هنر و بقایای زیورآلات پارینه‌سنگی ایران از منظر سه فرضیه اصلی درباره خاستگاه‌های ظرفیت‌ شناختی در انسان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد باستان شناسی، گروه باستان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 استادیار گروه باستانشناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه.تهران، تهران، ایران.

چکیده

انسان­شناسان، حضور بقایایی که نشان­دهنده­ی پیچیدگی­های رفتاری (همانند تولید هنر) می­باشند را حاصل شکل­گیری ظرفیت­های شناختیِ پیچیده در ذهن می­دانند. تاکنون سه فرضیه‌ اصلی (انقلاب شناختی، فرآیند تجمعیِ تدریجیِ تطور و گونه‌های چند‌گانه) در خصوص منشأ چگونگیِ آغازِ پیچیدگی­های رفتاری و ظرفیت­های شناختی بر مبنای قدیمی‌ترین آثارِ هنری و صنعتیِ به‌جای‌مانده از انسان شکل گرفته­است. در این پژوهش با بررسیِ قدیمی‌ترین یافته‌های مرتبط با زیورآلات در دوران پارینه‌سنگیِ ایران این سه فرضیه مورد مطالعه قرار خواهند گرفت. هدف از این پژوهش بررسیِ جایگاهِ ایران در مطالعات شکل‌گرفته در خصوص خاستگاه‌های احتمالیِ ظرفیت‌­های شناختی در انسان می‌باشد. بر‌این‌اساس قدیمی‌ترین یافته‌های خودآرایی در ایران (از محوطه‌های پارینه‌سنگی غار یافته در لرستان، غار بوف در استان فارس و غارهای کمیشان، کمربند و التپه در مازندران) نشان می‌دهند ‌که خودآرایی همانند دیگر اجزای مدرنیته‌ی رفتاریِ فرض­شده مفهومی نیست که در تاریخ پنجاه هزار سال قبل به­طورِ ناگهان ظهور کرده ‌باشد، بلکه قدیمی‌ترین آثارِ نمادینِ شناخته‌شده از انسانِ هوشمند در آفریقا نشان­دهنده­ی حضورِ بقایای مدرنیته­ی رفتاری، هزاران سال پیش از ورود انسانِ هوشمند به اوراسیا هستند. از این منظر انسانِ هوشمند از همان ابتدا دارای ظرفیت­های شناختیِ موردِ نظر بوده­است و براساس شرایط و نیازهای احتمالیِ خویش این ظرفیت‌ها را به دیگر نقاط جهان انتقال داده‌ است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


دریاب، سمن و وحدتی نسب، حامد. (1393). انسان نئاندرتال: مرگ و مرگ‌آگاهی. پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، 4(1)، 131-149. {doi: 10.22059/ijar.2014.55492}
شیدرنگ، سونیا. (1385). اشیای تزئینی اوایل دوره‌ی پارینه‌سنگی جدید از غارهای یافته و پاسنگر، لرستان. باستان‌شناسی و تاریخ، 21(1)، 38-44.
شیدرنگ، سونیا، (1398)، زاگرس در دوران پارینه‌سنگی جدید. بنیاد ایران‌شناسی، تهران.
وحدتی‌نسب، حامد و شاهین آریامنش، (1394)، باستان‌شناسی پارینه‌سنگی ایران از آغاز تا سپیده دم روستانشینی. تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری.
Bar-Yosef Mayer, D. E., Vandermeersch, B., & Bar-Yosef, O. (2009). ‘Shells and ochre in Middle Paleolithic Qafzeh Cave, Israel: indications for modern behavior’, Journal of Human Evolution, 3(56), 307-314.
Bednarik, R. G. (2008). Beads and Cognitive Evolution. Time and Mind: The Journal of Archaeology, Consciousness and Culture, III(I), 285-318.
Chase, P. G. (1994). On Symbols and the Palaeolithic. The University of Chicago Press, 5(35), 627-629.
Chase, P. G., & Dibble, H. L. (1987). Middle Paleolithic Symbolism: A Review of Current Evidence and Interpretations. JOURNAL OF ANTHROPOLOGICAL ARCHAEOLOGY 6(3), 263-296.
Chauvet, G. (1910). ivoires et bois de renne ouvrés de la Charente, hypothèses palethnographiques. PARCOURIR LES COLLECTIONS, 2(13), 239-240.
Cochran, M. D., & Beaudry, M. C. (2006). Material culture studies and historical archaeology. In D. Hicks & M. C. Beaudry (Eds.), Historical Archaeology (pp. 191-204). Cambridge, UK: Cambridge University Press.
Conard, N. J., & Ghasidian, E. (2011). The Rostamian cultural group and the taxonomy of the Iranian Upper Paleolithic. In N. J. Conard, P. Drechsler, & A. Morales (Eds.), Between Sand and Sea: The Archaeology and Human Ecology of Southwestern Asia; Festschrift in Honor of Hans-Peter Uerpmann (pp. 33-52). Kerns Verlag.
Conard, N. J., & Zeidi, M. (2019). New research on the Palaeolithic occupation of Ghae-e Bood, Fars Province. Archaeology, 4(3), 7-16. [http://archj.richt.ir/article-10-287-en.html]
Coon, C. S. (1951). Cave explorations in Iran, 1949. Philadelphia, PA: University of Pennsylvania.
D’Errico, F., Vanhaeren, M., & Wadley, L. (2008). ‘Possible shell beads from the Middle Stone Age layers of Sibudu Cave, South Africa’, Journal of Archaeological Science 10(35), 2675-2685.
D’Errico, F. (2003). The Invisible Frontier. A Multiple Species Model for the Origin of Behavioral Modernity. Journal of Evolutionary Anthropology, 4(12), 188-202.
D’Errico, F., Henshilwood, C., Vanhaeren, M., & Niekerk, K.Van. (2005). ‘Nassarius kraussianus shell beads from Blombos Cave: evidence for symbolic behaviour in the Middle Stone Age’, Journal of Human Evolution, 1(48), 3-24.
Davies, S. (2021). Behavioral Modenrity in Retrospect. Springer Nature, 40(1), 221-232, [https://doi.org/10.1007/s11245-019-09671-4]
Deacon, T. W. (1997). The Symbolic Species: The Coevolution of Language and the Brain. New York, NY: W.W. Norton. Fischer, H. (1897). Quelques remarques sur les coquilles quaternaires récoltées par M.E. Piette dans la grotte du Mas d’Azil (Ariège). Journal de Conchyliologie 45, 193-202.
Fischer, P. (1876). Sur la conchyliologie des caverns. Bulletins de la Société d’Anthropologie de Paris, 11, 181-186.
Fischer, P. (1887). Manuel de conchyliologie et de paléontologie conchyliologique ou histoire naturelle des mollusques vivants et fossiles. Harvard University press.
Graziosi, P. (1960). Paleolithic art. London, UK: Faber and Faber.
Henshilwood, C. S., & Marean, C. W. (2003). The Origin of Modern Human Behavior: Critique of the Models and Their Test Implications. Current Anthropology, 5(44), 627–651.
Henshilwood, C. S., D’Errico, F., Niekerk, K. L. V., Coquinot, Y., Jacobs, Z., Lauritzen, S. E., Menu, M., & García-Moreno, R. (2011). ‘A 100,000-Year-Old Ochre-Processing Workshop at Blombos Cave, South Africa’, Science, 6053(334), 219-222. Henshilwood, C. S., D’Errico, F., & Watts, I. (2009). ‘Engraved ochres from the Middle Stone Age levels at Blombos Cave, South Africa’, Journal of Human Evolution, 1(57), 27-47.
Heydari, M., Guerin, G., Zeidi, M., & Conard, N. J. (2021). ‘Bayesian luminescence dating at Ghār-e Boof, Iran, provides a new chronology for Middle and Upper Paleolithic in the southern Zagros’, Journal of Human Evolution, 151(102926), 1-15. [https://doi.org/10.1016/j.jhevol.2020.102926]
Highama, T., Jacobi, R., Juliend, M., Davidd, F., Basella, L., Wood, R., Daviese, W., & Ramseya, C.B. (2010). ‘Chronology of the Grotte du Renne (France) and implications for the context of ornaments and human remains within the Châtelperronian’, Proceedings of the National Academy of Sciences, 47(107), 20234–20239.
Hoffmann, D.L., Standish, C. D., García-Diez, M., Pettitt, P. B., Milton, J. A., Zilhão, J., Alcolea-González, J. J., Cantalejo-Duarte, P., Collado, H., de Balbín, R., Lorblanchet, M., Ramos-Muñoz, J., Weniger, G. C., & Pike, A.W.G. (2018). ‘U-Th dating of carbonate crusts reveals Neandertal origin of Iberian cave art’, Science, 6378 (359), 1-4. [https://www.science.org/doi/10.1126/science.aap7778]
Jones, O. (1856). The grammar of ornament. London, UK: Bernard Quaritch.
Kissel, M., & Fuentes, A. (2018). Behavioral modernity’ as a process, not an event, in the human niche. Time and Mind, 2(11), 163-183.
Manca, L., Mashkour, M., Shidrang, S., Averbouha, A., & Biglari, F. (2018). ‘Bone, Shell Tools and Ornaments from the Epipalaeolithic Site of Ali Tappeh, East of Alborz Range, Iran’, Journal of Archaeological Science 21, 137-157. https://doi.org/10.1016/j.jasrep.2018.06.023
McBrearty,S., & Brooks, A. S., (2000). The revolution that wasn’t: a new interpretation of the origin of modern human behavior. Journal of Human Evolution, 5(39), 453-563.
McBurney, C. B. M. (1969). The Cave of Ali Tappeh and the Epi-Palaeolithic in N.E. Iran. The Prehistoric Society, 12(34), 385-413.
Mellars, P. (2010). Neanderthal symbolism and ornament manufacture: The bursting of a bubble?. Proceedings of the National Academy of Sciences, 107(47), 20147-20148.
Miller, J. M., Sawchuk, E. A., Reedman, A. L. R., & Willoughby, R. (2018). ‘Land Snail Shell Beads in the Sub-Saharan Archaeological Record: When, Where, and Why?’, African Archaeological Review, 3(35), 347-378. https://doi.org/10.1007/s10437-018-9305-3
Moro Abadía, O., & Gonzalez Morales, M. R. (2010). Redefining Neanderthals and Art: an Alternative Interpretation of the Multiple Species Model for the Origin of Behavioural Modernity. Oxford Journal of Archaeology, 3(29), 229-243.
Moro Abadia, O., & Nowell, A. (2014). Palaeolithic Personal Ornaments: Historical Development and Epistemological Challenges. Journal of Archaeological Method and Theory, 3(22), 952-979.
Montón-Subías, S., & Hernando, A. (2017). Modern Colonialism, Eurocentrism and Historical Archaeology: Some Engendered Thoughts. European Journal of Archaeology, 3(21), 455-471.
Otte, M., Biglari, F., Flas, D., Shidrang, S., Zwyns, N., Mashkour, M., Naderi, R., Mohaseb, A., Hashemi, N., Darvish, J., & Radu, V. (2007). ‘The Aurignacian in the Zagros region: new research at Yafteh Cave, Lorestan, Iran’, antiquity 311(81), 82-96.
Peresani, M., Vanhaeren, M., Quaggiotto, E., Queffelec, A., & D’Errico, F. (2013). ‘An Ochered Fossil Marine Shell From the Mousterian of Fumane Cave, Italy’, PLOSE ONE, 8(7), 1-15.
Powell, A., Shennan, S., & Thomas, M.G. (2009). ‘Late Pleistocene Demography and the Appearance of Modern Human Behavior’, Science, 5932(324), 1298-1301.
Radovčić, D., Sršen, A. O., Radovčić, J., & Frayer, D. W. (2015). ‘Evidence for Neandertal Jewelry: Modified White-Tailed Eagle Claws at Krapina’, PLOS ONE, 10(3), 1-14.
Robert, P., & Stewart, A. B. (2018). Defining the ‘generalist specialist’ niche for Pleistocene Homo sapiens. Nature Human Behaviour, 2(8), 442-550.
Romagnoli, F., Martini, F., & Sarti, L. (2015). ‘Neanderthal Use of Callista chione Shells as Raw Material for Retouched Tools in South-east Italy: Analysis of Grotta del Cavallo Layer L Assemblage with a New Methodology’, Journal of Archaeological Method and Theory, 4(22), 1007-1037.
Scerri, M. L. E., & Will, M. (2023). The revolution that still isn't: The origins of behavioral complexity in Homo sapiens. Journal of Human Evolution, 179, 1-19. [https://doi.org/10.1016/j.jhevol.2023.103358]
Sehasseh, E. M., Fernandez, P., Kuhn, S., Stiner, M., Mentzer, S., Colarossi, D., Clark, A., Lanoe, F., Pailes, M., Hoffmann, D., Benson, A., Rhodes, E., Benmansour, M., Laissaoui, A., Ziani, I., Vidal-Matutano, P., Morales, J., Djellal, Y., Longet, B., Hublin, J. J., Mouhiddine, M., Rafi, F. Z., Worthey, K. B., Sanchez-Morales, I., Ghayati, N., Bouzouggar, A. (2021). Early Middle Stone Age personal ornaments from Bizmoune Cave, Essaouira, Morocco, SCIENCE ADVANCES 39(7), 1-10. [https://www.science.org/doi/10.1126/sciadv.abi8620]
Steele, T. E., Alvarez Fernandez. E., & Hallett Desguez. E. (2019). ‘Special Issue: Personal Ornaments in Early Prehistory’, PaleoAnthropology Society, 2019, 24-51. [doi:10.4207/PA.2019.ART121]
Sterelny, K. (2011). From hominins to humans: how sapiens became behaviourally modern. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, 366(1566), 809 – 822.
Sterelny, K. (2017). Artifacts, Symbols, Thoughts. Biological Theory, 4(12), 236 – 247.
Tylén, K., Fusaroli, R., Rojo, S., Heimann, K., Fay, N., Johannsen, N. N., Riede, F., & Lombard, M. (2020). ‘The Evolution of Early Symbolic Behavior in Homo sapiens’, PNAS, 9(117), 4578-4584. [https://doi.org/10.1073/pnas.1910880117]
Vahdati Nasab, H., Jayez, M., Hojabri Nobari, A., Khademi Nadooshan, F., Ilkhani, H., & Mahfroozi, A. (2011). ‘Komishan Cave, Mazandaran, Iran: an Epipalaeolithic and later site on the southern Caspian Sea’, Antiquity 328(085), 1-3.
Vahdati Nasab, H., Nikzad, M., Jayez, M., Hashemi, M., Knapp, Z., Sykes, N., Zareh Khalili, M., Ilkhani Moghaddam, H., Bakhtiari Nasab, F., & Olszewski, D.I. (2020). ‘Komishan Cave: A Mesolithic and Later Settlement on the Southeastern Shore of the Caspian Sea. Iran’, Ancient Near Eastern Studies, 57, 97-121. [https://doi.org/10.2143/ANES.57.0.3288614] Vanhaeren, M., & D’Errico, F. (2006). Aurignacian ethno-linguistic geography of Europe revealed by personal ornaments. Journal of Archaeological Science, 8(33), 1105-1128.
Vanhaeren, M., d’Errico, F., van Niekerk, K. L., Henshilwood, C. S., & Erasmus, R. M. (2013). ‘Thinking strings: Additional evidence for personal ornament use in the Middle Stone Age at Blombos Cave,South Africa’, Journal of Human Evolution, 6(64), 500-517.
Vanhaeren, M., Wadley, L., & D’Errico, F. (2019). ‘Variability in Middle Stone Age symbolic traditions: the marine shell beads from Sibudu Cave, South Africa’, Journal of Archaeological Science, 1(27): 1-17. [doi:10.1016/j.jasrep.2019.101893] White, R. (2007). Systems of personal ornamentation in the Early Upper Palaeolithic: Methodological challenges and new observations. In P. Mellars, K. Boyle, O. Bar-yosef, & C. Stringer (Eds.), Rethinking the Human Revolution (pp. 287-302). Cambridge, UK: McDonald Institute for Archaeological Research.
White, L. A., (1944). THE SYMBOL: The Origin and Basis of Human Behavior. Institute of General Semantics, 4(1), 229-237. Zervos, C. (1959). L’art de l’époque du Renne en France. Paris: Cahier d’Art.
Zilhão, J. (2012). Personal Ornaments and Symbolism Among the Neanderthals. London, UK: Elsevier.
Zilhãoa, J., Angeluccib, D. E., Badal-Garcíac, E., D’Errico, F., Danielf, F., Dayetf, L., Doukag, K., Highamg, T. F. G. ,Martínez-Sánchezh, M. J., Montes-Bernárdezi, R., & Murcia-Mascarósj, S. (2010) ‘Symbolic use of marine shells and mineral pigments by Iberian Neandertals’, PNAS USA, 107(3), 1023-1028.