بررسی حجم پردازی دورۀ قاجار از صخره نگاری باستانی تا مجسمۀ همایونی

نویسنده

دانشیار دانشکده هنرهای تجسمی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

چکیده

حجم پردازی و نقش برجسته در ایران سابقه ای کهن دارد. اما در دوران اسلامی نتوانست در همان ابعاد پیش از عصر اسلامی ظاهر شود، لیکن ذوق نقش برجسته سازی و حجم پردازی ایرانیان به صورت های دیگری ازجمله تزیینات برجسته در معماری، مقبره سازی و نقش های منقور مجال ظهور یافت. در دوران قاجار در زمین? احیای نگاره های صخره ایِ اقداماتی صورت گرفت و آثاری به وجود آمد که تداوم روش و سنت های باستانی را نشان می دهد. همچنین توجه به مجسمه‌سازی تمام برجسته و طبیعت‌گرا در نیم? دوم این دوران صورت پذیرفت و اولین مجسم? تمام برجست? طبیعت گرای دوران اسلامی ایران، در همین عصر ساخته شد. این مقاله ضمن توجه به پیشین? مجسمه سازی و تحّولات آن در ایران، براساس منابع مکتوب و مصوّر دور? قاجار، به بررسی رویکردهای مجسمه سازی و حجاری آن دوران می پردازد و تأثیر دربار، به ویژه شخص شاه را در روند دگرگونی حجم پردازی مورد توجه قرار می دهد؛ به خصوص آشنایی شخص ناصرالدین شاه با مجسمه‌های طبیعت‌گرا در سفرهایش به اروپا که منجر به ساخته شدن "مجسم? همایونی" شد. همچنین بهره‌گیری از آثار حجمی برای آموزش هنر نقاشی در نقاشخانه دولتی و مدرس? کمال الملک که زمینه آکادمیک رویکرد به مجسمه سازی تمام برجسته را در ایران فراهم آورد.

کلیدواژه‌ها


اعتماد السلطنه، محمد حسن (1377)؛ روزنامه خاطرات اعتماد السلطنه، امیر کبیر، تهران.
پولاک، یاکوب ادوارد (1361)؛ سفرنامه پولاک «ایران و ایرانیان»، ترجمه کیکاووس جهانداری ، شرکت سهامی انتشارات خوارزمی، تهران. روز نامه شرف (1300 ه.ق.)؛ شماره 12، ذیحجهَ الحرام. روز نامه شرف (1304 ه.ق.)؛ شماره 50، ربیع الثانی.
ذکاء، یحیی (1349)؛ تاریخچه ساختمانهای ارگ سلطنتی تهران و راهنمای کاخ گلستان، انجمن آثار ملی، تهران.
ذکاء، یحیی (1382)؛ زندگی و آثار صنیع الملک، مرکز نشر دانشگاهی، تهران.
شاهزاده عضدالدوله سلطان احمد میرزا (1376)؛ تاریخ عضدی، با توضیحات و اضافات دکتر عبدالحسین نوایی، نشر علم، تهران.
فلاندن، اوژن (1356)؛ سفرنامه اوژن فلاندن به ایران، اشراقی، تهران.
فلور، ویلم و دیگران (1381)؛ نقاشی و نقاشان دوره قاجار، ترجمه دکتر یعقوب آژند، ایل شاهسون بختیاری، تهران.
گروسی، رضا (1387)؛ پیکره شاپور اول، نشر ماهی، تهران.
لسان الملک سپهر، محمد تقی (1377)؛ ناسخ التواریخ (تاریخ قاجاریه)، تهران.
مظفرالدین شاه قاجار (1378)؛ سفرنامۀ دوم مظفرالدین شاه به فرنگ، نشر شهر، تهران.
ناصر الدین شاه قاجار (1343)؛ سفرنامۀ ناصرالدین شاه، اندیشه، تهران.
ناصر الدین شاه قاجار (1369)؛ روزنامۀ خاطرات ناصرالدین شاه در سفر سوم فرنگستان، به کوشش دکتر محمد اسماعیل رضوانی و فاطمه قاضیها، دفتر پژوهش و تحقیقات سازمان اسناد ملی ایران با همکاری مؤسسۀ خدمات فرهنگی رسا، تهران.
آرشیو عکس تالار نسخه های خطی، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران.
ایران از نگاه سوروگین(1378)؛ مجموعه عکس های اواخر قرن نوزدهم ایران،موزه نژاد شناسی لیدن،هلند، انتشارات برجسته وان والویک وان دورن- رتردام، هلند و انتشارات زمان- تهران.
ایران سرای زیبای من (1389)، سالنامۀ 1389. تناولی، پرویز (1388)؛ سنگ قبر، نشر بنگاه، تهران.
گروسی، رضا (1387)؛ پیکره شاپور اول، نشر ماهی، تهران.
محمد پناه، بهنام (1385)؛ کهن دیار [جلد اول]، سبزان، تهران.
محمد پناه، بهنام (1385)؛ کهن دیار [جلد دوم]، سبزان، تهران.
هیلن براند، رابرت (1388)؛ زبان تصویری شاهنامه، ترجمۀ سید داود طبایی، فرهنگستان هنر، تهران.
Curtis, John and Nigel Tallis (2005); Forgotten Empire, The world of Ancient Persia, The British Museum, London. Loukonine, Vladimir et Anatoli Ivanov (1995); L’art Persan, Pavkestone & Aurora, England.
Ferrier, R. W. (1989); The Art of Persia, Yale university press, New haven & London.