"واکاوی مضامین پنهان در نگاره های نسخه خاوران نامه ابن حسام و متن نهج البلاغه و گفتمان های موثر در شکل گیری این نسخه"

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد تاریخ تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی، گروه هنر اسلامی، دانشکده صنایع دستی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان ایران.

2 دانشیار گروه هنراسلامی، دانشکده صنایع دستی، دانشگاه هنر اصفهان، ایران.

3 استاد گروه باستانشناسی، دانشکده حفاظت و مرمت، دانشگاه هنراصفهان، اصفهان، ایران.

چکیده

در این تحقیق، خاوران نامه ابن حسام خوسفی، اثری معتبر از دوره تیموریان و ترکمانان که تحت تأثیر مکتب نگارگری شیراز بوده، مورد بررسی قرار گرفته است. تمرکز اصلی تحقیق بر تفاوت‌های نمایش سیمای حضرت علی (ع) در نهج البلاغه و تصاویر خاوران نامه است.   در این مطالعه به منظور جواب به این پرسش ها که چرا و چگونه این تفاوت‌ها ایجاد شده و چه تأثیری از دین و سیاست در این تصویرسازی‌ها مشاهده می‌شود، از تحلیل کتابخانه‌ای، اسنادی، و تحلیل گفتمان انتقادی استفاده شده است.
با استفاده از رویکرد تحلیل گفتمان و تحلیل‌های میشل فوکو، تحقیق به بررسی تأثیرات گفتمان‌های دینی، سیاسی و نگارگری قرن نهم هجری بر شکل‌گیری این نسخه پرداخته است. یافته‌ها نشان می‌دهد که چگونه تصاویر خاوران نامه به برساخت مفهوم یک قهرمان جنگ‌طلب منجر شده که با چهره تیمور و جانشینانش همخوانی دارد. این پژوهش نه تنها به فهم عمیق‌تری از تأثیرات متقابل هنر، دین و سیاست در دوره تیموریان کمک می‌کند، بلکه به بررسی نقش نگارگری در شکل‌گیری مفاهیم تاریخی و مذهبی می‌پردازد. این تحقیق علل مغایرت تصاویر و ابیات با سیمای آن حضرت در نهج البلاغه را از نظر گذرانده و علل و نحوه غیاب حلقه‌ی مفقوده (صلح، عدالت و مهربانی) در چهره ایشان را بررسی کرده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آژند، یعقوب (1392)، نگارگری ایران: پژوهشی در تاریخ نقاشی و نگارگری ایران، تهران: سمت.
امیرپور، فرزانه ؛ روضاتیان، سیده مریم (1397)، بررسی الگوی تحلیل گفتمان میشل فوکو و مباحث علم معانی در نامه های عاشقانه چهار منظومه غنایی، متن شناسی ادب فارسی (مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی اصفهان)،شماره (38)،53-79.
امینی زاده، علی ؛ رنجبر، محمدعلی (1396)، تسنن دوازده امامی خراسان (در سده های هشتم و نهم) زمینه ها و علل، فصلنامه علمی پژوهشی شیعه شناسی، 94-65.
پاکباز، رویین (1387)، نقاشی ایران از دیرباز تا امروز، تهران: زرین و سیمین.
حاج سیدجوادی، احمدصدر (1378)، دایره المعارف تشیع7، تهران: شهید سعید محبی.
حاجلی، علی (1395) فوکو، گفتمان،تحلیل گفتمان، مطالعات فرهنگی و ارتباطات، (42)، 63-87.
حبیب الهی محمدعلی (1397)، مطالعه منش صلح و جنگ حضرت علی (ع) در نهج البلاغه و تطبیق آن با نگاره‌های خاوران نامه، پایان نامه کارشناسی ارشد،به راهنمایی زینب صابر، رشته هنراسلامی، دانشکده صنایع دستی، دانشگاه هنر اصفهان.
خوسفی، ابن حسام. (1381). خاوران نامه. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
رز، ژیلیان (1397)، روش و روش شناسی تحلیل تصویر، ترجمه سید جمال الدین اکبرزاده جهرمی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات/ مرکز پژوهش و سنجش افکار صدا و سیما.
شایسته فر، مهناز (1384)، عناصر هنر شیعی در نگارگری و کتیبه نگاری تیموریان و صفویان. تهران: موسسه مطالعات هنر اسلامی. شیبی، کامل مصطفی (1387)، تشیع و تصوف تا آغاز سده دوازدهم هجری، ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران: امیرکبیر.
عزیزی یوسفکند، مانا؛ مسرور، علیرضا (1398)، بررسی نگارگری مکتب شیراز با تاکید بر کتاب خاوران نامه، پژوهش در هنر و علوم انسانی، (20)، 63-70.
قجری، حسینعلی؛ نظری، جواد (1392)، کاربرد تحلیل گفتمان در تحقیقات اجتماعی، تهران: جامعه شناسان.
کریمی فیروزجانی، علی (1396)، گفتمان شناسی انتقادی، تهران: روش شناسان و جامعه شناسان.
معمارزاده، محمد (1390)، خاوران نامه از منظر هنر نگارگری با تاکید بر عوامل مؤثر در شکل گیری اثر هنری و تحلیل نمادهای آن، مطالعات فرهنگی و اجتماعی خراسان، (19)، 162-177.
واعظی، مرادعلی (1386)، ابن حسام خوسفی پردازشگر عمده شعر مذهبی در قرن نهم، مطالعات فرهنگی اجتماعی خراسان، (4)، 183-167.
Foucault, Michel (1996), The Archaeology of Knowledg. London: Routledge.