پیش‎دامن (پیش‎بند) اصناف دوره‎گرد عصر ناصری بر پایۀ مرقعات اصناف در کاخ‎گلستان و موزۀ بریتانیا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه طراحی پارچه و لباس، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران.

چکیده

در اهم پژوهش ­های پوشاک دورة قاجار، بر اجزای تقریباً ثابت دربین تمام اقشار جامعه تأکید می ­شود و ذکر برخی جزییات پوششی متناسب با مشاغل یا موقعیت اجتماعی مغفول می­ ماند. بررسی پارچة کاربردی در پیش­دامن (پیش­بند) مصور در پوشش دستفروشان دوره ­گرد، در دو نسخه از مرقعات صنفی عصر ناصرالدین ­شاه قاجار، محل تمرکز پژوهش حاضر است. نسخة اول، در کاخ موزة گلستان نگهداری می­ شود و نسخة دوم محفوظ در موزة بریتانیاست و براساس ویژگی­های سبک­ شناسی احتمالاً هر دو اثر در زمانی نزدیک به یکدیگر رقم خورده­ اند بنابراین پرسش مقالة حاضر، آن است: بر اساس دو نسخه از مرقعات صنفی عهد ناصری، کدام جزء از پوشش دستفروشان دوره­ گرد، افزون­ بر موارد متعارف در پوشاک مردانه بوده و پارچة کاربردی در این مصرف، با چه طرح و نقشی تولید می­ شده است؟ مطالعة پیش­رو با رویکرد تاریخی، به شیوة توصیفی ­ـ ­تحلیلی و نمونه ­گیری هدفمند ده تصویر شکل گرفت و نتیجه نشان داد: پیش­دامن، عنصر افزونِ پوشاک اصناف دوره­ گرد قاجاری است که برخی از ایشان از آن بهره می­ گرفتند. پارچة محرمات به عنوان یکی از انواع منسوجات نسبتاً ارزان، نمونة پرکاربرد در این مصرف است. البته این منسوج در انواع گرانبها نیز تولید می ­شده که به ­تبع در پوشش دوره­ گردان استفاده نداشته است. می­ توان پارچة مصرفی ایشان را نظیر انواعی ارزیابی کرد که امروزه تحت­ عنوان دستمال یزدی شناسایی می­ شوند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


انواری، سعید. (1382). مرقع اصناف. تهران: پروین.
آتابای، بدری. (1353). فهرست مرقعات کتابخانه سلطنتی. تهران: زیبا.
آژند، یعقوب. (1389). نگارگری ایران. جلد دوم تهران: سمت.
بروگش، هینریش. (1367). سفری به دربار سلطان صاحبقران. ترجمه محمدحسین کردبچه. جلد اول. تهران: اطلاعات.
بصام، جلال‌الدین. (1392). فرهنگ فرش دستباف. تهران: بنیاد دانشنامه‌نگاری ایران.
بن‌تان، آگوست. (1354). سفرنامه بن‌تان. ترجمه منصوره نظام مافی اتحادیه. تهران: سپهر.
پولاک، یاکوب ادوارد. (1368). ایران و ایرانیان. ترجمه کیکاووس جهانداری. چاپ دوم. تهران: خوارزمی.
حصوری، علی. (1385). مبانی طراحی سنتی در ایران. چاپ دوم. تهران: چشمه.
دهخدا، علی‌اکبر. (1373). لغت‌نامه. دوره جدید (چاپ اول). تهران: دانشگاه تهران.
دیولافوا، ژان. (1332). سفرنامه ایران و کلده. ترجمه همایون فره‌وشی. تهران: خیام.
ذکاء، یحیی. (1382). زندگی و آثار استاد صنیع‌الملک. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
روح‌فر، زهره. (1380). نگاهی بر پارچه‌بافی دوران اسلامی. تهران: سمت.
شهری، جعفر. (1378). تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم. مجموعه شش جلدی. چاپ سوم. تهران: رسا.
شهشهانی، سهیلا. (1396). تاریخ پوشاک قاجار. تهران: فرهنگسرای میردشتی.
صالح، الهه. (1394). «بررسی زیورآلات وابسته به پوشاک مردان». پیکره. 4 (7): 35- 24. https://doi.org/10.22055/pyk.2016.14558 طالب‌پور، فریده. (1390). «بررسی تطبیقی منسوجات هندی گورکانی با پارچه‌های صفوی». نگره. 6 (17): 29- 15. https://journals.shahed.ac.ir/article_32.html
عرشی، علی و نور‌ی‌تبار، سعید. (1400). «شاخصه‌ها و زمینه‌های تأثیرگذار بر تحولات لباس ایران از لباس اروپا در دورة دوم قاجار». علوم و فناوری نساجی و پوشاک. 10 (40): 70- 53. https://www.jtst.ir/article_154019.html
غیبی، مهرآسا. (1386). هشت هزار سال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی. تهران: هیرمند.
فریزر، جیمز بیلی. (1364). سفرنامه فریزر معروف به سفر زمستانی. منوچهر امیری تهران. تهران: توس.
کیکاوسی، نعمت‌الله. (1371). گلگشت در نگارستان. تهران: نگار.
مافی‌تبار، آمنه؛ کاتب، فاطمه و حسامی، منصور. (1395). «تناظر بازنمایی تصویری و نظم در هنرهای تزیینی از منظر «ارنست گامبریج» (مورد مطالعاتی: طرح پارچه های محرمات)». کیمیای هنر. 5 (21): 56- 43. URL: http://kimiahonar.ir/article-1-898-en.html
مافی‌تبار، آمنه و کاتب، فاطمه. (1397). «بازیابی طرح و نقش پارچه‌های عصر فتحعلی‌شاه با استفاده از پیکرنگاری درباری». پژوهش هنر. 8 (15): 106- 87. 87. http://dorl.net/dor/20.1001.1.23453834.1397.8.15.3
مافی‌تبار، آمنه. (1400). «پوشش زنانه و مردانة عصر ناصری در نگاره‌های هزارویک‌شب صنیع‌الملک». ماهنامه باغ نظر. 18 (105): 122- 111. https://doi.org/10.22034bagh.2021.259728.4726
محمدی، منظر و احمدی زاویه، سید سعید. (1397). «سیمای مرد مدرن: تحلیلی بر تحول لباس مردان در ایران عصر قاجار». تحقیقات اجتماعی ایران. 8 (15): 181- 155. https://doi.org/10.30465/shc.2018.19381.1705
مک گرگور، کلنل س. ام. (1368). شرح سفری به ایالت خراسان و شمال‌غربی افغانستان در 1875. جلد دوم. ترجمه اسدالله توکلی طبسی. مشهد: آستان قدس رضوی.
موزر، هنری. (1356). سفرنامه ترکستان و ایران. ترجمه علی مترجم. به کوشش محمد گلبن. تهران: سحر.
مونسی سرخه، مریم. (1396). پوشاک ایرانیان در عصر قاجار. تهران: الزهراء.
وارینگ، ادوارد اسکات. (1397). سفر به شیراز و دیگر شهرهای جنوبی. ترجمه عبدالرضا کلمرزی و رضا صالحیان کوشک قاضی. تهران: نامک.
وردن، جنیفر و بیکر، پاتریشیا. (1396). منسوجات ایرانی. ترجمه مهران محبوبی. تهران: نظر.
ویلز، چارلز جیمز. (1388). ایران در یک قرن پیش. ترجمه غلامحسین قراگوزلو. تهران: اقبال.
Diba, Layla. (1998). Royal Persian Paintings. London: I.B. Tauris. URL1: https://www.britishmuseum.org/collection/object/W_2006-0314-0-1 (access date: 4/14/2023)
URL2: https://www.britishmuseum.org/collection/object/W_2006-0314-0-27 (access date: 4/14/2023)
URL3: https://www.britishmuseum.org/collection/object/W_2006-0314-0-26 (access date: 4/14/2023)
URL4: https://www.britishmuseum.org/collection/object/W_2006-0314-0-18 (access date: 4/14/2023)
URL5: https://www.britishmuseum.org/collection/object/W_2006-0314-0-7 (access date: 4/14/2023) URL6:http://www.metmuseum.org/art/collection/search/450749?sortBy=Relevance&ft=iran+painting&offset=440&rpp=20&pos=451 (Access Date: 04/014/2023) URL7: https://collections.vam.ac.uk/item/O146187/naqshe-nakshe-unknown/(Access Date: 04/014/2023) URL8: https://www.britishmuseum.org/collection/object/W_1931-1127-0-1(Access Date: 04/014/2023) URL9: https://collections.vam.ac.uk/item/O153682/trouser-panel-unknown/(Access Date: 04/014/2023) URL10: https://www.britishmuseum.org/collection/object/W_As1966-01-559 (Access Date: 04/014/2023) URL11: https://collections.vam.ac.uk/item/O153878/dress-fabric-unknown/(Access Date: 04/014/2023) URL12:https://www.metmuseum.org/art/collection/search/698650?when=A.D.+1600-1800&ft=iran+textile&offset=0&rpp=40&pos=31(Access Date: 04/014/2023) URL13:https://iiif.lib.harvard.edu/manifests/view/ids:46781902 (Access Date: 04/014/2023)