نمادشناسی و گونه شناسی شیرسنگی های ایران با تأکید بر نقوش و خطوط پیرامونی.

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد صنایع دستی، گروه صنایع دستی، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران، ایران.

2 استادیار پژوهشکده هنرهای سنتی، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، تهران، ایران.

3 استادیار گروه صنایع دستی، دانشکده هنر، دانشگاه سمنان

چکیده

شیرسنگی تندیسی است نمادین، تاریخی و بیشتر انتزاعی، بر مزار سلحشوران و بزرگان که ریشه در باورهای آیینی، شیعی و قومی دارد. اغلب این تندیس در مناطق بختیاری نشین مشاهده می شود. هدف بازشناسی و تحلیل فرمی و نمادین پیکره هاست. پرسش این است که آیا این پیکره در مناطق مختلف ایران و در دوره های تاریخی، از منظر زیبایی شناختی و مفاهیم شاهد تفاوت هایی بوده است یا خیر؟ روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی و شیوه گردآوری اطّلاعات، کتابخانه ای و میدانی است. دامنه پراکندگی این تندیس در 10 استان و 40 شهرستان است و حجم نمونه های مورد مطالعه در این مناطق 550 مورد است. در خوزستان و چهارمحال و بختیاری، پیکره ها از فرمی مکعب گونه برخورداند، دارای شیبند و نماد شجاعت محسوب می شوند. در شهر اصفهان، پیکره ها حالتی آرام و بدنی منحنی دارند که بیشتر نماد نگهبان هستند. در لرستان و برخی شهرهای استان اصفهان پیکره ها چهره ای انسان نما دارند، از شیب کمتری برخوردارند و نماد شجاعتند. در یاسوج و استان فارس، پیکره ها کمی انحنا دارند، حرکت را تداعی می کنند و نماد شجاعتند. در شمال غرب کشور خیز و جهش نمونه بختیاری مشاهده نمی شود و نمادی از شجاعت محسوب می شوند.

کلیدواژه‌ها


احمدی، مجید و آزاد، سحر (1386)، گزارش گردهمایی گنجینه های از یاد رفته هنر ایران (گنج نامه هنر ایرانی)، آینه خیال، شماره 3، صص 92-88.
اذکایی، پرویز (1353)، روایات درباره شیرسنگی همدان، مردم شناسی و فرهنگ عامه ایران، شماره 1، صص 46-30 .
اشرفی خیرآبادی، حمید (1388)، ایل بختیاری، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره 142، صص 111-102.
امیراحمدی، بهرام(1368)، نقش سنگ در زندگی کوچ نشینان بختیاری، رشد آموزش علوم اجتماعی، شماره 2، صص 47-43.
تناولی، پرویز (1388)، سنگ قبر، بن گاه، تهران.
دادور، ابوالقاسم (1390)، شیر در فرهنگ و هنر ایران، مطالعات هنرهای تجسمی، شماره 33، صص32-17.
دهخدا، علی اکبر (1377)، لغت نامه، جلد دهم، دانشگاه تهران، تهران.
دهقان زاده، عطیه؛ رستم بیگی، ثمین و رهبر، ایلناز (1397)، مفاهیم نماد شیرسنگی در همدان، پژوهش در هنر و علوم انسانی، شماره 13، صص 6-1.
سرلو، خوان ادوارد (1392)، فرهنگ نمادها، ترجمه مهرانگیز اوحدی، دستان، تهران.
شفرد، راونا و راپرت (1393)، 1000 نماد در هنر و اسطوره. شکل به چه معناست، مترجمان آزاده بیداربخت و نسترن لواسانی، نشرنی، تهران.
شوالیه، ژان و گربران، آلن (1385)، فرهنگ نمادها، سودابه فضایلی، جیحون، تهران.
صحراشکاف، پرویز (1388)، بَردشیر(شیرسنگی)، معتبر، اهواز. ضابطی جهرمی، احمد (1389)، پژوهش هایی در شناخت هنر ایران، نشر نی، تهران.
فرزین، علیرضا (1384)، گورنگاره های لرستان؛ پژوهشی در نقش و مضمون سنگ گورهای لرستان، پژوهشکده مردم شناسی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، تهران.
فره وشی، بهرام (1364)، جهان فَروری، سازمان چاپ خواجه، تهران.
فقیه میرزایی، گیلان؛ مخلصی، محمدعلی و حبیبی، زهرا (1384)، تخت فولاد، یادمان تاریخی اصفهان، جلد اول، پژوهشکده زبان و گویش سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، تهران.
قائم مقامی، جهانگیر (1345)، شیر و نقش آن در معتقدات آریایی ها، بررسی های تاریخی، شماره 3، صص 142-91.
قنبری عُدیوی، عباس (1393)، شیرسنگی(پژوهشی درباره شیرسنگی در بختیاری)، نیوشه، شهرکرد.
کارنگ، عبدالعلی (1351)، آثار باستانی آذربایجان،انجمن آثار ملّی، تهران
کوپر، جی.سی (1392)، فرهنگ نمادهای آیینی، ترجمه رقیه بهزادی، نشرعلمی، تهران.
گری، بازیل (1369)، نقاشی ایرانی، ترجمه عربعلی شروه، عصرجدید، تهران.
مددی، حسین (1386)، نماد در فرهنگ بختیاری، مهزیار، اهواز. منتظرالقائم، اصغر (1391)، دانشنامه تخت فولاد اصفهان، جلد دوم، سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، اصفهان.
موسوی بجنوردی، کاظم (1397)، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، جلد پنجم، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، تهران.
نوروزی، علی یار (1398)، گَر و بَرد (جستاری پیرامون کارایی دیرین سنگ در ایل بختیاری)، خط تیره، اهواز.
وارنر، رکس (1386)، دانش نامه اساطیر جهان، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل پور، اسطوره، تهران.
هال، جیمز (1380)، فرهنگ نگاره ای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمه رقیه بهزادی، فرهنگ معاصر، تهران.
Bugrul, Hasan, (2016): Reflection of Horse and Ram Beliefs on the Tombstones in the East Region of Turkey, International Journal of Central Studies, Vol. 20.
Clauss, Manfred, (2000): The Roman Cult of Mithras: the God and his Mysteries, N Y: Routledge.