پژوهشی در زمینه طرح، نقش و روش بافت گلیم چهل‌ماشوله ثبت ملیِ روستای بیدکُردوئیه شهرستان بافت استان کرمان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری پژوهش هنر، گروه مطالعات عالی هنر، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشکدگان هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران،ایران.

2 استاد گروه مطالعات عالی هنر، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشکدگان هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

3 استاد گروه مطالعات عالی هنر، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشکدگان هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

درکرمان بافت «گلیم» سابقه تاریخی طولانی دارد و به‌صورت گسترده‌ در زیست عشایری و روستایی و برخی از جوامع شهری بافته می‌شود. در این منطقه، شیوه‌های بافت گلیم متنوع است. یکی از معروف‌ترین گلیم‌های این استان، "گلیم چهل‌ماشوله" روستای بیدکُردوئیه است که در سال‌1397‌ثبت ملی ‌شد ‌و درکنار گلیم‌های شیریکی‌پیچ، پود‌معلق وگلیم‌فرش جزء دستبافته‌های با ارزش ایران قلمداد می‌شود. بافت خاص و منحصر‌به‌فرد، نقوش و طرح‌های متنوع، ذهنی، تجریدی از مهم‌ترین شاخصه‌‌های این گلیم‌ است. هدف از نوشتن این مقاله، شناسایی ویژگی‌های فنی روش بافت، دلایل نام‌گذاری و عوامل مؤثر بر شکل‌گیری‌‌ و ‌‌تنوع کاربرد دستبافته‌ها، نقوش و طرح‌ها در گلیم چهل‌ماشوله روستای بیدکُردوئیه می‌باشد. روش تحقیق این مقاله، توصیفی تحلیلی و شیوه جمع‌آوری اطلاعات به‌صورت میدانی و اسناد کتابخانه‌ای است. این پژوهش در پی پاسخ‌ به این پرسش است که طرح، نقش و شیوه‌ بافت گلیم چهل‌ماشوله چه خصلت‌های مهم و تکینه‌ای دارد که تاکنون تداوم داشته و ثبت ملی شده است؟ نتایج حاصل از این پژوهش، نشان می‌دهد ابتکار و مهارت بافندگان ایل افشار منجر به شکل‌گیری روش بافتی نادر، به‌‌صورت چپ‌بافی شده‌اند که حفظ و تداوم حیات فردی و اجتماعی آنان را به دنبال داشته و در زندگی روزمره آنها برای تأمین، شکل‌دهی و تزئین ملزومات و نیازمندی‌های زندگی، کار و استراحت‌شان کاربرد دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  • ـ آژند، یعقوب (1400)، هفت اصل تزئینی هنر ایران، چاپ اول. تهران: انتشارات پیکره.

    ـ استون، پیتر. اف (1391)، فرهنگنامه فرش شرق، ترجمه بیژن اربابی، چاپ اول. تهران: انتشارات جمال هنر.

    ـ اسفندیارپور، هوشمند (1384)، تاریخ بافت، چاپ اول. کرمان: ناشر مرکز کرمان‌شناسی.

    • باستانی‌پاریزی، محمدابراهیم (1389)، پیغمبر دزدان، چاپ نوزدهم. تهران: نشر علم.
    • ـ بُلخاری‌قِهی، حسن (1400)، درباب زیبایی، زیبایی‌شناسی در حکمت اسلامی و فلسفه غرب، چاپ چهارم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    • - پرهام، سیروس (1399)، فرش و فرش‌بافی در ایران، چاپ اول. تهران: مرکز دایرﺓالمعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی).
    • ـ پوپ، آرتر و اکرمن، فیلیس (1387)، سیری در هنر ایران؛ از دوران پیش از تاریخ تا امروز، ویراستار سیروس پرهام، جلد[های] پنجم و ششم، چاپ اول. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    • ـ تناولی، پرویز (2536 شاهنشاهی)، قالیچه‌های شیری فارس، ترجمه [از] مجموعه قالیچه‌های شیری نوشته ریچارد اتینگهاوزن، سیروس پرهام، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    • ـ تناولی، پرویز (1370)، نان و نمک، چاپ اول. تهران: چاپ در سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (کتابسرا).
    • ـ تناولی، پرویز (1389)، افشار، دستبافته های ایلات جنوب شرقی ایران؛ چاپ اول. تهران: انتشارات فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران، مؤسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری «متن».
    • ـ چیت‌سازیان، امیرحسین و آیت‌اللهی، حبیب (1384)، طبیعت‌گرایی و زیباشناسی فرش ایران، فصلنامه گلجام، یک (1)، 16 ـ 31.
    • ـ حصوری، علی (1389)، مبانی طراحی سنتی در ایران، چاپ سوم. تهران: نشر چشمه.
    • ـ دانشگر، احمد (1389)، دانشنامه فرش ایران (کتاب دوم)، چاپ اول. تهران: شرکت چاپ و نشر بازرگانی.
    • ـ دفتر معاونت آمار و اطلاعات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان کرمان (1402)؛
    • ـ (نشانی اینترنتی:https://Kerman.Mporg.ir ).
    • ـ رضائی، علی (1369)، طرح تحقیق و پژوهش فرهنگی و هنری عشایر استان کرمان، گروه مطالعاتی با همکاری شورای عشایری استان، کرمان: اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کرمان.
    • ـ زکریایی‌کرمانی، ایمان (1388)، شال‌های ترمه کرمان (گذشته، حال، آینده)، چاپ اول. مؤسسه تألیف، تهران: ترجمه و نشر آثار هنری متن.
    • ـ ژوله، تورج (1381)، پژوهشی در فرش ایران، چاپ اول. تهران: انتشارات یساولی.
    • ـ سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچنده ایران (نتایج تفضیلی مرحله اول) (1365)، حوزه شماره 11، کرمان و هرمزگان، جلد اول و دوم و سوم، تهران: مرکز آمار ایران.
    • ـ سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچنده ـ نتایج تفصیلی استان کرمان (1378)، تهران: ناشر مدیریت انتشارات و اطلاع‌رسانی مرکز آمار ایران.
    • ـ سیستانی، عقیل (1396، 1397 و1400)، دایرﺓالمعارف دستبافته‌های عشایری و روستایی استان کرمان، جلد اول، مناطق بافت، رابُر و اُرزوئیه، جلد دوم مناطق بردسیر و شهربابک، جلدهای چهارم و پنجم شهر جهانی سیرجان، چاپ اول. تهران: انتشارات پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری کشور و اداره‌کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی وگردشگری استان کرمان.
    • ـ سیستانی، عقیل (1397)، تهیه و تدوین پرونده فیزیکی با کلیه مستندات به منظور ثبت روستای بیدکُردوئیه شهرستان‌‌‌‌ بافت استان کرمان، به عنوان «روستای ملی صنایع‌دستی در رشته گلیم چهلماشوله/ سینهریز/ چپی» (برای شورای راهبری انتخاب شهرها و روستاهای ملی صنایع‌دستی). طرح پژوهشی (چاپ نشده) کرمان: معاونت صنایع‌‌دستی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌‌دستی استان کرمان.
    • ـ ضیاء‌شهابی، شهریار (1381)، اعلام جغرافیای کرمان به استناد معجم‌البلدان یاقوت حموی، چاپ اول. کرمان: انتشارات مرکز کرمان‌شناسی.
    • ـ فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های استان کرمان ـ شهرستان بافت (1383)، چاپ اول. تهران: انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای‌ مسلح. ـ کلانتری‌خاندانی، حسین (1387)، سیری در جغرافیای استان کرمان، چاپ اول. کرمان: انتشارات مرکز کرمان‌شناسی.
    • ـ مرکز آمار ایران، (1402)، ـ (نشانی اینترنتی:https:// Amar.org.ir ).
    • -ماهری، محمودرضا (1379)، تمدنهای نخستین کرمان، چاپ اول. کرمان: انتشارات مرکز کرمان‌شناسی.
    • ـ نجم‌الدینی، غلامعباس )1390(. جفرافیای تاریخی شهرستان بافت و رابُر، چاپ اول. کرمان: انتشارات مرکز کرمان‌شناسی.
    • ـ نصیری، محمدجواد (1374)، سیری در هنر قالی‌بافی ایران، چاپ اول، تهران: ناشرمؤلف.
    • ـ وزیری، احمد‌علی‌خان (1385)، جغرافیای کرمان، تصحیح و تحشیه محمدابراهیم باستانی‌پاریزی، چاپ پنجم. نشر علم (الف ـ جغرافیای وزیری. ب ـ رساله دهات کرمان)، تهران: نشر علم.
    • ـ هال، آلستر و وویوسکا، جوزه لوچیک (1377)، گلیم؛ تاریخچه، طرح، بافت و شناسایی، مترجمین شیرین همایونفر و نیلوفر الفتشایان، چاپاول. تهران: نشر کارنگ.
    • -Day, S. (1996) , Greatest Carpets of the World, Paris, France. - URL1: https://www.rugsoflondon.com/collections/4808-sofreh-sirjan-kilim-6556547.html .(تاریخ بازیابی: 25/12/1401) ؛ - URL2: https://www.rugsoflondon.com/collections/4804-sofreh-sirjan-kilim-2669743.html
    • .(تاریخ بازیابی: 25/12/1401) ؛
    • - URL3:https://www.rugsoflondon.com/collections/4807-sofreh-sirjan-kilim-8044819.html .(تاریخ بازیابی: 25/12/1401) ؛ - URL4:https://www.rugsoflondon.com/collections/4810-sofreh-sirjan-kilim-9705439.html.(تاریخ بازیابی: 25/12/1401) ؛