بازشناسی عنصر بصری خط در سیاه ‌قلم‌های مرقوم شفیع عباسی محفوظ در موزه بریتانیا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه نقاشی، دانشکده هنر و معماری، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.

2 دانشجوی کارشناسی ارشد رشته نقاشی موسسه آموزش عالی هنر شیراز.

چکیده

از جمله آثار برجای ‌مانده از نگارگری مکتب اصفهان، آلبومی با جلد لاکی و نقاشی گل و مرغ، شامل 55 اثر به اسلوب سیاه‌ قلم است  که هم اکنون در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود. مرقوم بودن سه اثر از این مجموعه به نام شفیع عباسی، باعث شده است تا این آلبوم به او نسبت داده شود. هدف از این پژوهش بازشناسی عنصر بصری‌ خط در این سه اثر مرقوم است. طبقه‌بندی شاخصه‌های ‌خط در قلم نگارگر، راهگشای صحت‌سنجی در سایر آثار منسوب به اوست. ازاین‌رو عنصر بصری‌ خط در این آثار به روش توصیفی - پیمایشی با بهره‌ جستن از منابع مکتوب و داده‌های اسنادی، واکاوی می‌شود. نتایج حاصل، خط را از لحاظ نوع، به منحنی‌های متنوعی تمیز داده و در پنج نوع، دسته‌بندی کرده است. برای هر اثر، دسته‌‌ای واحد از نوع منحنی را می‌توان برشمرد؛ خط‌های دوار و سیالی که هماهنگی را با ساختار ریتم و الگو، به اثر بخشیده‌اند. خط در این آثار از لحاظ کیفیت، با تصاحب ضخامت‌های متغیر، حرکتی ممتد ندارد، بلکه با آغازی نازک و ظریف به ضخامت می‌رسد که گویی به‌مثابه سایه و حجم‌پردازی عمل می‌کند. این ریتم تند و کند خط‌ها در قلم شفیع عباسی دارای انجامی ظریف بوده و از اتصال به خط دیگر، رها است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آژند، یعقوب (1386)، اسلوب سیاه قلم در نگارگری ایرانی، نشریه هنرهای زیبا، 30، صص 99-106.
آژند، یعقوب (1396)، رقم مسجع: علل و رویکرد مذهبی – اجتماعی آن، نشریه هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، 22، 2، صص 1-8.
اکرمن، فیلیس (1387)، نقاشی گل و مرغ، در کتاب سیری در هنر ایران از دوران پیش از تاریخ تا امروز، جلد پنجم، مترجم پرویز مرزبان، صص 2163-2166، شرکت انتشارات علمی فرهنگی، تهران.
بینیون، لورنس، ویلکینسون، ج.و.س.، گری، بازیل (1383)، سیر تاریخ نقاشی ایرانی، مترجم محمد ایرانمنش، موسسه انتشارات امیر کبیر، تهران.
پاکباز، رویین (1390)، دایره المعارف هنر، فرهنگ معاصر، تهران.
پاکباز، رویین (1398)، نقاشی ایرانی از دیرباز تا امروز، زرین و سیمین، تهران.
رابی، جولیان، خلیلی، ناصر (1386)، کارهای لاکی، مترجم سودابه رفیعی سخایی، کارنگ، تهران.
فلسفی، امیراحمد (1395)، کتاب کشیده؛ بررسی و شناخت کشیده در خط نستعلیق، یساولی، تهران.
قلیج‌خانی، حمیدرضا (1390)، فرهنگ واژگان و اصطلاحات خوشنویسی و هنرهای وابسته، روزنه، تهران.
کریم‌زاده ‌تبریزی، محمدعلی(1363)، احوال و آثار نقاشان قدیم ایرانی و برخی از مشاهیر نگارگر هند و عثمانی، ناشر محمدعلی کریم‌زاده‌تبریزی، لندن.
کریون، روی‌سی (1388)، تاریخ مختصر هنر هند، مترجم فرزان سجودی و کاوه سجودی، فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران، تهران. کن‌بای، شیلا (1391)، نقاشی ایرانی، مترجم مهدی حسینی، انتشارات دانشگاه هنر، تهران.
کنبی، شیلا (1393)، رضا عباسی اصلاح گر سرکش، مترجم یعقوب آژند، متن، تهران.
گری، بازیل (1400)، نقاشی ایرانی، مترجم عربعلی شروه، دنیای‌نو، تهران.
گودار، یدا آ (1387)، نگارگری پس از دوره صفوی الف-بررسی تاریخی، در کتاب سیری در هنر ایران از دوران پیش از تاریخ تا امروز، جلد پنجم، مترجم پرویز مرزبان، صص 2159-2162، شرکت انتشارات علمی فرهنگی، تهران.
مایل‌ هروی، نجیب (1396)، کتاب آرایی در تمدن اسلامی، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد.
منشی ‌قمی، قاضی‌میراحمد (1352)، گلستان هنر، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، تهران.
نفیسی، نوشین (1352)، تک پرنده بر شاخه گل، مجله هنر و مردم، شماره 126، دوره 10، صص60-65.
ولش، آنتنی (1389)، نگارگری و حامیان صفوی، مترجم روح‌الله رجبی، فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران، تهران.
موزه بریتانیا، (دسترسی در تاریخ 10/2/1401) https://www.britishmuseum.org/collection/term/BIOG14004
S.Diba ،Layla . (1996). The Rose and the Nightingale in Persian Art. Arts of Asia 26, Hong Kong, pp. 100-112. S.Diba ،Layla . )2012( . GOL O BOLBOL, rose and nightingale, a popular literary and decorative theme. ENCYCLOPÆDIA IRANICA .
Vol. XI, Fasc. 1, pp. 52-57,
https://www.iranicaonline.org/articles/gol-o-bolbol#prettyPhoto ,(دسترسی در تاریخ 20/6/1401)