خوانش نشانه‌شناسانه ی دو اثر احمد عالی با عنوان"خودنگاره"

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 سمیرم- میدان شهدا- خیابان دکتر علی شریعتی- کوچه شهید علی اکبر سامی- منزل محمدعلی سامی.

2 دانشجوی دکتری رشتۀ پژوهش هنر، گروه مطالعات عالی هنر، دانشکدۀ هنرهای زیبا، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران

3 دانشگاه تهران. پردیس هنرهای زیبا . دانشکده هنرهای تجسمی . استاد. دکترای تاریخ هنر و دکترای هنرهای تجسمی.

چکیده

در مقالۀ پیش‌رو دو اثر از احمد عالی با نام مشترک "خودنگاره" یکی عکس و دیگری نقاشی، مورد تحلیل نشانه‌شناسانه قرار گرفته‌ است. وی که دانش‌‌آموختۀ رشتۀ نقاشی در دانشکدۀ هنرهای زیبا بود بیشتر در حوزۀ آفرینش آثار عکاسی فعال بوده و آثارش طیف وسیعی از موضوعات مستند و تا حدودی واقع‌گرایانه تا آثار انتراعی و دارای ابهام‌های معنایی را شامل می‌شود. عالی در آفرینش این دو اثر از تصاویر آثار قبلی خود استفاده نموده و با این کار زنجیره‌ای از روابط نشانه‌ای ایجاد کرده که قابل توجه می‌نماید. در مقالۀ حاضر ضمن معرفی و شرح نظریۀ نشانه‌شناسی و نشانه‌شناسی تصویر، به مطالعۀ تغییر مدلول‌ها و شکل‌گیری این زنجیره در هر دو اثر مذکور پرداخته است. این جستار پژوهشی با روش توصیفی- تحلیلی و با فرض شکل‌گیری مدلول‌های جدید در بافت تازۀ این آثار، ابتدا به توصیف و تحلیل نشانه‌های تصویری طی روابط همنشینی و جانشینی، تقابل‌های دوتایی و تحلیل مدلول‌های مختلف در زمینۀ آن‌ها پرداخته است. در تحلیل نهایی این نکته محرز گردید که در هر دو تصویر با ایجاد روندهای تازۀ دلالت‌، در نتیجۀ ادغام نشانه‌های مختلف و استفاده از عکس‌های قبلی هنرمند، مدلول‌های مشترکی شکل گرفته است؛ برجسته‌ترین مدلول مشترک میان این دو تصویر همانا مفهوم طردشدگی گفتمان‌های اجتماعی اقشاری نظیر زنان، سالخوردگان و به‌خصوص هنرمندان است. 

کلیدواژه‌ها


احمدی، بابک؛ (1388). حقیقت و زیبایی، تهران: نشر مرکز.
احمدی، بابک؛ (1389). از نشانه های تصویری تا متن، تهران: نشر مرکز.
آبراهامیان، یرواند؛ (1378). ایران بین دو انقلاب، تهران: نشر مرکز.
بارت، رولان؛ (1389). پیام عکس، ترجمۀ راز گلستانی‌فرد، تهران: نشر مرکز.
برت، تری؛ (1391). نقد عکس: درآمدی بر درک تصویر. ترجمۀ اسماعیل عباسی و کاوه میرعباسی. تهران: نشر مرکز .
پاکباز، روئین؛ (1394). دایرة المعارف هنر (سه جلد). تهران: نشر فرهنگ معاصر. پوریا، رضا؛ (1389)، «احمدعالی پیشروتر از زمان»، گلستانه، 111، صص 32-33.
توکلی، شهریار؛ (1389). در مقدمۀ کتاب عالی: گزیده آثار احمد عالی (1388-1340)، تهران: نشر نظر.
چندلر، دانیل؛ (1386). مبانی نشانه‌شناسی، ترجمۀ مهدی پارسا، تهران: انتشارات سورۀ مهر.
حمیدیان، تورج؛ (1389). در مقدمۀ کتاب عالی: گزیده آثار احمد عالی (1388-1340)، تهران: نشر نظر.
دو سوسور، فردینان؛ (1378). دورة زبان‌شناسی عمومی. ترجمة کورش صفوی، تهران: انتشارات هرمس.
ریما مکاریک، ایرنا؛ (1385). دانشنامۀ نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: نشر آگه.
سجودی، فرزان؛ (1382). نشانه‌شناسی کاربردی، تهران: نشر قصه. سجودی، فرزان؛ (1388).
نشانه‌شناسی: نظریه وعمل، تهران: نشرعلم. سونسون، گوران؛ (1387). نشانه‌شناسی عکاسی، تهران: نشر علم.
شعیری، حمیدرضا؛ (1393). تحلیل نشانه معناشناختی تصویر، تهران: نشر علم.
ضیمران، محمد؛ (1382). در آمدی بر نشانه شناسی هنر، تهران: نشر قصه.
عالی، احمد،؛ (1389). در مقدمۀ کتاب عالی: گزیده آثار احمد عالی (1388-1340)، تهران: نشر نظر.
قندریز، منصور؛ (1392). «باید برون کشید از این ورطه رخت خویش: نامه‌های منصور قندریز به احمد عالی»، حرفه هنرمند، 45، صص 158- 155.
کشمیرشکن، حمید؛ (1394). هنر معاصر ایران، ریشه ها و دیدگاه‌های نوین، تهران: نشر نظر.
ممیز، مرتضی و دیگران؛ (1375). «گفتگو با احمد عالی». [مصاحبه با احمد عالی]، کلک هنر. بهمن، صص 464-504.
موسوی‌لر، اشرف‌السادات و سمانه کاظمیان مروی (1390). «تحلیل خودنگاره با رویکرد انتقادی به نظریۀ مرگ مؤلف "رولان بارت"»، نشریۀ هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، پاییز، 47، صص 14- 5.
نجومیان، امیرعلی؛ (1394). نشانه در آستانه: جستاری در نشانه‌شناسی، تهران: نشر فرهنگ نو با همکاری نشر آسیم.