تبیین مؤلفه‌های زیباشناسانۀ نقاشی ژاپنی دورۀ آشیکاگا مبتنی بر ذن بودیسم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشکده هنر، موسسه آموزش عالی فردوس، مشهد، ایران

2 ادبیات نمایشی، دانشکده هنر، موسسه آموزش عالی فردوس، مشهد، ایران

چکیده

در میان هنرهای ژاپن، نقاشی دورۀ آشیکاگا، به ‌دلیل تأثیرپذیری از ذن بودیسم، اهمیتی مضاعف دارد که تحلیل این آثار، جنبه‌های متفاوتی از آن را آشکار می‌کند. در این پژوهش، 15 نمونه از نقاشی‌های دورۀ آشیکاگا با توجه به ذن بودیسم تحلیل شده‌است. هدف اصلی در این پژوهش، تبیین ارتباط میان مفاهیم فلسفی و آئینی ذن بودیسم و ویژگی‌های فرمی و معنایی نقاشی دوره آشیکاگا است. در این پژوهش، گردآوری اطلاعات، با روش کتابخانه‌ای به‌همراه مشاهدۀ تصاویر و تحلیل از نوع کیفی است. همچنین نمونه‌گیری با شیوه گزینشی غیرتصادفی است. این پژوهش نشان می‌دهد که هنر ژاپنی، همچون آئین ژاپنی، متضمن مفاهیم دوگانه است. در دورۀ آشیکاگا، نوعی نقاشی مرکبی مبتنی بر کیفیت مکاشفه‌ای و متفکرانۀ ذن بروز کرد. هنر نقاشی این دوران را می‌توان مشابه هنر ذن بودیسم در فرهنگ ژاپن دانست. مهم‌ترین ویژگی‌های نقاشی دورۀ آشیکاگا شامل مواردی همچون دور شدن هنر از معابد، وجود مضامین و نقش‌مایه‌های کهن بومی، کاهش تدریجی سرزندگی قلم و مرکب و سهم اندک موضوعات روایی و مذهبی است. در این آثار، موضوعات منظره و طبیعت و یا حیوانات بیشترین سهم را دارند. تقریباً در تمامی موارد، زاویۀ دید از رو‌به‌رو است. مجموع این ویژگی‌ها، بیان‌گر تأثیر مستقیم ذن بر فرم و انتخاب مضامین نقاشی‌های دورۀ آشیکاگا است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اعتضادی، لادن (1381). ذن، فرهنگ و هنر ژاپن (نقش مبانی معرفت‌شناختی ذن در هنر ژاپن)، صفه، 12(3 و 4)، 57-73.
امین خندقی، جواد؛ هندسی، سیده مرضیه (1401). مطالعۀ انتقادی جایگاه عقل شهودی در خلق و فهم هنر سنتی از منظر سنت‌گرایان، تأملات فلسفی، 12(28)، 359-384. https://doi.org/10.30470/phm.2021.531681.2005
پاکباز، روئین (1386). دایره المعارف هنر، تهران: فرهنگ معاصر. دله، نلی (1382). ژاپن روح گریزان، ترجمۀ ع. پاشایی و نسترن پاشایی، تهران: روزنه.
ریاضی، محمدرضا (1391). تاریخ هنر جهان، تهران: مدرسه برهان.
ریو، جان (1388). هنر ژاپن: نگاهی به جزئیات، ترجمۀ بابک محقق، تهران: فرهنگستان هنر.
سروی، محمدرضا (1398). شرق نگاشت: مجموعه مقالات هنر و معماری شرق، ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور و دیگران، تهران: فرهنگستان هنر.
علیزاده، روجا (1394). زیبایی‌شناختی ذن بودیسم و آرمان زیبایی‌شناسی یوگن در هنر ژاپن، کنفرانس بین‌المللی معماری شهرسازی عمران هنر و محیط زیست: افق‌های آینده نگاه به گذشته، تهران.
کشاورزی شهر بابکی، هما (1391). استمرار تفکر ذن بودیسم در هنرهای تصویری معاصر ژاپن (با تکیه بر نقاشی)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر، دانشکده هنرهای تجسمی.
Cleary, Thomas F. (1988). Classics of Buddhism and Zen: Teachings of Zen, Zen readers, Zen letters, Shōbōgenzō: Zen essays by Dōgen, The ecstasy of Enlightenment, Honolulu: University of Hawai'i Press.
Clunas, Craig (1997). Art in China, Oxford: Oxford University Press.
Ford, Barbara Brennan (1987). The Arts of Japan, The Metropolitan Museum of Art Bulletin, 45(1), 1-56. https://doi.org/10.2307/3259426.
Ishida, Ichirō and Brown, Delmer M. (1963). Zen Buddhism and Muromachi Art, The Journal of Asian Studies, 22(4), 417-32. https://doi.org/10.2307/2049856.
Juniper, Andrew (2003). Wabi Sabi: The Japanese Art of Impermanence - Understanding the Zen Philosophy of Beauty in Simplicity, Clarendon: Tuttle Publishing.
Keene, Donald (1971). Landscapes and Portraits: Appreciations of Japanese Culture, Tokyo: Kadansha.
Klein, Bettina and Wheelwright, Carolyn (1984). Japanese Kinbyōbu: The Gold-Leafed Folding Screens of the Muromachi Period (1333-1573). Part I, Artibus Asiae, 45(1), 5-33. https://doi.org/10.2307/3249744.
Koren, Leonard (2008). Wabi-sabi for Artists, Designers, Poets & Philosophers, Berkeley: Stone Bridge Press.
Kozyra, Agnieszka (2013). The Logic of Absolute Contradictory Self-identity and Aesthetic Values in Zen Art, Rocznik Orientalistyczny, 66(1), 5-26.
Ludwig, Theodore M. (1981). Before Rikyū: Religious and Aesthetic Influences in the Early History of the Tea Ceremony, Monumenta Nipponica, 36(4), 367-90. https://doi.org/10.2307/2384225.
Marra, Michele (ed.) (2001). A History of Modern Japanese Aesthetics, Honolulu: University of Hawai'i Press.
Mostow, Joshua S (1996). Pictures of the Heart: The Hyakunin Isshu in Word and Image, Honolulu: University of Hawai'i Press.
Motoori, Norinaga (2007). The Poetics Of Motoori Norinaga, trans. Michael F. Marra. Honolulu: University of Hawai'i Press. Nishitani, Keiji (1995). The Japanese Art of Arranged Flowers, World Philosophy: A Text with Readings, New York: McGraw Hill.
Nitobe, Inazo (1899). Bushido: The Soul of Japan, New York: Kodansha USA.
Okakura, Kakuzō (1906). The Book of Tea, Berkeley: University of California Press.
Phillips, Quitman E. (1994). Honchō Gashi and the Kano Myth, Archives of Asian Art, (47), 46-57.
Richie, Donald (2007). A Tractate on Japanese Aesthetics, Berkeley: Stone Bridge Press.
Sadao, Tsuneko S. (2010). Discovering the arts of Japan, New York: Abbeville Press Publishers.
Saito, Yuriko (2003). Representing the essence of objects: Art in the Japanese aesthetic tradition, Art and Essence. Eds. Ananta Charana Sukla and Stephen Davies Davis, Ann Arbor: University of Michigan Press.
Saito, Yuriko (2007). The Moral Dimension of Japanese Aesthetics, The Journal of Aesthetics and Art Criticism, 65(1), 85-97.
Sanderson, Geoffrey (1981). The Art of Japanese Gardens, Landscape Australia, 3(4), 312-17.
Saunders, Kenneth (1934). The Ideals of East and West, Cambridge: Cambridge University Press.
Tetsurō, Watsuji and Umeyo, Hirano (1971). Japanese Literary Arts and Buddhist Philosophy, The Eastern Buddhist, 4(1), 88-115.
Tsubaki, Andrew T. (1971). Zeami and the Transition of the Concept of Yūgen: A Note on Japanese Aesthetics, The Journal of Aesthetics and Art Criticism, 30(1), 55-67. https://doi.org/10.2307/429574
Tsuji, Nobuo (2019). History of Art in Japan, Tokyo: University of Tokyo Press.
Tsurayuki, Ki no (1985). Kokin Wakashū: The First Imperial Anthology of Japanese Poetry; with Tosa Nikki and Shinsen Waka, Redwood City: Stanford University Press.
Varley, Paul (2000). Japanese Culture, Honolulu: University of Hawai'i Press.
Watson, William (1981). The Great Japan Exhibition: Art of the Edo Period 1600-1868: 24 October - 20 December 1981, 28 December 1981-21 February 1982, London: Royal Academy of Arts.