تزیین و ساختار بصری حروف خط کوفی در کتیبه نقاشی مقبره ارسلان جاذب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد هنر اسلامی، گروه هنر اسلامی، مؤسسه آموزش عالی فردوس، مشهد، ایران.

2 دانشیار گروه صنایع دستی، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران، ایران.

چکیده

هنر خوشنویسی یکی از هنرهای خاص و والای دوران اسلامی ایران در تزیینات معماری به شمار می‌رود. خط کوفی در سده‌های 5 و 6 هجری قمری دچار تغییرات بسیار شد و در راستای خوانایی و زیبابخشی در تزیینات معماری حرکت کرد. هنرمند با اتصال دو هنر خط و ترسیم و نقاشی الگوی جدیدی از خط کوفی را به وجود آورد که نمونه آن را در کتیبه نقاشی ارسلان جاذب در سنگ بست می‌توان مشاهده کرد. در پژوهش حاضر به منظور شناخت بیشتر خط کوفی ایرانی در سده‌های 5 و6 هجری قمری، دو اصل فرم و ساختار حروف و تزیینات وابسته به آن در کتیبه نقاشی مقبره ارسلان جاذب مورد توجه قرار گرفته است. برای رسیدن به دو اصل مطرح شده نگارنده به بررسی فرم و ساختار حروف کتیبه ارسلان جاذب از لحاظ‌ معیارهای تناسب، تعادل و نوع خط پرداخته و در نگاه دوم فرم حروف و تزیینات وابسته به آن را بررسی کرده است. نتیجه حاصل از این پژوهش، نشان‌دهنده رشد و دانش خط و خط نگاره در این سده‌ها است که باعث خلق خطی جدید در محدوده خراسان شده است. این پژوهش به روش توصیفی ــ تحلیلی انجام گرفته و اطلاعات به روش کتابخانه‌ای، اسنادی و به ویژه عکاسی میدانی جمع‌آوری شده است.

کلیدواژه‌ها


افشار مهاجر.کامران، صالحی. سودابه، فرید. امیر. (1395). شاخصـه‌های تشخـیص حروف در الفبای خط‌های اسلامی. نامه دو فصلنامه علمی ــ پژوهشی دانشگاه هنر، شماره هجده. پاییز و زمستان.60-43.
ایتنگهاوزن و همکاران (1376). هنر سامانی و غزنوی. ترجمه: یعقوب آژند، تهران: انتشارات مولی، چاپ اول.
ایمانی. علی. (1381). سهم ایرانیان در هنر خوشنویسی با تکیه بر فرم. کتاب ماه هنر، بهمن و اسفند. 64-56.
ایمانی. علی (1386). سیرخط کوفی در ایران. تهران: انتشارات زوار.
بری. مایکل (1394). تفسیر مایکل بری بر هفت ‌پیکر نظامی. ترجمه: جلال علوی نیا، تهران: نشر نی، چاپ دوم.
بهرامی. مهدی (1327). صنایع ایران. تهران: انتشارات دانشگاه.
پوپ. آرتور (1363). معماری ایرانی. ترجمه: رضا بصیری، تهران: نشر گوتنبرک، چاپ اول.
پوپ. آرتور (1380). شاهکارهای ‌هنر ‌ایران. ترجمه: پرویز ناتل خانلری، تهران: نشر علمی و فرهنگی، چاپ دوم.
پوپ. آرتور، اکرمن. فلیپس (1387). سیری‌ در ‌هنر ایران‌ از ‌دوران ‌پیش‌ از ‌تاریخ ‌تا ‌امروز. تهران: نشر علمی و فرهنگی، جلد سوم. چاپ نخستین.
حلیمی. محمدحسین (1390). زیباشناسی‌ خط‌ در ‌مسجد‌ جامع ‌اصفهان. تهران: انتشارات قدیانی، چاپ اول.
حمید سفادی. یاسین (1381). خوشنویسی ‌اسلامی. ترجمه: مهناز افشار، تهران: انتشارات موسسه مطالعات هنر اسلامی.
جباری. صداقت، معصوم‌زاده. فرناز. (1389). تنوع خط کوفی در کتیبه‌های سفال سامانی «قرن سوم تا پنجم هجری قمری». نشریه هنرهای زیبا ــ هنرهای تجسمی. شماره 42. تابستان.44-33.
خزایی. محمد. (1380). خط کوفی و نقوش اسلیمی. نشریه هنر، شماره.141-130.
خزایی. محمد (1381). هزار نقش. تهران: انتشارات موسسه مطالعات هنراسلامی.
راهجیری. علی (1345). تاریخ مختصر خط و سیر خوشنویسی در ایران. تهران: نشر مشعل آزادی.
زابلی زاده، وحیده (7/1397). مصاحبه منتشر نشده، خط کوفی خراسانی، مصاحبه با آقای سید محمد وحید موسوی جزایری. تهران کارگاه. شیخی. علیرضا، خلوصی راد. زینب (1398). مطالعه کتیبه‌ها و آرایه‌های تزییتی مسجد جامع خوارزمشاهی گناباد. نشریه هنرهای زیبا ــ هنرهای تجسمی، شماره 3. پاییز77-88
شیمل. آنه ماری (1386). خوشنویسی و فرهنگ اسلامی. ترجمه: مهناز شایسته‌فر، تهران: انتشارات موسسه مطالعات هنر اسلامی، چاپ دوم. فضائلی. حبیب الله (1390). اطلس خط. تهران: نشر سروش.
فکرت. آصف (1377). خط کوفی. تهران: موسسه رسانه کلام. قلیج خانی. حمید رضا (1388). فرهنگ واژگان و اصطلاحات خوشنویسی و هنرهای وابسته. تهران: نشر روزنه، چاپ دوم.
گرومن. آدلف (1383). منشأ توسعه ابتدایی گلدار. ترجمه: مهناز شایسته فر، تهران: انتشارات موسسه مطالعات هنر اسلامی.
متین. پیمان (1391). از سری ‌مقالات‌ دانشنامه ‌ایرانیکا «خوشنویسی». تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ دوم.
موسوی جزایری. سید محمد وحید (1392) دست نوشته‌های خط کوفی اولیه. تهران: انتشارات آبان، چاپ اول.
موسی‌تبار. نجمه، صالحی‌ کاخکی. احمد (1395) سنگ‌بست‌ مجموعه‌‌ای‌ تاریخی ‌از ‌دورۀ ‌غزنوی. تهران: نشر فرهنگستان هنر، چاپ اول. مولوی. عبدالمجید (1383). آثار باستانی خراسان. تهران: انتشارات انجمن آثار ملی، جلد اول.
یساولی ثانی (1357). پیدایش و سیر تحول هنر خط. تهران: نشر یساولی.
علی بیگی. رضوان، چارئی. عبدالرضا (1388). سیر تحول خط کوفی در نگارش قرآن‌های سده اول تا پنجم هجری و بررسی ساختار آن. فصلنامه تحلیلی پژوهشی نگره، شماره 12.پاییز.17-5.
محسنی. شهرام (1381). خط کوفی، هنری مقدس. کتاب ماه هنر، بهمن و اسفند. 139-115.
موسی تبار. نجمه، صالحی کاخکی. احمد. (1394). بازنگری پلان و تزیینات «مقبره ارسلان جاذب و میل ایاز در دوره غزنوی. فصلنامه هنر و تمدن شرق،سال سوم. شماره نهم. پاییز. 24-11.
هنر و مردم، 1352، شماره 128، ص15-33 (خط کوفی تزیینی در آثر تاریخی اسلامی)
Salehi kakhki،mousa tabar.najme.(2013).a research to introduce a series of monuments belonged to arsalangazeb in sang bast during ghaznavid dynasty.journal of historical researches،volume48.namber4(16).103 to 119.