Edited by George N. Atiyeh, 179-208. Albany: State University of New York.
-          Soudavar, Abolala (1992). Art of the Persian Courts: Selections from the Art and History Trust Collection. New York: Rizzoli.
-          Stierlin, Henri (2009). Islamic Art and Architecture. London: Thames & Hudson.
-          Tabbagh, Emile (1936). The Emile Tabbagh Collection: Early Mediterranean and Near Eastern Art. New York: American Art Association, January 3 and 4, 1936.