«اکفراسیس به مثابه رویکردی کیفی در تحلیل متن تصویری» (نمونه مطالعه شده: قالیچه تصویری بهرام گور و هفت‌گنبد)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری پژوهش هنر، گروه پژوهش هنر، دانشکده علوم نظری و مطالعات عالی هنر، دانشگاه هنر، تهران، ایران.

چکیده

از جمله رویکردهایی که با اتکا به آن می‌توان رابطۀ میان متن و تصویر را تحلیل و بررسی کرد؛ رویکرد کیفی اکفراسیس است. مقالۀ حاضر با اتکا به رویکردی دومرحله‌ای به این پرسش پاسخ می‌دهد که: متن تصویری (در اینجا قالیچۀ تصویری بهرام گور و هفت‌گنبد) تا چه میزان به متن مکتوب (هفت‌پیکر نظامی) وفادار بوده و درنهایت متن تصویری، متنی نقل‌قولی و تکراری است یا تلمیحی و خلاقانه؟ به‌منظور قضاوت در خصوص وفاداری متن تصویری به متن مکتوب و درک تکراری یا تلمیحی بودن آن، هر دو متن در مرحله اول با اتکا بر رویکرد اکفراسیس و در مرحله دوم با بهره‌گیری از دو مؤلفه زیرگروه بینامتنیت یعنی تلمیح و نقل‌قول، تحلیل شدند. تحلیل نقش‌مایه‌های قالیچه تصویری ذیل چهار مؤلفه رویکرد اکفراسیس (1. توصیف افراد 2. مکان‌ها 3. زمان و 4. رویداد‌ها) و  به‌کارگیری روش توصیفی - تحلیلی نشان داد: باوجوداینکه متن تصویری (میزبان) در برخی عناصر به متن مکتوب (مهمان) وفادار بوده و ارتباط اکفراستیک بین این عناصر وجود دارد؛ اما این عناصر اکفراستیک به شکلی آگاهانه در برخی جزئیات با متن مکتوب تفاوت دارند و  از متن تصویری حذف یا به آن اضافه شده‌اند. درنتیجه متن تصویری، متن مکتوب را بازآفرینی کرده و متنی خلاقانه و تلمیحی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. ابراهیمی، مرضیه (1394)، بررسی رابطه‌ی تصویر و کلمه در نگاره‌های مکتب هرات تیموری و رمان «نام من سرخ». کارشناسی‌ارشد، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه مازندران. URL:https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/7aca3f76a81710c9d48ff0172892b838/fulltext .
  2. افضلی، پویا (1393). اکفراسیس، تهران: چشمه.
  3.  پروانه‌پور، مجید و بینای مطلق، سعید (1397). تمایز معنای فلسفی بلاغی دو اصطلاح انارگیا و انرگیا و اهمیت آن برای فهم اکفراسیس در مطالعات کلمه-تصویر. نشریه شناخت، 11 (79)، 16 -37. URL:https://kj.sbu.ac.ir/article_98017_03792f1c616508af9cfc053f4ca495f3.pdf .
  4. پیرنیا، محمدکریم (1387). سبک‌شناسی معماری ایرانی، تهران: سروش دانش.
  5.  پیرنیا، محمدکریم (1392). آشنایی با معماری اسلامی ایران، تهران: نغمه نواندیش.
  6.  ذوالفقاری، حسن (1385). یک داستان و چهار روایت مقایسه داستان بهرام گور در شکارگاه در چهار منظومه. پژوهش‌های ادبی، 14، 31 - 52.
  7.  ژوله، تورج (1390). پژوهشی در فرش ایران، چاپ اول. تهران: یساولی.
  8.  مرادی، مهدی و کلاه‌کج، منصور (1401)، اکفراسیس در نقاشی‌محمودخان صبا (ملک‌الشعراء). رهپویه هنر، 5(1)، 51-59. https://doi.org/10.22034/ra.2022.535638.1086 .
  9. ملول، غلامعلی (1384). بهارستان: دریچه‌ای به قالی ایران، ترجمه سیمیندخت دهقانی، تهران: زرین و سیمین.
  10.  نامور مطلق، بهمن (1395). بینامتنیت: از ساختارگرایی تا پسامدرنیسم، تهران: انتشارات سخن.
  11.  نظامی، گنجوی (1934)، هفت پیکر گردآوری ریتز و ریپکا، استانبول: مطعبه دولت.
  12. هاتفی، محمد (1401)، تحلیل بینانشانه‌ای نقاشی اکفراستیک «تقدیر» از مهدی زمانی. نشریه پژوهش‌های زبان‌شناسی، 14(26)، 48-25. https://doi.org/10.22108/jrl.2022.134040.1663 13
  13. Cariboni Killander, C., Lutas, L., & Strukelj, A (2014). A New Look on Ekphrasis : an Eye-tracking Experiment on a Cinematic Example. Ekphrasis. Images, Cinema, Theatre. Media, 12(2), 10-31 URL:https://www.ekphrasisjournal.ro/docs/R1/E12-2.pdf
  14.  Krieger, Murray (2019). Ekphrasis : The Illusion of the Natural Sign. Johns Hopkins University Press. https://doi.org/10.1353/book.68495.
  15.  Pop, Doru (2008). For an Ekphrastic Poetics of Visual Arts and Representation. Visual Anthropology Research and the Cinema of Reality. URL:https://www.ekphrasisjournal.ro/docs/R1/01E1.pdf.
  16. Sager, Mareike Laura (2006). Writing and filming the painting: Ekphrasis in Literature and film. The University of Texas at Austin. URL:http://hdl.handle.net/2152/3527 .
  17. Spitzer, Leo (1962). The ‘Ode on a Grecian Urn’ or Content vs. Metagrammar. Essays on English and American Literature, Ed. Anna Hatcher, Princeton: Princeton UP, 67-97. https://doi.org/10.2307/1768227
  18.  Webb, Ruth (1999). Ekphrasis Ancient and Modern: The Invention of a Genre. Words & Image,15.1, 7-18. DOI:https://doi.org/10.1080/02666286.1999.10443970
  19.  William H. Race (1993). Ekphrasis,” The New Princeton Encyclopedia of Poetry and Poetics, eds. Alex Preminger and T.V.F. Brogan (Princeton, NJ: Princeton UP).
  20.  https://www.brooklynmuseum.org/opencollection/objects/46233
  21. https://gulbenkian.pt/museu/en/works_museu/miniature-from-the-anthology-of-sultan-iskandar/