تحلیل و بررسی خوشنویسی بوستان سعدی موزه ملی مَلک (به خط سلطان‌علی مشهدی و بررسی صحت رقم آن)

نویسندگان

1 استادیار دانشکده هنرهای تجسمی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

2 کارشناس ارشد پژوهش هنر،‌ دانشگاه پیام نور

چکیده

شهرت سلطان‌علی مشهدی (841-926ق.) در خوشنویسی با خط نستعلیق، به دو موضوع کثرت کتابت نُسخ خطی نفیس در سایه‌ی حمایت حکومت تیموریان همچنین تألیف اولین رساله‌ی آموزشی در خط نستعلیق در سال 920 هجری ق. برمی‌گردد. در میان آثار متعدد سلطان‌علی مشهدی، نسخه‌ای بدون تاریخ از بوستان سعدی با قلم خفی نستعلیق در کتابخانه موزه ملی مَلک موجود است که از قوت قلم و پختگی قابل توجهی برخوردار است اما در کتاب‌های نسخه‌شناسی مشهور، ثبت نشده است. در پژوهش حاضر با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، به روش اسنادی، توصیفی و تطبیقی، به ارزیابی شباهت‌ها و تفاوت‌ها و مقایسه‌ی سبک خط نستعلیق بوستان موزه ملک با سبک آثاری از سلطان‌علی مشهدی که شکی در صحت انتسابشان به وی نمی‌باشد پرداخته و ضمن معرفی انواع مختلف جعل آثار هنری و ارائه نمونه‌هایی از جعل‌های صورت پذیرفته، صحت رقم سلطان‌علی مشهدی در ذیل کتاب مذکور مورد تحلیل و بررسی قرار خواهد گرفت. در انتها درمی‌یابیم که ریتم مدات، پیوستگی سطرها و سنجیده سوار نمودن حروف و کلمات روی یکدیگر، چینش نقطه‌ها و حتی رقم سلطان‌علی در اثر بوستان سعدی موزه ملک شباهتی قابل قبول با دیگر آثار سلطان‌علی مشهدی دارد و ما را در نیل به پاسخ این سؤال که آیا بوستان سعدی مورد بحث، اثر سلطان‌علی مشهدی است یا خوشنویس دیگری دیوان مذکور را کتابت نموده و در زمان‌های بعد به نام سلطان‌علی جعل شده است؟ رهنمون خواهد ساخت.

کلیدواژه‌ها


آغداشلو، آیدین(1385)، آسمانی و زمینی، نشر و پژوهش فرزان روز، تهران.
احسنت، قاسم(1387)، میرعماد تا حجاب شیرازی، نشر افق پرواز، شیراز.
امیرخانی، غلامحسین(1374)، آداب‌الخط‌ امیرخانی، انجمن خوشنویسان ایران، تهران.
انجمن خوشنویسان ایران(1378)، مرقع رنگین، ان‍ج‍م‍ن‌ خ‍وش‍ن‍وی‍س‍ان‌ ای‍ران، تهران.‌
بیانی، مهدی(1363)، احوال و آثار خوشنویسان، انتشارات علمی، تهران.
جباری کلخوران، صداقت(1370)، اصول و الگوی خوشنویسی در آثار میرعماد حسنی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته ارتباط تصویری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
حبیبی، عبدالحی(1355)، هنر دوره تیموریان و متفرعات آن، بنیاد فرهنگ ایران، تهران.
موزه ملی ملک(1375)، http://www.malekmuseum.org/fa، تهران.
شیمل، آن‌ماری(1368)، خوشنویسی و فرهنگ اسلامی، ترجمه اسدالله آزاد،‌ انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد.
عالی‌افندی، مصطفی(1369)، مناقب هنروران، انتشارات سروش، تهران.
قلیچ‌خانی، حمیدرضا(1388)، فرهنگ واژگان و اصطلاحات خوشنویسی و هنرهای وابسته، روزنه، تهران، چاپ دوم.
کاستی‌گوا، گ.ای(1356)، رساله رسم‌الخط سلطان‌علی مشهدی، ترجمه کریم کشاورز، نشر پیام،‌ تهران
لسینگ، آلفرد(1390)، جعل یک اثر هنری چه اِشکالی دارد؟، ترجمه ثریا قاسمی، بیناب، شماره بیستم، صص 192-175.
مایل هروی، نجیب (1372)، کتاب آرایی در تمدن اسلامی، آستان قدس رضوی، مشهد.
یساولی، جواد(1357)، پیدایش و سیر تحول هنر خط، انتشارات یساولی، تهران.