بافته های موزه وزیری از دوره صفویه تا قاجاریه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه تهران

2 گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

3 دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران، ایران

چکیده

 هدف این پژوهش بررسی و تحلیل بر روی منسوجاتی است که در کتابخانه و موزه وزیری شهر یزد، یکی از مجموعه­های مهم فرهنگی- تاریخی ایران نگهداری می­شود. این منسوجات به دوره­های صفوی، زند و قاجار مربوط می­شوند. در این نوشتار به منظور بررسی روند تحولات تولید منسوجات در دوره­های مذکور، پارچه­ها و لباس­های این موزه به لحاظ تزئینات، طرح­ها و نقوش، رنگ، جنس الیاف، شیوه­های دوخت، انواع رودوزی­ها و کاربرد هر یک از آن­ها مورد بررسی قرار گرفته­اند. ساده­تر شدن دستگاه­های بافندگی، استفاده از مواد اولیه با کیفیت پایین و قیمت ارزانتر، کاهش عیار طلا در گلابتون­های به کاررفته و به کاربردن پارچه­های روسی در مرمت منسوجات در دوره قاجار، از جمله مهم­ترین تغییرات در هنر- صنعت پارچه­بافی بعد از دوره صفوی بوده است.  این تغییرات، همگی حاکی از تأثیر عوامل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ایران بعد از سقوط سلسله صفوی بر رکود و انحطاط هنر- صنعت پارچه­بافی است. در این پژوهش منسوجات موزه وزیری برای نخستین بار شناسایی، عکاسی، طبقه­بندی، تجزیه و تحلیل و به صورت علمی مستندسازی می­شوند. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی- تحلیلی و گردآوری اطلاعات با استفاده از منابع کتابخانه­ای، مطالعات میدانی، مصاحبه با اساتید رشته­های مختلف پارچه­بافی و رودوزی­های سنتی ایران و مشاوره با کارشناسان موزه­ها بوده ­است.

کلیدواژه‌ها


امینی، شهلا (1384)، نوارهای تزئینی منسوج ایرانی، مجله گلستان هنر، شماره 2، فرهنگستان هنر، صص106-115.
اولئاریوس، آدام (1385), سفرنامه آدام اولئاریوس (ایران صفوی از نگاه یک آلمانی)، ترجمه احمد بهپور، ابتکار نو، تهران.
پریرا فیدالگو، گریگوری (1357)، گزارش سفیر کشور پرتغال در دربار شاه سلطان حسین صفوی، مقدمه ژان اوبن، ترجمه پروین حکمت، تهران، دانشگاه تهران.
پوپ، آرتور اپهام، آکرمن، فیلیس (1387)، سیری در هنر ایران، ج 5، زیر نظر سیروس پرهام، علمی و فرهنگی، تهران.
پوروش، بیتا (1387)، ترمه، دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج 15، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، دایره المعارف بزرگ اسلامی، تهران. توحیدی، فائق، توحیدی، سیاوش (1386)، مبانی هنرهای: فلزکاری، نگارگری، سفالگری، بافته و منسوجات، معماری، خط و کتابت، سمیرا، تهران.
درهوهانیان، هارتون (1379) تاریخ جلفای اصفهان، ترجمه لئون میناسیان و محمدعلی موسوی فریدنی، زنده رود، اصفهان.
دهخدا، علی اکبر (1339)، لغت‌نامه، زیر نظر محمد معین، سازمان لغت‌نامه، تهران.
روحفر، زهره (1391)، هنر پارچه‌بافی در دوره قاجار، آرمانشهر، تهران. شاردن، ژان (1335) سیاحت نامه شاردن، ترجمه محمد عباسی، ج2، امیرکبیر، تهران.
شاردن، ژان (آ1345) سیاحت نامه شاردن، ترجمه محمد عباسی، ج 8، امیرکبیر، تهران.
شاردن، ژان (ب1345)، سیاحت نامه شاردن، ترجمه محمد عباسی، ج 9، امیرکبیر، تهران. شاردن، ژان (آ1350) سیاحت نامه شاردن، ترجمه محمد عباسی، ج3، امیرکبیر، تهران.
شاردن، ژان (ب1350) سیاحت نامه شاردن، ترجمه محمد عباسی، ج 4، امیرکبیر، تهران.
شریعت پناهی، سیدحسام الدین (1372)، اروپایی‌ها و لباس ایرانیان، قومس، تهران.
صبا، منتخب (1384)، جایگاه نقوش نمادین یا سمبلیک در هنرهای سنتی ایران، ج 3، مصحح حمیدرضا معینی و فریدالدین معینی، نور حکمت، مشهد.
طهماسبی، ملیحه (1388)، ترمه‌بافی در استان‌های یزد و کرمان، مجموعه مقالات اولین گردهمایی گنجینه‌های از یاد رفته هنر ایران، ج 3 (دست‌بافته‌ها)، فرهنگستان هنر، صص243-268.
فرمان شاه سلطان حسین به تاریخ 1106 هـ.ق شماره 77 آرشیو کلیسای وانک. فرمان شاه سلطان حسین به تاریخ 1125 هـ.ق شماره 95 آرشیو کلیسای وانک.
فلور، ویلم (1365) برافتادن صفویان، برآمدن محمود افغان، ترجمه ابوالقاسم سری، تهرانتوس.
کارری، جملی (1348) سفرنامه کارری، ترجمه عباس نخجوانی و عبدالعلی کارنگ، اداره کل فرهنگ و هنر آذربایجان شرقی، تبریز.
کمپفر، انگلبرت (1360)، سفرنامه کمپفر به ایران، ترجمه کیکاووس جهانداری، خوارزمی، تهران.
گریشمن، رمان (1370)، هنر ایران در دوران پارتی و ساسانی، ترجمه بهرام فره‌وشی، علمی و فرهنگی، تهران.
مسرت، حسین (1389)، گنج کویر (پیشینه و کارنامه کتابخانه وزیری یزد)، اندیشمندان یزد، یزد. مصاحبه با آقای روح الله دهقانی، سرپرست کارگاه رزی‌بافی و مخمل‌بافی پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تهران.
مصاحبه با آقای مصطفی قطب زاده، معاون کتابخانه و موزه وزیری یزد. مصاحبه با آقای محمدرضا انتظاربقیه‌اله، مدیر کتابخانه و موزه وزیری یزد.
مصاحبه با خانم مهپاره اکبری، هنرمند و پژوهشگر لباس‌های سنتی ایران و دوخت‌های سنتی ایران و جهان، دارنده نشان درجه یک هنری.
مصاحبه با خانم مهین ابراهیم‌زاده پزشکی، هنرمند و پژوهشگر در رشته دوخت‌های سنتی و عضو کمیته داوری و ارزشیابی هنرهای سنتی ایران.
ملکم، جان (1362)، تاریخ ایران، ج2، ترجمه میرزا اسماعیل حیرت، به کوشش مرتضی سیفی قمی و ابراهیم زندپور، یساولی، تهران.
مهرنیا، حبیب (1385)، وزیری اسطوره خاطره‌های ماندگار یزد، بقیه‌العتره، قم.
Newman, Andrew J. (2006), Safavid Iran, Rebirth of a Persian Empire, I.B. Tauris, London, New York.