مطالعه تطبیقی تصوف در دو نگاره از صوفیان اثر بهزاد و سلطان محمد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه نقاشی، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.

2 کارشناس ارشد نقاشی، گروه نقاشی، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.

چکیده

هنرنگارگری ایرانی ریشه­ در اعتقادات دینی­ومذهبی دارد و بسیار تحت تأثیر عرفان قرارگرفته­است. نقش­کردن اعمال صوفیان یکی ازمشترکات نقاشی­های دوهنرمند، بهزاد(نگارگر مکتب هرات)و سلطان محمد(نگارگر مکتب صفوی) می­باشد. شباهت این دونگاره از هنرمندان در ترسیم صوفیان این گمان را تقویت می­کند که سلطان محمد نگاره سماع درویشانِ بهزاد را ازنظر گذرانده و با دیدگاه خود نگاره متفاوتی را ترسیم کرده­است. هدف این پژوهش مقایسه­ی تطبیقی آثار این دوهنرمند با نگاه به صوفی­گری درنگارگری ایرانی می­باشد. سوال پژوهش این است که چه تحولات تجسمی در نگاره صوفیان با فاصله اندک زمانی دیده­می­شود؟ و چه شباهت و تفاوت­هایی تجسمی بین این دونگاره وجود دارد؟ این پژوهش بنیادین بوده و به روش تطبیقی، باماهیت تاریخی و به صورت کیفی انجام شده­است. روش جمع­آوری اطلاعات بااستفاده ازمنابع کتابخانه­ای صورت­گرفته و درج تصاویر به روش اسکن وبارگیری ازنسخه­های اینترنتی می­باشد. جامعه­آماری این پژوهش دو­نگاره از صوفیان می­باشد که بهزاد در سماع درویشان و سلطان محمد در مستی لاهوتی و ناسوتی به تصویر کشیده­اندو این آثار و ویژگی­های بصری آنها مورد تطبیق قرارمی­گیرد. نتایج این پژوهش نشان می­دهد سلطان­محمد درترسیم صوفیان به نگاره­ی بهزاد وفاداربوده­ ولی با توجه به درآمیزی تصوف و سیاست درروزگار صفوی و فاصله­گرفتن صوفیان ازعالم عرفان، جنبه طنزی به اثر اضافه شده­است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


_آژند،یعقوب(1389).نگارگری ایران(پژوهشی در تاریخ نقاشی و نگارگری ایران) .جلد اول.چاپ دوم،انتشارات سمت،تهران. _آژند،یعقوب(1389).نگارگری ایران(پژوهشی در تاریخ نقاشی و نگارگری ایران) .جلد دوم.چاپ دوم،انتشارات سمت،تهران. _آژند،یعقوب(1384)،سیمای سلطان محمد نقّاش ، فرهنگستان هنر،تهران.
_الله یاری،فریدون؛نورائی،مرتضی؛رسولی،علی(1388).طریقت و تجارت؛کارکردهای تجاری نقشبندیه در دوره تیموری، تاریخ اسلام و ایران، شماره 4، 40-1 .
_باخرزی، یحیی بن احمد(1383).اورادالاحباب و فصوص الآداب، به کوشش ایرج افشار،چاپ دوم ، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
_ بلر،شیلا وبلوم، جاناتان(1381). هنر و معماری اسلامی.ترجمه اردشیر اشراقی. سروش،تهران.
_ پاکباز ،روئین(1379). نقاشی ایرانی از دیرباز تا امروز.چاپ دوم ، نارستان، تهران.
_تجویدی،اکبر(1345).کتاب آرایی در ایران،هنر و مردم.دوره 5،شماره 49، 5-9 .
_تشکری،علی اکبر.نقیبی،الهام(1393).تعامل و تقابل تصوف و تشیع در عصر صفوی،پژوهشهای تاریخی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان.دوره جدید سال ششم ،شماره 22 ،66-49.
_رویمر،هانس روبرت (1385).ایران در راه عصر جدید،ترجمه آذر آهنچی، دانشگاه تهران،تهران.
_رویمر،هانس روبرت(1380).تاریخ ایران دوره ی صفوی(کمبریج)،ترجمه یعقوب آژند. جلد5 ، جامی،تهران.
_زرین کوب، عبدالحسین (1385).ارزش میراث صوفیه،امیرکبیر،تهران.
_سجادی،محمد علی(1369).جامه زهد:خرقه و خرقه پوشی، علمی فرهنگی،تهران.
_سیوری،راجر(1372).ایران عصر صفوی،ترجمه کامبیز عزیزی.چاپ3، مرکز،تهران.
_سوچک،پریسیلا(1377).«سلطان محمد تبریزی نقاش دربار صفوی»،در :دوازده رخ،ترجمه یعقوب آژند.چاپ اول،تهران،مولی.
_شکاری نیری، جواد(1385).حرفه نقشبندی، فرقه نقشبندیه، کتاب ماه.هنر،شماره93و94 خرداد و تیر، سازمان چاپ و انتشاراتوزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.
_صحابی،شهربانو.حدیدی،خلیل.قره بیگلو،سعیدالله(1394).بررسی سیر تاریخی رواج تصوف در دوران اولیه و میانی اسلام و گسترش ادبیات صوفیانه در ایران،عرفان اسلامی،شماره ی46، 197-183 .
_عیسی ولی ، محمد و دیگران(1384). میراث تصوف، مجدالدین کیوانی ، جلد دوم ، نشر مرکز،تهران .
_غزالی،ابوحامدمحمد(1383).کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیو جم، جلد 1 ،چ یازدهم،تهران :علمی فرهنگی. _غزالی،ربابه(1398).بررسی شاخصه‌های بصری در آثار کمال‌الدین بهزاد مطالعه موردی(اثر سماع درویشان)،جلوه هنر،دوره‌ی جدید،سال یازدهم،شماره‌ی یک،86-73.
_غیبی،مهرسا(1384).هشت هزار سال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی، هیرمند،تهران.
_کریم زاده تبریزی،محمد علی(1369).احوال وآثار نقاشان قدیم ایران،جلد2،انتشارات مستوفی،لندن.
_کروبی، آرزو؛ فیاض انوش، ابوالحسن(1396). کارکرد پوشاک در هویت بخشی به صوفیان در قرون هفتم تا نهم هـ .ق ، فصلنامه علمی-تخصصی رهیافت تاریخی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان،سال ششم ، شماره 20 ، 82-69.
_کن بای،شیلا(1381).نگارگری ایرانی،ترجمه مهناز شایسته فر،موسسه مطالعات هنر اسلامی،تهران.
_کیانی،محسن(1380)،تاریخ خانگاه در ایران،چاپ دوم،طهوری،تهران.
_گرابر،اولگ(1390). مروری بر نگارگری ایرانی،ترجمه مهرداد وحدتی دانشمند،تهران،فرهنگستان هنر.
_گری،بازیل(1369).نقاشی ایران،ترجمه عربعلی شروه،عصرجدید،تهران.
_گوهرین،سید صادق(1367).شرح اصلاحات تصوف،جلد1و2، زوار،تهران.
_ محمد بن منور(1381). اسرارالتوحید ، جلد دوم ؛ مصحح محمدرضا شفیعی کدکنی ، چاپ پنجم ، انتشارات آگاه،تهران.
_معرک نژاد، سید رسول.(1386). سماع درویشان درآینه تصوف، هنر و معماری نشریه خیال، بهار و تابستان، شماره 21، ص41-4. _مدنی،محمد(1385).در خانقاه بیدخت چه می گذرد؟،بوستان کتاب،قم.
_نصر، سیدحسین(1383).هنر و معنویت اسلامی، مجموعه مقالات در زمینه حکمت هنر،فرهنگستان هنر،تهران. _نظرلی،مائیس(1390).جهان دوگانه مینیاتور ایرانی ،عباس علی غرقی، فرهنگستان هنر،تهران.
_نفیسی،سعید(1371).سرچشمه تصوف در ایران ،چاپ هشتم،انتشارات فروغی،تهران.
_نیکوبخت، ناصر؛ قاسم زاده،سید علی(1387).سمبولیسم نور و رنگ در عرفان ایرانی- اسلامی، مطالعات عرفانی، شماره 8، 215-185.
_ Koutanaei, T. A. (2015). A Comparative Study on the Relationship between Spiral forms in Sufi Spiral Dance (Sama) and Persian Islamic Paintings. Journal of Islamic Studies, 3(1), 113-118.‏ _URL1: https://www.metmuseum.org/art/collection/search/446892 (Access Date 2021/11/25). _URL2: https://www.metmuseum.org/art/collection/search/453311 (Access Date 2021/11/25).