مقایسۀ هنر بلوچی‌دوزی‌ ایران و پاکستان از نظر شیوۀ نقش‌پردازی، رنگ‌بندی و تکنیک‌های دوخت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد گروه پژوهش هنر، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.

2 استادیار گروه پژوهش هنر، دانشگاه سیستان و بلوچستان، ایران، زاهدان

3 استادیار گروه پژوهش هنر، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.

چکیده

بلوچی‌دوزی از مشهورترین هنرهای سنتی در میان اقوام بلوچ ساکن در ایران و پاکستان است. مردم این دو خطه در بحث بلوچی‌دوزی دارای فرهنگ یکسانی هستند اما تمایز بین طرح و تکنیک در مناطق مختلف بلوچستان موجب گستردگی جغرافیای این هنر و تنوع بالا به لحاظ نقوش و نحوۀ اجرا گشته است. بر این مبنا پژوهش حاضر به شیوۀ توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر مطالعات میدانی و کتابخانه‌ای، در پی پاسخگویی بدین پرسش‌ها است که: میان شیوۀ دوخت و طراحی نقوش در بلوچی‌دوزی ایران و پاکستان چه شباهت‌هایی وجود دارد؟ و مهم‌ترین تفاوت‌های موجود در این عرصه کدام‌اند؟ برای بررسی بهتر، نمونه‌ها به شیوۀ انتخابی از میان چهل تکنیک‌دوخت رایج در مراکز عمدۀ بلوچی‌دوزی ایران و پاکستان برگزیده شدند. سپس با در نظر گرفتن سه شاخصۀ اساسی؛ نقش‌پردازی، رنگ‌بندی و تکنیک‌اجرا با رویکرد تطبیقی مقایسه‌ای میان آن‌ها صورت گرفت. یافته‌ها نشان‌گر آن است که با وجود شباهت‌های چشمگیر میان بلوچی‌دوزی ایران و پاکستان، تکنیک‌دوخت و شیوۀ اجرای نقش بر روی پارچۀ، ایجاد تمایز میان بلوچی‌دوزی‌های این دو کشور را امکان‌پذیر می‌سازد. همچنین شمارش تاروپود در بلوچی‌دوزی ایران که نوعی مهارت‌دوخت تلقی می‌شود، سلیقۀ هنری خاصی را در این آثار رقم زده که وجه ممتاز این هنر در ایران است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


امینی‌مقدم، زبیده. (28 اردیبهشت 1401) دوخت‌های منطقۀ پنجگور، محل مصاحبه کهنوک محمدی سراوان. مصاحبۀ شخصی.
بلوچ‌زهی، ذاکره. (30 اردیبهشت 1401). دوخت‌های منطقۀ بلیده پاکستان. دهوار سراوان. مصاحبۀ شخصی.
بهدانی، مریم و رادنیا، زیبا (1394). بررسی تطبیقی نقوش سوزندوزی‌های بلوچ و گلیمک‌های بلوچ خراسان جنوبی. اولین همایش ملی فرش دستباف خراسان جنوبی. انجمن علمی فرش ایران. بیرجند. دانشگاه بیرجند.
بیهقی، حسینعلی (1365). هنر و فرهنگ بلوچ. نشریه هنر. دوره 10. شماره 6: ص 444-471.
جهاندیده، عبدالغفور (1388). بررسی و تحلیل شعر بلوچی و سنجش آن با شعر فارسی. رساله جهت اخذ درجه دکتری زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه علامه طباطبائی. دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی.
چاکری، خان‌بی‌بی. (10 خرداد 1401). نحوۀ طراحی نقوش اصلی و فرعی در دوخت‌های تارکش و تارشمار. سراوان، مصاحبۀ شخصی. چاکری‌زاده، شهربانو. (22 اردیبهشت 1401). تکنیک‌های دوخت منطقۀ ناهوک. سراوان، مصاحبۀ شخصی.
خاموشی، زهرا (1387). تحول کاربرد تزئین در سوزن‌دوزی بلوچ و ترکمن به شیوه سنتی و مدرن. مطالعات هنر اسلامی. دوره 9. شماره 5: ص 73-98.
درستان، سارا و مرادی، حوا. (14 تیر 1401). دوخت‌های منطقۀ ایرندگان. ایرندگان. مصاحبۀ شخصی.
درزاده، شعیب (طراح و مدیر تپه‌زنی شعیب). (20 خرداد 1401). طراحی با تپه و تفاوت پوشاک بانوان در بلوچستان ایران و پاکستان. محل مصاحبه پره‌کنت سراوان. مصاحبۀ شخصی.
درزاده، صاحب‌خاتون. (24 اردیبهشت 1401). طراحی نقوش در دوخت تارشمار و تارکش. سراوان. مصاحبۀ شخصی.
دکالی، زیور و دکالی، زینت (1385). هنر سوزندوزی زنان بلوچ. نشریۀ فرهنگ مردم. دوره 17. شماره 6: ص 97-124.
دهانی، مهتاب. (10 تیر 1401). دوخت‌های منطقۀ کیچ و کلات. روستای کهیری. دشتیاری چابهار. مصاحبۀ شخصی.
رئیسی، مولابخش و آزاد، امام. (14 تیر 1401). ریشه‌یابی واژه‌های دوخت‌های بلوچی. چابهار. مصاحبۀ شخصی.
عظیمی، زرخاتون. (16 تیر 1401). دوخت پرکار، خاش. مصاحبۀ شخصی.
قاسمی، مرضیه. محمودی، سکینه‌خاتون و موسوی‌حاجی سیدرسول (1392). ﺳﺎﺧﺘﺎﺭﺻﻮﺭی ﻧﻘﻮش طبیعی ﺩﺭﺳﻮﺯﻥﺩﻭﺯی ﺯﻧﺎﻥ ﺑﻠﻮﭺ (ﺑﺎ تأﮐﻴﺪﺑﺮﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻥ ﺳﺮﺍﻭﺍﻥ). نگره. دوره 27. شماره 8: ص 60-73.
کشاورز، گلناز. عزیز، مونا و منصوری، مهسا (1399). نقوش هندسی در سوزن‌دوزی بلوچ. رجشمار. دوره 1. شماره 1: ص 123-135. کهرازه، محمدگل و میربلوچ‌زهی، بهرام (1393). جاذبه‌های توریستی و گردشگری سیستان و بلوچستان (چاپ اول). تهران: نشر پرنیان اندیش.
محمدحسنی، محمدعلی (استاد دلنواز). (4 خرداد 1401). تفاوت‌های فرهنگی بلوچستان ایران و پاکستان. مصاحبۀ شخصی.
محمودزهی، موسی (1393). هنر بلوچستان. مشهد: نشر راهیان سبز.
مقبلی، آناهیتا و شیرعلی‌یان، فاطمه (1395). نقشمایه‌های به کار رفته در هنر سیستان و بلوچستان (مطالعه موردی سفال، دستبافته‌ها، رودوزی‌ها، زیورآلات. مطالعات تطبیقی هنر. دوره 11. شماره 6: ص 85-98.
ملازهی عبدالحکیم. (15 تیر 1401). ریشه‌یابی واژه‌های بلوچی مرتبط با تکنیک دوخت و نقوش. روستای کوپچ لاشار. مصاحبۀ شخصی. موسوی‌حاجی، سیدرسول. محمودی، سکینه‌خاتون و قاسمی، مرضیه (1393). پوشاک محلی بلوچ‌ها و پیوستگی آن با هویت ملی. فصلنامه مطالعات ملی. دوره 1. شماره 15: ص 179-200.
نرماشیری، ابوبکر (1394). بررسی عناصر نمادین هندسی در هنر سوزن‌دوزی بلوچ. پایان‌نامه جهت اخذ درجه کارشناسی ارشد پژوهش هنر. دانشگاه سیستان و بلوچستان.
نظری، امیر. کرمانی زکریایی، ایمان و شفیعی سرارودی، مهرنوش (1392). مطالعه تطبیقی سفالینه‌های کلپورگان با نقوش سوزن‌دوزی بلوچ. مطالعات تطبیقی هنر. دوره 8. شماره 4: ص 31-47.
هوت، برکت (استاد برجان بلوچ). (9 تیر 1401). دود ءُ ربیدگ و تاریخچۀ سوزن‌دوزی بلوچ. روستای پیشن چابهار. مصاحبۀ شخصی. Ahmad, Q.S. (2005). Balochistan: Overview of Internal and International Dimensions, Pakistan Horizon. Pakistan Institute of International Affairs. Vol. 58, No. 2: 27-39.
Alipour, N., Rahmani, S., & Naeini, H. (2017). An Integration between Baluch’s Costumes and Contemporary Iranian Woman: An Apparel on Aesthetics Elements.
Journal of History Culture and Art Research. Vol. 6, No. 1: 59-72.
Alizai, M.Q., Agha, N., Alizai, A. & Sajida, N. (2017). Socio-economic Conditions of Women Home-based Balochi Embroidery Workers in Balochistan, Pakista. Bi-Annual Research Journal “balochistan review” Balochistan Study Centre, University of Balochistan, Quetta (Pakistan) VOL. 36, NO. 1: 187-201.
Nematiniya, A.G. (2013), Geocultural Inter-relations of Iranian and Pakistani
Balochistan in the Globalization Era. Journal of Subcontinent Researches University of Sistan and Baluchestan. Vol. 5, No.15: 135-152.
Ourangzeb, A. (2017). Balochi Embroidery Needlework. Journal Balochistaniyat. Department of Balochi. University of Balochistan. Quetta. VOL.6: 1-13.
Siddiq, M., Kakar, B. (2017). Hand Embellished Fabrics – An Adoptable Potential to Empower Household Women in Balochistan. Bi-Annual Research Journal “Balochistan Review”. Balochistan Study Centre. University of Balochistan. Quetta (Pakistan). VOL. XXXVI NO. 1: 283-294. .