تأثیر گفتمان اجتماعی حاکم بر عصر صفویان در آثار تصویری دارای صحنه های موسیقی آن دوره

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد پژوهش هنر دانشگاه کاشان

2 دانشیار گروه مطالعات عالی هنر، دانشکده معماری و هنر، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.

چکیده

هر رشته از دانش، مجموعه­ای از قواعد و قانون­های ایجابی و سلبی را دارد که معین می­کند درباره چه چیزهایی می­توان بحث کرد و درباره چه چیزهایی، نمی­توان. همین قواعد و قانون­های نانوشته، ،"گفتمان" آن رشته خاص هستند. تلاقی مذهب و ملیت در گفتمان صفوی باعث شد تا   پس از ساسانیان، دوباره وحدت دینی مبنای وحدت سیاسی قرار گیرد و هویت ملی در ایران پررنگ شود . گفتمانی که با برجسته کردن، طرد و گاه به حاشیه راندن، تفکر غالب خود را به عنوان حکومتی قدرتمند گسترش داد. در این پژوهش تلاش شده تا تأثیر گفتمان اجتماعی این عصر -که علاوه بر اندیشه­های سیاسی حاکم، به سه بخش مذهب شیعه، حکمت ایران باستان و عرفان اسلامی قابل تقسیم است- بر نگاره‌های دارای صحنه‌های موسیقی بررسی شود. در این پژوهش توصیفی-تحلیلی، برای تحلیل داده‌ها از نظریۀ گفتمان "میشل فوکو"  استفاده‌ شده است. پررنگ­ترین نتیجه‌ای که می‌توان از این بررسی گرفت این است که، با تمام نفوذ و قدرتی که مذهب شیعه و فلاسفه و عرفای اسلامی در عصر صفوی داشتند، تأثیر مستقیم اندیشه­های سیاسی دولت بر نگارگری و استفاده دیداری از واقعیت­های اجتماعی در طراحی صحنه‌های دارای موسیقی مشهود است.

کلیدواژه‌ها


 آیات الهی قرآن کریم،(1389)، ترجمه: محی‌الدین مهدی الهی قمشه‌ای، تهران، انتشارات قلم و اندیشه
 آزاده‌فر، محمدرضا، (1395).موسیقی در فلسفه و عرفان، یک مقدمه کوتاه، تهران، نشر مرکز.
 الئاریوس، آدام، (1363). سفرنامه(بخش ایران)، ترجمه: احمد بهپور، تهران، سازمان انتشاراتی فرهنگی ابتکار.
 بشیریه، حسین، (1378). سیری در نظریه های جدید در علوم سیاسی، تهران، علوم نوین.
 بیضایی، بهرام.( 1379).نمایش در ایران، چاپ دوم، تهران، انتشارات روشنگران و مطالعات زنان.
 پایا، علی، (پاییز 1375). جایگاه مفهوم صدق در آرای فوکو، نامه فرهنگ، شماره 23. 52-69
 ترکمان، اسکندربیگ،(1382). عالم‌آرای عباسی، به کوشش ایرج افشار، 2 جلد، تهران، انتشارات امیرکبیر.
 جعفریان،رسول،(1379). صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
 جوادی، غلامرضا،(1380). موسیقی ایران از آغاز تا امروز، ج 1. تهران، انتشارات همشهری.
 داداشی، ایرج،(1395). میرفندرسکی و موسیقی نظری، مجموعه مقالات اولین همایش دوسالانه بین المللی جهان اسلام، تهران، فرهنگستان هنر.
 ذاکرجعفری،نرگس،(1396). حیات سازها در تاریخ موسیقایی ایران(از دوره ایلخانیان تا پایان صفویه)، تهران، موسسه فرهنگی-هنری ماهور.
 دالاواله، پیترو، (1370). سفرنامه(بخش ایران)، ترجمه: شعاع‌الدین شفا، چاپ دوم، انتشارات علمی و فرهنگی.
 راهگانی،روح انگیز، (1377). تاریخ موسیقی ایران، تهران، انتشارات پیشرو.
رهبر، ایلناز ، هومان اسعدی و رامون گاژا، (تابستان 1389). سازهای موسیقی دوره صفوی به روایت کمپفرو شاردن( مقایسه‌ای تطبیقی در بخش سازشناختی از سفرنامه کمپفر و شاردن)، تهران، مجله هنرهای زیبا - هنرهای نمایشی و موسیقی، شماره 41 .23-32
 زاهدی، تورج،(1377). جکمت معنوی موسیقی، تهران، نشر فردوس.
 شاردن، ژان.( 1393).سفرنامه ، ترجمه: اقبال یغمایی، ج1، 3 و 5 چاپ دوم، تهران، انتشارات توس.
 شورمیج، محمد(بهار 1392). شیخ بهایی و حکومت صفویه، فصلنامه مطالعات تاریخ ایران اسلامی، سال دوم، شماره 1. 47-65
 صالحی زاده، عبدالهادی،( تابستان 1390). درآمدی بر تحلیل گفتمان میشل فوکو؛ روش های تحقیق کیفی، ماهنامه معرفت فرهنگی اجتماعی، سال دوم، شماره3 . 113-141
 صدرالدین محمّد شیرازى ،(1383). الحکمة‌المتعالیة فى الاسفار العقلیة‌ الاربعة، ترجمه محمد خواجوی،ج 6، چاپ دوم،تهران، انتشارات مولی
 طباطبائی، محمدحسین،(1374). ترجمه تفسیرالمیزان، مترجم: محمدباقر موسوی همدانی، ج12، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی.
 فاطمی، ساسان، (1393). جشن و موسیقی در فرهنگ‌های شهری ایران، تهران، موسسه فرهنگی-هنری ماهور.
 فیرحی، داوود) 1384 (. قدرت دانش مشروعی ، تهران، نشرنی.
 فیگوئروآ، دن گارسیا دسیلوا،(1363). سفرنامه، ترجمه: غلامرضا سمیعی، تهران، نشر نو.
 کشمیری، مریم،(تابستان 1397)، مقام نوازندگان در عصر صفوی بر پایه نگاره مستی لاهوتی و ناسوتی اثر سلطان‌محمد، هنرهای زیبا- هنرهای نمایشی و موسیقی، دوره 23، شماره2. 23-34.
 کمپفر، انگلبرت، )1363(. سفرنامه ، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران، شرکت سهامی خوارزمی.
 محشون، حسن،(1380). تاریخ موسیقی ایران، تهران، فرهنگ نشر نو.
مراغی، عبدالقادربن غیبی،(1366). جامع‌الالحان، به اهتمام: تقی بینش، تهران، وزارت فرهنگ و آموزش عالی و مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی. 
---------، (1370). شرح‌ادوار، به اهتمام تقی بینش، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
 مسعودیه، محمدتقی،(1350). مبانی اتنوموزیکولوژی، تهران، انتشارات سروش.
 ------------،(زمستان1381).روضه‌خوانی و رابطه آن با ردیف موسیقی سنتی ایران، فصلنامه ماهور. شماره 18. 13-23.
 معین،محمد،( 1382). فرهنگ فارسی، ج 4 ، تهران، انتشارات بهزاد
 ملکی، توکا،(1380). زنان موسیقی ایران از اسطوره تا امروز ، تهران، نشر کتاب خورشید.
 میثمی، حسین،(پاییز 1381).تشکیلات موسیقی دربار صفوی، فصلنامه ماهور. شماره 17. 31- 54. 
---------(1389). موسیقی عصرصفوی، تهران، فرهنگستان هنر.
نظرلی، مائیس،(1390). جهان دوگانه مینیاتور ایرانی، ترجمه: عباس‌علی عزتی، تهران، انتشارات فرهنگستان هنر. منابع تصاویر:
 آدامووا، ا.ت،( 1386). نگاره‌های ایرانی گنجینه آرمیتاژ ( سده پانزدهم تا نوزدهم میلادی)، ترجمه: زهره فیضی، تهران، فرهنگستان هنر.
 آقاجانی اصفهانی، حسین، اصغر جوانی، (1385). دیوارنگاری عصر صفویه در اصفهان(کاخ چهلستون)، تهران، انتشارات فرهنگستان هنر.  شاهکارهای نگارگری ایران ،( 1384). ، موزه هنرهای معاصر.
 کری‌ولش، استوارت،(1389)، نقاشی ایرانی، نسخه‌نگاره‌های عهد صفوی، ترجمه: احمدرضا تقاء، تهران، انتشارات فرهنگستان هنر.
کنبای، شیلا، (1389)، نگارگری ایرانی، ترجمه: مهناز شایسته‌فر، تهران، انتشارات مطالعات هنر اسلامی.
 ولش، آنتونی،(1389). نگارگری و حامیان صفوی، ترجمه: روح‌الله رجبی، چاپ دوم، تهران، انتشارات فرهنگستان هنر.