گوپت و شیردال در خاور باستان

نویسنده

استادیار گروه موزه داری، دانشکده مرمت، دانشگاه هنر اصفهان

چکیده

این نوشتار تلاش دارد با نگاهی بر اساطیر و نقشمایه‌های به جای مانده بر روی آثار هنری، کهن الگوهای گوپت و شیردال را در هنر مردمان خاور کهن تا پایان دوره آهن (سده ششم پ.م) با تأملی ژرف‌تر بر نمونه های ایرانی پیگیری کند، و در این راه به پی جویی تحلیلی و تطبیقی ارتباط میان این فرهنگ‌ها بپردازد. گوپت (انگاره ترکیبی شیر، گاو و پرنده با سر انسان) و شیردال (انگاره ای با بدن شیر و سر عقاب) از بن مایه های کهن مورد استفاده در هنر خاور باستان از هزاره سوم پیش از میلاد به بعد هستند. به نظر می رسد آغازین نمونه های این انگاره را مصریان ساخته اند و پس از آن مردمان میانرودان، عیلام و ایران باختری آن را بر دست سازهای هنری خویش نقش کرده اند. عقاب، انسان، شیر و گاو هرکدام دارای نیروی سحرآمیز و فرمانروای قلمرو خویشتن بودند. هنگامی که درهم آمیخته می‌شدند، برای نیایشگاه‌ها به نگاهبانانی شکست ناپذیر بدل می گشتند. بهره گیری از این نماد به عنوان نشان شگفت انگیز نیروی برتر در مصر، میانرودان، ایران، آناتولی، یونان و هند با نام‌ها و توصیفات گوناگون رایج گشت و اهمیت بسیاری در اساطیر، هنر و فرهنگ این سرزمین‌ها یافت.

کلیدواژه‌ها


ایشخانیان، رافائل (1387)، هنـر، مذهـب و ادبیـات شفاهـی ارمنیان باستـان؛ ژیلبرت مشکنبریانس، فصلنامه فرهنگی پیمان، شماره 45، صص؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟.
بهار، مهرداد (1375)، پژوهشى در اساطیر ایران، آگاه، تهران.
بهزادى، رقیه(1368)، بندهش هندى، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى، تهران.
تفضلى، احمد (1354)، مینوى خرد، بنیاد فرهنگ ایران، تهران.
جعفری، محمود(۱۳۶5)، ماتیکان یوشت فریان، متن پهلوی، سازمان انتشارات فروهر، تهران.
دوستخواه، جلیل (1371)، اوستا: کهنترین سرودها و متنهای ایرانی، مروارید، تهران
. راشد محصل، محمد تقى (1366)، گزیده‏هاى زادسپرم، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى، تهران.
فردوسی، ابوالقاسم(1968)، شاهنامه، متن انتقادی، چاپ مسکو. گلن، ویلیام، هنری مرتن(۱۳۷۹)، کتاب مقدس عهدعتیق و عهدجدید، ترجمه فاضل همدانی، اساطیر، تهران.
معین، محمد(1322)، یوشت فریان و مرزبان نامه، تهران. هال، جیمز(1380)، فرهنگ نگاره ای نمادها در هنر شرق و غرب، رقیه بهزادی، فرهنگ معاصر، تهران.
هینلز، جان راسل(1389)، شناخت اساطیر ایران، ژاله آموزگار و احمد تفضلی، چشمه، تهران.
Allen, James P.(2003), Oxford Guide: The Essential Guide to Egyptian Mythology, Berkley.
Amiet, Pierre (1966), Élam, Auvers-sur-Oise, Archée éditeur.
Black, Jeremy and Anthony Green (2003), An illustrated dictionary, Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia, The British Museum Press.
Buyaner, D.(2005), On the etymology of Middle Persian bashkuch (winged monster), Studia Iranica, vol. 34/1, pp. 19-30. Deekshitar, Raja(2004), Discovering the Anthropomorphic Lion in Indian Art, in Marg. A Magazine of the Arts. 55/4. Encyclopaedia Iranica (1985), vol.1, London: Routledge & Kegan Paul.
Friar, Stephen(1987), A New Dictionary of Heraldry, London: Alphabooks/A & C Black.
Goblet d'Alviella, Eugène, comte (1894), The migration of symbols, London: A. Constable and Co.
Grimal, Pierre(1996), The Dictionary of Classical Mythology. trans. A. R.
Maxwell-Hyslop, Blackwell Publishing. Gwynn-Jones, P. (1998), The Art of Heraldry: origins, symbols, designs, London : Parkgate.
Herrmann, Georgina (1986), Ivories from Room SW 37 Fort Shalmaneser.
Ivories from Nimrud IV. London: British School of Archaeology in Iraq.
Hesiod (1914), Theogony. M. A. Cambridge, London: Harvard University Press, William Heinemann Ltd.
Liddell, Henry George, Robert Scott, Henry Stuart Jones, and Roderick McKenzie(1996), Greek-English Lexicon, Oxford University Press.
Lowell, Edmunds (1981), The Sphinx in the Oedipus Legend. Königstein im Taunus. MacKenzie, D. N. (1990), A concise Pahlavi dictionary. Reissue, with corrections. London.
Nichols, Andrew G. (2011), Ctesias: On India. Translation and Commentary, Duckworth.
Oxford English Dictionary (1971), Oxford University Press.
Russel, RV & Lal, H. (1916), The tribes and castes of the central provinces of India, Vol. I, Macmillan and Co., London.
Wellhausen, Julius(1885), Prolegomena to the History of Israel, Edinburgh: Black.
West, E. W. (1882), Sacred Books of the East, volume 18, Oxford University Press.
Wiggermann, F. A. M.(1992), Mesopotamian Protective Sprits: The Ritual Texts, STYX Publication.
Zabkar, Louis V. (1968), A Study of the Ba Concept In Ancient Egyptian Texts, University of Chicago Press.