پژوهشی در ویژگی‌های بصری خطوط سکه‌های دوره ایلخانی موزه ملک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه ارتباط تصویری، دانشکدگان هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 کارشناسی ارشد ارتباط تصویری، دانشکدگان هنرهای زیبا،دانشگاه تهران، تهران، ایران، تهران.

چکیده

به کار بردن خط و عناصر نوشتاری در اشیائی نظیر سکه‌ها، سبب پیدایش انواع خطوط و تنوع و گوناگونی شیوه‌های نوشتاری و اَشکال حروف گردیده است. این پژوهش که با روش مطالعات توصیفی و اکتشافی صورت گرفته است، تنها به تحلیل و بررسی ویژگی‌های بصری خطوط سکه‌های دوره ایلخانی موزه ملک اختصاص دارد. سکه‌های مورد مطالعه از میان بیش از 400 سکه انتخاب شده‌اند؛ علت انتخاب آن‌ها خصوصیات متمایز خطوط و ویژگی‌های بصری درخورشان بوده است. نوشتار غالب بر روی سکه‌ها، خط عربی/فارسی به قلم کوفی به همراه عباراتی به خط و زبان مغولی است که البته در بعضی موارد از قلم نسخ مایه گرفته‌اند. از این‌رو شناخت و معرفی سبک‌های نوشتاری متنوع و ظرفیت‌های ذاتی و کم‌نظیر انواع خطوط کوفی به کار رفته بر روی سکه‌ها مهم‌ترین هدف این پژوهش بوده است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که نمونه‌های خطوط کوفی و وجوه مختلف آن در عین شباهت به‌هم، از تنوع بسیار زیادی برخوردارند که این تنوع چشمگیر امکانات بسیاری را برای خلق آثار هنری در اختیار هنرمندان قرار می‌دهد. این مطالعه زمینه مناسبی را برای دستیابی به تنوع قلم‌های نوشتاری و نگاهی نو در طراحی حروف را در اختیار طراحان گرافیک معاصر ایران و علاقمندان به طراحی حروف و قلم فارسی قرار می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اشپولر، برتولد (1351)، تاریخ مغول در ایران، ترجمه محمود میرآفتاب، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ایمانی، علی (1385)، سیر خط کوفی در ایران، تهران: انتشارات زوار.
بلر، شیلا (1394)، نخستین کتیبه‌ها در معماری دوران اسلامی ایران زمین، ترجمه مهدی گلچین‌عارفی، تهران: نشر متن.
بلر، شیلا (1396)، خوشنویسی اسلامی، ترجمه ولی‌الله کاووسی، تهران: نشر متن.
بیانی، شیرین (1399)، مغولان و حکومت ایلخانی در ایران، تهران: انتشارات سمت.
پاکباز، رویین (1395)، دایره‌المعارف هنر، تهران: نشر فرهنگ و هنر معاصر.
پطروشفسکی، کارل‌یان، اسمیت و لمبتن (1394)، نظام اجتماعی و اقتصادی ایلخانان، ترجمه یعقوب آژند، تهران: نشر گستره. ترابی‌طباطبائی، سید جمال (1347)، سکه‌های اسلامی دوره ایلخانی و گورکانی، شماره 3 موزه آذربایجان شرقی، تبریز: موسسه گراور و چاپ شعاع.
ترابی‌طباطبائی، سید جمال (1351)، رسم‌الخط اویغوری و سیری در سکه‌شناسی، شماره 6 موزه آذربایجان، تبریز: اداره کل فرهنگ و هنر. دروش، فرانسوا (1395)، دستنامه نسخه‌شناسی به خط عربی، ترجمه سید محمد‌حسین مرعشی، تهران: انتشارات سمت.
سحاب، عباس (1381)، اطلس چهارده قرن هنر اسلامی، جلد دوم، تهران: موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب.
سرفراز، علی‌اکبر و آورزمانی، فریدون (1398)، سکه‌های ایران از آغاز تا دوران زندیه، تهران: انتشارات سمت.
سفادی، یاسین‌حمید (1381)، خوشنویسی اسلامی، ترجمه مهناز شایسته‌فر، تهران: انتشارات موسسه مطالعات هنر اسلامی.
شیمل، آنه‌ماری (1386)، خوشنویسی اسلامی، ترجمه مهناز شایسته‌فر، تهران: انتشارات موسسه مطالعات هنر اسلامی.
فریدریش، یوهانس (1392)، تاریخ خط‌های جهان و سیر تحول آن‌ها از آغاز تا امروز، ترجمه فیروز علمداری، تهران: انتشارات فیروزان.
فریه، ر. دبلیو (1374)، هنرهای ایران، ترجمه پرویز مرزبان، تهران: نشر فرزان‌‌روز.
قلیچ‌خانی، حمید‌رضا (1392)، درآمدی بر خوشنویسی ایرانی، تهران: نشر فرهنگ معاصر.
گرومن، آدولف (1383)، منشاء و توسعه ابتدایی کوفی گلدار، ترجمه مهناز شایسته‌فر، تهران: انتشارات موسسه مطالعات هنر اسلامی. لینگز، مارتین (1377)، هنر خط و تذهیب قرآنی، ترجمه مهرداد قیومی بیدهندی، تهران: انتشارات گروس.
مایل‌هروی، نجیب (1398)، کتاب‌آرایی در تمدن اسلامی: فرهنگ واژگان نظام کتاب‌آرایی، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
مقتدائی، علی‌اصغر (1394)، دایره‌المعارف بزرگ خط: تاریخ خط و خوشنویسی، تهران: انتشارات آراد کتاب.
موسوی‌جزایری، سید وحید (1391)، سنگ‌نوشتـه‌های کوفی میراث فرهنگ جهانی، تهران: انتشارات آبان.
یاراحمدی، مهدی (1389)، سکه‌های دوره مغول، نشریه رشد آموزش تاریخ، 11 (3)، 39-42. https://www.magiran.com/p793711 یوسفی، غلامحسین (1384)، خوشنویسی (از سری مقالات دانشنامه ایرانیکا)، زیر نظر احسان یارشاطر، ترجمه پیمان متین، تهران: امیرکبیر. Deroche, Francois. (1992). The Abbasid Tradition: Qur’ans of the 8th and 10th Centuries AD, ed. Julian Raby. The Nasser D. Khalili Collection of Islamic Art. London.
Schimmel, Annemarie. (1982). Die Schriftarten und ihr Kaligraphischer Gebrauch, Grundriss der arabischen Philologie, ed. W. Fischer, I, Wiesbaden.
URL1: http://malekmuseum.org (access date: 2020/7/10).