2
استادیار زبان و ادبیات فارسی، هیئت علمی دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.
10.22059/jfava.2024.366084.667189
چکیده
دیو موجود اهریمنی اسطوره‌ای است که طی دوره‌های مختلف به‌واسطه برخی از خویشکاری‌های خود مورد توجه هنرمندان در تصویرگری قرار گرفته است که از آن میان می‌توان به طور ویژه از محمد سیاه قلم نام برد. وی با تأملی مضاعف در ترسیم نقش دیو، با بیانی آشکار به تصویرگری برخی از خویشکاری‌های دیوان پرداخته است. تأمل بر نقش دیوان محمد سیاه قلم به لحاظ واکاوی خویشکاری و تطبیق آن با وظیفه اساطیری ایشان هدف اصلی این پژوهش است. روش پژوهش از نوع توصیفیِ تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای است که هر 28 نگاره وی را شامل می‌شود. این پژوهش درصدد یافتن پاسخ به این پرسش است که دیوان سیاه قلم چه خویشکاری‌هایی داشته‌اند و تا چه اندازه به وظایف اساطیری خود وفادار مانده‌اند؟ در نتایج به دست آمده خویشکاری دیوان سیاه قلم در هشت عمل نزاع دیوان، انجام پیشه، حمل، دزدی، رقص، باده‌نوشی، رامشگری و مباحثه دسته‌بندی گردید که انجام وظیفه انسانی و داشتن پیشه مهمترین وجه ممیزه دیوان سیاه قلم است. در تطبیق با چهره اساطیری ایشان می‌توان گفت بخش قابل توجهی از خویشکاری‌های دیوان سیاه قلم به چهره اهریمنی آنان مربوط است که این امر به نوبه خود ریشه در متون اساطیری اوستایی و پهلوی دارد.
)