برهم‌کنش سه‌وجهیِ «عنوان» در طرح روی جلد سه کتاب تصویری کودک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد ادبیات کودک و نوجوان، گروه ادبیات کودک و نوجوان، دانشکده ادبیات و زبان خارجی، دانشگاه پیام نور، تهران واحد جنوب تهران، تهران، ایران.

چکیده

در کتاب‌های کودک کارکرد عنوان به اسم‌گذاری محدود نمی‌شود. اسم‌گذاری، کارکرد زبان‌شناختی عنوان به‌شمار می‌آید. عنوان می‌تواند فضای نسبیِ محتوای کتاب را پیش از خواندن بازنمایی کند. عناوین پیش از اینکه خوانده شوند، دیده می‌شوند. از همین رو، عناوین می‌توانند با استفاده از شگردهای تایپوگرافیک کارکرد زیبایی‌شناختی خود را نیز به منصۀ ظهور برسانند. افزون بر این، برهم‌کنشِ عنوان کتاب و تصویر روی جلد نیز عامل مهمی در مفهوم‌سازی طرح روی جلد است. پژوهش حاضر در پی پاسخ‌گویی به چگونگی برهم‌کنش مثلثِ «عنوان» (بعد زبان‌شناختیِ عنوان)، «تایپوگرافی» (بعد زیبایی‌شناختی عنوان) و «تصویر روی جلد» در ساختار مفهومیِ طرح روی جلد است. این پژوهش به‌لحاظ گردآوریِ داده، کتابخانه‌ای و به‌لحاظ روش، توصیفی-تحلیلی است. جامعۀ هدف، کتاب‌های تصویری گروه سنی «الف» و «ب» است؛ نمونۀ مورد مطالعه به سه کتاب سؤال بزرگ (ارلبروش، 1388)، شیرۀ دانایی (پیومینی، 1396) و کارآگاه آفتابی (بهاری سعدی، 1396) محدود شده است. علت انتخاب کتب مذکور، سبک‌های متفاوت در شیوۀ عنوان‌دهی و تایپوگرافی کلماتی است که در عنوان کتاب به کار رفته است. پژوهش‌های پیشین بین عنوان و تصویر روی جلد دنبال رابطه‌ای تک‌وجهی بوده‌اند؛ پژوهش حاضر برای عنوان هویتی دوبعدی قائل است؛ از همین رو، برهم‌کنشِ عنوان با تصویر را در قالب رابطه‌ای سه‌وجهی واکاوی می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آرمسترانگ، هلن (1391)، از نشانه‌های تصویری تا متن، چاپ ششم. تهران: مرکز.
اباذرپور، آرش (1397)، درآمدی بر رابطۀ تایپ و تصویر (ترکیب‌بندی نوشتار) در طراحی جلد کتاب با تأکید بر آثار جلد کتاب دهۀ پنجاه. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، رشتۀ ارتباط تصویری، مؤسسۀ آموزش عالی هنر شیراز.
ارلبروش، ولف (1388)، سؤال بزرگ، ترجمۀ مهرآفرین معظمی گودرزی. تهران: صدا.
اشهبون، عبدالمالک (2011)، العنوان فی رویة العربیة. دمشق: النایا فی النشر- محاکات فی الدراسات و النشر و التوزیع.
بهادرخان، ساسان (1390)، بررسی به‌کارگیری حروف، متن و عنوان به شیوۀ تصویرسازی در آثار گرافیکی ایران از سال 1360 تا 1387، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، رشتۀ تصویرسازی، دانشگاه شاهد.
بهاری سعدی، هاجر (1396)، کاراگاه آفتابی، با تصویرگری ریحانه شیران. تهران: علمی و فرهنگی.
پرمهر یابنده، امیرحسین؛ عابددوست، حسین و کاظم‌پور، زیبا (1401)، تحلیل حروف‌نگاری (تایپوگرافی) عنوان سریال‌های نمایش خانگی معاصر ایران با تأکید بر نشانه‌های ارجاعی و شکل‌گردان، رسانه‌های دیداری و شنیداری، 16(44)، 5-28. https://doi.org/10.22085/javm.2023.364975.1984
پیومینی، روبرتو (1396)، شیرۀ دانایی، با تصویرگری آنتونیو بوفا، ترجمۀ شیرین سلطانی، تهران: مرغابی.
حسین، خالد (2007)، فی نظریة‌العنوان: مغامرة فی شعون العتبة النصیة، دمشق: دارالتکوین.
داندیس، دونیس اِ. (1368)، مبادی سواد بصری، تهران: سروش.
رضوی، سیده‌طاهره (1397)، نقش تایپوگرافی در طراحی جلد کتاب کودکان گروه سنی ب. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ گرافیک، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد.
زنجانبر، امیرحسین؛ مرادی، ایوب و عامری فلیحی، نعیمه (1401)، مقایسۀ برگردان‌های فارسی داستان کودکانۀ درخت بخشنده، از منظر پیراترجمه. پژوهش‌های زبان‌شناختی در زبانهای خارجی، 12(3)، 308-327. DOI: 10.22059/JFLR.2022.339362.938
سپهر، مسعود (1386)، سرمقاله، نشان، ش14، تابستان و پاییز، 2-4.
سهیلی اصفهانی، بهروز و مراثی، محسن (1396)، بررسی عملکرد عنوان در انتقال و دگرگونی مفهوم در آثار تجسمی هنر مفهومی، هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، 22(3)، 95-108. 10.22059/JFAVA.2017.63172 DOI:
شهری، شراره (1397)، مطالعۀ تایپوگرافی به‌مثابۀ تصویر در طراحی جلد کتاب‌های دهۀ هشتاد شمسی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، رشتۀ ارتباط تصویری، دانشگاه هنر.
عبدالله‌آبادی، الهه (1391)، بررسی نقش عنوان در کارکردهای بیانی عکس، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، رشتۀ عکاسی، دانشکدۀ هنرهای تجسمی دانشگاه هنر.
علی‌اکبری، سارا (1399)، ویژگی‌های بصری طراحی گرافیک کتاب‌های کودک گروه سنی ج با مضمون حماسی در ایران، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، رشتۀ ارتباط تصویری، دانشکدۀ هنر، دانشگاه نیشابور.
عمل‌حسن، قادر (1388)، نخستین گام‌های مدیریت نوشتار، تهران: علم.
قائینی، زهره (1388)، تاریخ تصویرسازی کتاب کودک در ایران از فرانکلین تا شباویز، حرفه هنرمند. ش30، پاییز، 136-156.
قائینی، زهره (1390)، تصویرگری کتاب‌های کودک، تهران: مؤسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودک.
مطلعمی، لعیا (1400)، تحلیل آثار هنرمندان تصویرگر کتب کودکان دهۀ 40 در ایران بر اساس قوانین و اصول ادراک دیداری، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، رشتۀ پژوهش هنر، دانشگاه هنر اسلامی تبریز.
منصوری، نیلوفر (1394)، تحلیل ساختار بصری نوشتار در طراحی جلد کتاب‌های ادبی دهۀ هشتاد بر مبنای گونه‌شناسی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، رشتۀ ارتباط تصویری، دانشگاه علوم و فرهنگ.
دانشکده هنر و معماری. موسوی‌زاده، محسن (1386)، عنوان‌نویسی جلد کتاب، نشریه سگال، ش10 بهار، 40-52.
خلف، عماد (1396)، نظریۀ عنوان در رمان معاصر عربی و فارسی، رسالۀ دکترا، رشتۀ زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تهران.
نامورمطلق، بهمن (1385)، پیرامتنیت یا متن‌های ماهواره‌ای، در مجموعه مقالات دومین هم‌اندیشی نشانه‌شناسی هنر، به اهتمام حمیدرضا شعیری، تهران: فرهنگستان هنر.
نامورمطلق، بهمن (1388)، عنوان‌شناسی آثار هنری و ادبی ایرانی (مطالعۀ نشانه‌شناختی عنوان هنری از قرن چهارم تا قرن داوزدهم)»، در مجموعه مقالات چهارمین هم‌اندیشی نشانه‌شناسی هنر به انضمام مقالات هم‌اندیشی سینما، به کوشش منیژه کنگرانی، تهران: مؤسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری «متن».
وایت، الکس (1389)، تأملی در طراحی حروف، ایدئولوژی کاربردی در تایپوگرافی، ترجمۀ عاطفه متقی، تهران: هنر نو.
Franklin, Margery B., Becklen, Robert C. and Doyle, Charlotte L. (1993), The Influence of Titles on How Paintings Are Seen, Leonardo, The MIT Press, 26, 2, 103-108.
Genette, G. (1997), Paratexts: Thresholds of Interpretation, (Lewin, Jane E.; Trans), Cambridge: Cambridge University Press. Ledera, H. Carbona, C. and Ripsasb, A. (2006). Entitling Art: Influence of Title Information on Understanding and Appreciation of Paintings, Acta Psychologica, 121, 2, 176–198.
Petersen, G. (2006), Titles, Labels, and Names: A House of Mirrors, Journal of Aesthetic Education, Vol. 40, No. 2 , pp. 29-44.
Piumini, R. (2015), Il Succo della Sapienza, (Boffa, A.; Illus), Milan: Valentina Edizioni. Silverstein, Sh. (2011), The giving tree, London & UK: Penguin Books Ltd.