مطالعه سیرتحول نقوش چلیپایی در تزیینات معماری دوره اسلامی ایران و زیبایی شناسی و نمادشناسی آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه باستان شناسی، دانشگاه محقق اردبیلی

2 دانشجوی کارشناسی ارشدباستان شناسی، گروه باستان شناسی، دانشگاه محقق اردبیلی

3 کارشناس ارشد باستان شناسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه تهران

چکیده

چکیده
نقوش چلیپایی در ادوار پیش از اسلام برای تزیین هنرهای مختلف بکار رفته است و این نقوش در تزیینات معماری دوره اسلامی نیز از جایگاه ویژه ای برخوردار است. در این مقاله به بررسی مفاهیم، زیبایی شناسی و سیر تحول این نقوش در تزیینات معماری دوره اسلامی ایران از آغاز تا پایان دوره زند و قاجار پرداخته شده است. هنرمندان متفکر دوران اسلامی از همان ابتدا به اهمیت نمادگرایی و زیبایی شناسی این نقوش پی بردند و بر همین اساس با کاربرد آنها، این نقوش را به یکی از عناصر اصلی تزیینی دوره ی اسلامی تبدیل کردند. در این راستا آنها را به صورت جداگانه و یا با تلفیق با سایر نقوش هندسی و کتیبه ای، در زمینه های مختلف هنری به کار بستند. بررسی جنبه های پیدایش، چگونگی و علل ظهور آن در بناهای مختلف و همچنین ترکیب آن به لحاظ زیبایی شناسی با نقوش دیگر، از دیگر اهداف این نوشته است. این نقش به طور بارز خود را در بناهای آرامگاهی اسلامی نشان می دهد و در سیر تحول خود از یک نقش ساده در اوایل اسلام، به یک نقش زیبا و نمادین در قرون میانی تبدیل شده و در دوران متأخر به یک نقش صرف تزیینی تبدیل می شود.

کلیدواژه‌ها


فهرست منابع                                                                        
بختورتاش، نصرت الله(1356)، گردونه خورشید یا گردونه مهر، عطایی، تهران.
تنهایی، انیس(1387)، تزیینات کتیبه ای بقعه شاه نعمت الله ولی در ماهان کرمان، مطالعات هنر اسلامی، شماره 8، صص68-53.
پاکباز، روئین(1378)، دایره المعارف هنر: نقاشی، پیکره سازی و هنرگرافیک، فرهنگ معاصر، تهران.
تلخداش، رقیه(1387)، تجلی تخیل مقدس درنقش مایه های سفال و سرامیک دوران اسلامی، نشریه نقش مایه، شماره2، صص71-70.
حسن، مهدی(1368)، چلیپا و چلیپا شکسته؛ نمادروح(نمونه ای درهم تنیده از این دونقش در ایران)، ترجمه احمد حب علی موجانی، مجله باستان شناسی و تاریخ، شماره 2، صص49-46.
حمیدی، بهرام و خزائی، محمد(1390)، معرفی و بررسی تزیینات گچبی مسجد حیدریه قزوین، کتاب ماه هنر، شماره 155، صص111-102.
خزائی، محمد(1381)، هزار نقش، موسسه مطالعات هنر اسلامی، تهران.
خودداری نائینی، سعید و پاک نژاد(1386)، مهدی، بررسی محراب های مسجد ساوه، مطالعات هنر اسلامی، شماره7، صص132-111.
دانشدوست، یعقوب(1360)،رباط شرف، مجله اثر، شماره 5، صص39-1.
دادور، ابوالقاسم و مصباح اردکانی، نصرت(1385)، بررسی نقوش و شیوه تزیین توپی های گچی ته آجری در بناهای دوره سلجوقی و ایلخانی، نشریه هنرهای زیبا، شماره26، صص92-85.
سجادی، علی(1367)، هنرگچبری در معماری ایران، مجله اثر، شماره 25، صص214-194.
شایگان، داریوش(1388)، بت های ذهنی و خاطره ازلی،امیرکبیر، تهران.
شیمل،آنه ماری(1388)، راز اعداد، ترجمه فاطمه توفیقی، انتشارات ادیان و مذاهب، قم.
شجاعی، حیدر(1379)، اشارات: فرهنگ اصطلاحات صوفیه، انتشارات مجد، تهران.
فرهادی، مرتضی(1379)، مازنجیل؛ نشانه شناسی و ردیابی فرهنگی(نگاهی مردم شناختی در گلیمینه های کرگی)، کتاب ماه هنر، شماره 23و24، صص28-22.
کوپر، جین(1380)، فرهنگ مصورنمادهای سنتی، ترجمه ملیحه کرباسیان، فرشاد، تهران.
گدار، آندره و گدار، یدا و سیرو، ماکسیم( 1375)، آثار ایران، ج1و2، چاپ سوم، ترجمه ابوالحسن سرومقدم، آستان قدس رضوی، مشهد.
مخلصی، محمدعلی(1359)، شهر بسطام و مجموعه تاریخی آن، مجله اثر، شماره های 2و3و4، صص245-209.
مهدی نژاد مقدم، لاله(1388)، نقوش مقرنس های ایوان ایلخانی در مجموعه بسطام، کتاب ماه هنر، شماره 131، صص89-84.
نوری، حسین بن محمدتقی(1408-1407)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج3، قم.
واتسون، الیور(1382)، سفال زرین فام ایرانی، ترجمه شکوه ذاکری، سروش، تهران.
یاحقی، محمدجعفر(1375)، فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، سروش، تهران.
Grube , EJ (1965),The art of Islamic pottery, The Metropolitan Museum of art Bulletin, new series, Vol 23, No 6, pp209-228..
Hillenbrand, R (1976), Saljug dome chambers in north-west Iran,British Institute of Persian studies,Vol. 14, pp93-102.
Kamaroff, Linda and Stefano Carboni(2002), The legacy of Genghis khan, The Metropolitan Museum of art, New York.