تحلیل نگاره سفینة‌النجات اثر محمدعلی رجبی بر اساس نظریه ترامتنیت ژرار ژنت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 د انشجوی د کتری پژوهش هنر، گروه پژوهش هنر، د انشکد ه هنر، د انشگاه شاهد،  تهران، ایران.

2 استاد یار گروه پژوهش هنر، د انشکد ه هنر، د انشگاه شاهد،  تهران، ایران .

چکیده

مزایای استفاده از پیش ­متن ­های متعدد،  غنا بخشیدن به آثار هنری و بیان معانی متعدد در یک اثر واحد است که نمود آن را می‌توان در نگاره سفینة‌النجات اثر استاد رجبی مشاهده کرد. هدف از این مطالعه شناسایی انواع روابط ترامتنی و پیش متن‌های مورداستفاده در نگاره سفینة‌النجات با روش ترامتنیت ژنت و درصدد پاسخ به دو سؤال است: نگاره سفینة‌النجات اثر استاد رجبی دارای کدام‌یک از گونه‌های روابط ترامتنی است؟ این پژوهش به روش توصیفیِ تحلیل محتوا و رویکرد تطبیقی انجام‌شده و ازجمله تحقیقات کیفی محسوب می‌شود. شیوه جمع‌آوری داده‌ها کتابخانه‌ای و مشاهده­ای است. نتایج نشان می‌دهد نگاره غیر از رابطه فرامتنی تمام انواع رابطه ترامتنی را دارد. هنرمند علاوه بر استفاده از پیش­متن‌های متنوع مانند قرآن و شاهنامه فردوسی، مواردی را در جهت غنای معنایی، به نگاره افزوده و علاوه بر استفاده از پیش­ متن‌های نوشتاری از پیش­متن­های تصویری که مهم‌ترین آن نگاره "گفتار اندر ستایش پیغمبر " در شاهنامه ‌تهماسبی بهره برده است و در چهره‌پردازی علاوه بر استفاده از شیوه‌های نگارگری سنتی از شیوه چهره‌پردازی استاد فرشچیان هم استفاده شده است. هنرمند توانسته علاوه بر به نمایش گذاشتن قدرت قلم و مهارت فنی؛ اثر را از تصویری روایتگر به بیش­متنی جدید تبدیل نماید و در عین وفاداری به‌ پیش­ متن‌ها بیانی فراتر از آن‌ها برای عصر حاضر داشته باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم (۱۳۸۸). ترجمه سید محمدرضا صفوی، نشر معارف.
آذر، اسماعیل (۱۳۹۵). تحلیلی بر نظریه‌های بینامتنیت ژنتی، پژوهش‌نامه نقد ادبی و سبک‌شناسی، دوره 7، شماره ۳، ص 31-11. الصدوق، ابی جعفر (۱۳۶۳). عیون الاخبار الرضا، جلد ۲، طوس.
اوشیدری، جهانگیر (۱۳۷۸). دانشنامه مزدیسنا، مرکز.
براتی، بهاره و اصغرکفشچیان مقدم (۱۳۹۱). ویژگی‌های اژدها در نگارگری عصر صفوی با تأکید بر توصیفات فردوسی در شاهنامه، هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، دوره4، شماره ۴۹، ۴۳-۳۱.
برگزیده آثار نقاشی محمود فرشچیان (۱۳۸۴)، انتشارات نگار.
جلالی شیجانی، جمشید (۱۳۹۷). طوفان نوح در اسطوره‌های سومری و بابلی و مقایسه آن با تورات و قرآن، نشریه معرفت، شماره ۲۴۹، ص 47-39.
حکیم، اعظم و نامور مطلق، بهمن (۱۳۹۷). خوانش بیش‌متنی نقاشی ژکونداثر رنه مگریت بر اساس گونه‌شناسی ژرار ژنت، نشریه نامه هنرهای تجسمی و کاربردی، شماره 22، ص 21-5.
رجبی دوانی، محمدعلی (۱۳۹۹). آسمان نگاره‌ها، انتشارات فرهنگستان هنر.
ـــــــــــــــــــــــ و همکاران (۱۳۹۲).شاهنامه شاه‌تهماسبی، انتشارات فرهنگستان هنر.
رجبی، زینب و حسنعلی پورمند (139۸) تحلیل نگاره یوسف و زلیخا اثر کمال‌الدین بهزاد بر اساس نظریه ترامتنیت ژرار ژنت، کیمیای هنر، دوره ۸، شماره 32، ص 95-77.
سجادی، جعفر (۱۳۸۳). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، طهوری.
سقایی، سارا و بهروزی پور، حسین (۱۳۹۵). نقش کتیبه‌نگاری بناها در ترویج اندیشه‌های مذهبی و مشروعیت حاکمان صفوی (مطالعه موردی بناهای اصفهان، اردبیل و مشهد) ، فصلنامه علمی پژوهشی شیعه شناسی، شماره ۵۸، ص ۲۲۸-۱۸۵.
شاهکارهای نگارگری ایران (۱۳۸۴). موزه هنرهای معاصر- موسسه توسعه هنرهای تجسمی.
شعیری، محمدرضا (۱۳۸۵). مطالعه‌ی نقش گفتمان هنری در جابه‌جایی نشانه‌ها و تغییر کارکرد معنایی آن‌ها (مطالعه‌ی موردی عکسی از خال‌کوبی) ، (مجموعه مقالات دومین هم‌اندیشی نشانه‌شناسی هنر)، فرهنگستان هنر.
شفیقی، ندا (۱۳۹۹). ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮔﻮﻧﻪ‌ﻫﺎﻱ ﺑﻴﺶﻣﺘﻨﻲ ﺩﺭ ﺁﺛﺎﺭ ﮔﺮﺍﻓﻴﺘﻲ ﺍﻳﺮﺍﻥ، فصلنامه نگره، دوره ۱۵، شماره ۵۶، ص ۱۵۳-۱۳۹.
طبرسی، ابی علی فضل بن الحسن (۲۰۰۶). مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، جلد ۱۰، دار المرتضی.
طبرسی، شیخ جلیل ابومنصور احمد ابن علی بن ابیطالب (۱۳۸۱). الاحتجاج، ج ۲، مترجم بهراد جعفری، دار الکتب اسلامیه.
عثمان محمد، عزالدین سلیم. (۱۳۸۶). الزهرا فاطمه بنت محمد علیهماالسلام. مرکز بالقائمیه باصفهان للتحریرات الکمبیوتریه.
کربن، هانری (۱۳۹۹). واقع انگاری رنگ‌ها و علم میزان، ترجمه انشا الله رحمتی، سوفیا.
کرمانی‌نژاد، فرزان (۱۳۹۱). هنر خوشنویسی در ایران، آبان.
کنگرانی، منیژه و همکاران، (۱۳۹۸). ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﮕﻰﻫﺎی ﻧﻘﺎﺷﻰ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﯾﺮان از ﯾﮏ ﻧﮕﺎره ﺑﻬﺰاد (گریز یوسف از زلیخا) ، نشریه رهپویه هنر، دوره 2،شماره ۲،ص ۳۵-۲۷.
مکارم شیرازی، ناصر و همکاران (۱۳۸۷). تفسیر نمونه، جلد ۲۷، دارالکتب الاسلامیه.
نامور مطلق، بهمن (1386). ترامتنیت مطالعه روابط یک متن با دیگر متن‌ها، پژوهشنامه علوم انسانی فرهنگستان هنر. شماره 56، 98-83.
ـــــــــــــــــــــــــــ (1395). بینامتنیت از ساختارگرایی تا پسامدرنیسم، سخن.
______________(1399). ترا روایت روابط بیش متنی روایت‌ها، سخن.
ـــــــــــــــــــــــــــــ (1391). گونه شناسی بیش متنی، پژوهشنامه علوم ادبی، شماره 38، ص152-139.
نوروزی، نسترن و بهمن، نامور مطلق (1397). خوانش بیش‌متنی چهار اثر برگزیده تصویرسازی کلودیا پالماروسی با پیش-متن‌هایی از نقاشی ایران، نشریه هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، دوره23، شماره1،ص 16-5.
واعظ کاشفی سبزواری، حسین (۱۳۵۰). فتوت نامه سلطانی، به کوشش محمدجعفر محجوب، بنیاد فرهنگ ایران.
یزدان پناه، مریم و همکاران (۱۳۹۶). بررسی آثار نقاش هندی آبانیندرانات تاگور و پیش‌متن‌های آثار با توجه به نظریه بیش-متنیت ژرار ژنت، فصلنامه مطالعات شبه‌قاره، سال نهم، شماره ۳۱،ص ۱۵۷-۱۳۷.
مصاحبه شخصی نویسنده (منتشرنشده): رجبی دوانی، محمدعلی. (24/8/1400). خانه هنر (مکتب کمال‌الدین بهزاد).
Van Zoonen, L. (2017). The Intertextuality, In Rossler, P., Hoffner, C. and L.van Zoonen. (eds). The International Encyclopedia of Media Effeects, Wiley-Blackwell. 10.1002/9781118783764.
Genette, Gerard.(1988). "The Proustian paratext". SubStance: a review of theory and literary criticism, 17 (2), 63-77. _____________. (1997). Palimpsests: literature in the second degree. Channa Newman and Claude Doubinsky (trans), University of Nebraska Press, Lincoln NE and Londo.