بررسی تأثیرات نقاشی ساسانی بر دیوارنگاره‌های سغدی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده هنر، دانشگاه الزهراء،

2 دانشجوی دکتری پژوهش¬هنر، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد

3 دانشجوی دکتری پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه الزهراء

چکیده

این مقاله با توجه به آثار مکتوب و تصویری باقی‌مانده از هنر ساسانی و سغدی که در زمان امپراتوری ساسانی در دوره‌هایی زیرمجموعه این پادشاهی بوده است ـ به ‌‌بررسی تأثیرات‌ هنر ‌ساسانی بر دیوارنگاره‌های سغدی می‌پردازد؛ جامعه‌ آماری مورد بررسی 3 نمونه از نقش -برجسته‌ها و نقاشی‌ دیواری‌های ساسانی و 6 نمونه از نقاشی‌ دیواری‌های سغدی می باشد. روش‌تحقیق، توصیف و تحلیل نگاره‌ها‌ست و هدف بازشناسی تأثیرات‌ نگاره‌های ساسانی بر دیوارنگاره‌های سغدی است، زیرا به اعتقاد بسیاری پژوهشگران نقاشی سغدی عامل انتقال ویژگی‌های نگاره‌های ساسانی به نگارگری ایران پس از اسلام می‌باشد و نتیجه حاصل از آن نشان‌ می‌دهد علی‌رغم موقعیت درخشان سغد، همواره تأثیرات هنری ‌‌ساسانی در نقاشی سغدی تأثیر گذار بوده ‌است، بیشتر تأثیرگذاری نگاره‌های ساسانی برنگاره‌های سغدی در ویژگی‌های‌‌ صوری نگاره‌ها از نظر فضای‌ تصویری، استفاده از رنگ‌های ‌‌تخت و درخشان، و نادیده گرفتن توالی زمانی و ابعاد مکانی و رویکرد به شیوه خطی می‌باشد، لیکن نقاشی سغدی از اصالت خاص خود بهره‌مند است و بنا به ‌خاستگاه فرهنگی خویش همواره سعی درحفظ ارزش‌های فرهنگی و هنری خود می نمودند. سغدیان در نقاشی های خود نه تنها از ساسانیان بلکه از فرهنگ های تصویری دیگر سرزمین ها مانند خوارزم، هند و یونان نیز تأثیر گرفته اند.

کلیدواژه‌ها


اتینگهاوزن، ریچارد، واحسان یارشاطر(1379)، اوج‌های درخشان هنرایران، رویین پاکبازوهرمزعبداللهی، نشرآگاه، چاپ اول، تهران.
بارتولد، واسیلی ولادیمیر(1376)، تاریخ ترکهای آسیای میانه، غفارحسینی، انتشارات توس، چاپ اول، تهران ‌‌.
بهزادی، رقیه (1369)، هنر قوم های کهن ـ نقاشی های سغدی، چیستا، شماره73 ‌، صص368-358.
بینیون، لارنس، ج.و.س.ویلکینسون، بازیل‌گری(‌1367)، سیر تاریخ نقاشی‌ایرانی، محمدایرانمنش، انتشارات‌امیرکبیر، چاپ اول،تهران. بنیون، لارنس(‌1383)، روح انسان درهنرآسیایی‌، محمدحسین‌آریا، وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی، چاپ اول، تهران.
پاکباز، رویین (1383)، نقاشی ایران ازدیربازتا امروز، انتشارات زرین وسیمین، تهران، چاپ سوم.
پرادا، ایدت (1383)، هنر ایران باستان، ترجمه واقتباس پرویز ناتل‌خانلری، انتشارات فرانکلین، تهران.
پوپ، آرتوراپهام (‌1384)، سیر وصورنقاشی ایران، یعقوب آژند، مولی، چاپ‌دوم، تهران.
پوگا‌چنکوا، گالینا، وآلبرخاکیموف (1372)، هنردرآسیای‌مرکزی، ناهیدکریم‌زندی، وزارت‌فرهنگ‌وارشاد اسلامی، چاپ‌اول، تهران. تجویدی، اکبر (1352)، نقاشی‌ایرانی ازکهن‌ترین روزگار تادوران صفویان، وزارت فرهنگ و هنر، تهران.
تجویدی، اکبر (1375)،نگاهی به هنر نقاشی‌ایران ازآغاز تاقرن دهم هجری، وزارت فرهنگ و ارشاداسلامی، چاپ دوم، تهران.
ریاضی، محمدرضا (1382)، طرحها ونقوش لباسها وبافته‌ها‌ی ساسانی، گنجینه‌هنر، چاپ اول، تهران.
زمانی، عباس (1355)، تأثیرهنرساسانی درهنراسلامی، وزارت فرهنگ وهنر، تهران. ضیاءپور، جلیل (1353)، آشنایی‌بارنگ‌آمیزی‌درآثارهنری ایرانیان ازکهن‌ترین‌زمان تادورۀ‌صفویه، ادارۀکل نگارش وزارت فرهنگ و هنر بمناسبت جشن فرهنگ وهنر، تهران.
ضیاء‌پور، جلیل (1377)، مختصرتاریخ هنر ایران وجهان‌، جلدیک، انتشارات اسلیمی، چاپ اول، تهران.
ضیاءپور، جلیل (1347)، پوشاک زنان ایران ازکهن‌ترین زمان تا آغاز شاهنشاهی پهلوی، وزارت فرهنگ وهنر، تهران.
عکاشه،ثروت(1380‌)، نگارگری اسلامی، سید غلامرضا تهامی، انتشارات حوزه هنری، تهران.
فرامکین، گرگوار(1372)، باستان‌شناسی درآسیای‌مرکزی، صادق ملک شهمیرزادی، وزارت امورخارجه، تهران.
فون‌گال، هوبرتس(1378)، جنگ سواران، فرامرزنجدسمیعی، انتشارات نسیم دانش، تهران.
کایت،کلیم، وهانس یواخیم(1384)، هنرمانوی، ابوالقاسم اسماعیل‌پور، ‌نشراسطوره، تهران.
گری، بازیل(1354)، نگاهی به‌نگارگری درایران، فیروز شیروانلو، توس، تهران، چاپ اول.
گیرشمن، رمان(1370)، ایران ازآغاز تااسلام، محمدمعین، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
لئونیدویچ خروموف، آلبرت(1381)، سغدیان، به‌اهتمام علی‌بهرامیان، وزارت امورخارجه، چاپ اول، تهران ‌.
واندنبرگ، لویی(1348)، باستان‌شناسی ایران باستان، عیسی بهنام، دانشگاه تهران، تهران.
دادور، ابوالقاسم، وثریا محمدی (1385)، «نقاشی‌ مانوی و تأثیرآن‌ برنگارگری‌‌اولیه ‌اسلامی»، دوفصلنامه ‌مطالعات‌ هنراسلامی، شماره 5، صص 154-141.
زرشناس، زهره(1381)، «هنر وافسانه‌های سغدی»، ماه هنر، شماره51، صص27-24 . Azarpay,Guitty(1981)Sogdianpainting,Contributor A.M.Belenitski,B.I.Mmarshak,J,:university of California‌ press, Londond. Khakimov,akbar(1996)Central Asian art,contributor Galina pugatsenkova Ferdinand kuzjumov,Art & Art instruction, Parkstone press ltd.
Rowland,Benjamin(1970)the Art Of Central Asia,NewYork.
Sims, Eleanor- Marshak, Boris I. & Grube, Ernst J.;(2002); Peerless images –persian painting its sources , London.
Talbot Rice, david (1971) Islamic painting ,Edinburgh university press.
(www.asraresokhan.com,فروردین 1391)
(www.cais-soas.com, فروردین 1391)
‌(www.iranicaonline.org, فروردین 1391)
(www.silk-road.com, فروردین 1391)