تجلی سیمرغ در هنر سفالگری دوران اسلامی‌ ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار باستان‌شناسی و هنر دوران اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایرا

چکیده

چکیده
موضوع تحقیق پیشِ‌رو، بررسی نحوة انعکاس طرح تزیینی سیمرغ در سفالینه‌ها و کاشی‌های دوران اسلامی‌ ‌ایران است. نگارنده برآنست نخست با تکیه بر برخی منابع تاریخی و ادبی، در کنار شناسایی مشخصات طراحی و مفاهیم نمادین نگارة سیمرغ، علت تفاوت­های سیمرغ دوران اسلامی‌ ‌با سیمرغ ساسانی و همچنین فرضیة احتمال کاربرد این نقش در دوران اسلامی‌ ‌قبل از ورود مغولان به‌ ایران را ردیابی نموده و سپس بطور اختصاصی انواع الگوها و ویژگی­های این نقش تزیینی در سفالینه­ها و کاشی­های دورةایلخانی و تفاوت­های آن با ققنوس چینی را مشخص نماید. در همین راستا، نمونه‌هایی شاخص از سفالینه‌ها و کاشی‌های دوران اسلامی‌ ‌ایران که دربردارندة طرح احتمالی یا قطعیِ سیمرغ هستند، انتخاب و به لحاظ مشخصات تکنیکی و ویژگی­های تزیینی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته‌ است. بنابر یافته‌های تحقیق؛ در رابطه با کاربرد طرح تزیینی سیمرغ در هنر سفالگری دوران اسلامی‌ ‌ایران می‌توان دو دورة مجزا را تشخیص داد؛ یکی دورة قبل از مغولان با تاثیر سیمرغِ عقاب‌سان ساسانی بعلاوة ققنوس هندی و دیگری دورة بعد از ورود آنها به‌ ایران با تاثیر ققنوس چینی البته با تفاوت­های ساختاری بسیار با اصل چینی آن که بیشتر متاثر از ادبیات و اساطیر ایرانی در کنار مفاهیم عرفانی و ابداعات هنرمندان مسلمان ایرانی ‌است.

کلیدواژه‌ها


 
فهرست منابع:
آژند، یعقوب(1380)، تاثیر عناصر و نقشمایه‌های چینی در هنر ایران، مجلة هنرهای زیبا، دانشکدة هنرهای زیبای دانشگاه تهران، شمارة 9، صص ؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟.
پوپ، آرتور اپهام(1380)، با همکاری فیلیپس آکرمن و اریک شرودر، شاهکارهایهنرایران، اقتباس و نگارش: پرویز ناتل خانلری، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
پور داوود، ابراهیم(1374)، یشتها، انتشارات طهوری، تهران.
پورنامداریان، تقی(1374)، دیدار با سیمرغ: هفت مقاله در عرفان و شعر و اندیشة عطار، مقالة 2: «سیمرغ و جبرئیل»، پژوهشگاه علوم انسانی، تهران.
ثروتیان، بهروز(1352)، فرهنگاصطلاحاتوتعریفاتنفایسالفنون، موسسه تاریخ و فرهنگ ایران، تبریز.
تریگیر، مری(1383)، هنر چین، ترجمه فرزانه طاهری، انتشارات فرهنگستان هنر، تهران.
توحیدی، فایق(1379)، فن و هنر سفالگری، انتشارات سمت، تهران.
جمعی از نویسندگان(۱۳۶۳)، تاریخ ایران از اسلام تا سلاجقه، از سلسله تحقیقات ایرانشناسی دانشگاه کمبریج، نشر امیرکبیر، تهران.
خزایی، محمد(1386)، تأویل نقوش نمادین طاووس و سیمرغ در بناهای عصر صفوی، فرهنگ و هنر«هنرهای تجسمی»، تیر ، شماره 26، صص؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟.
خواجوی کرمانی(1329)، ابوالعطا کمال الدین محمود، سام‌نامه، به تصحیح و مقابلة اردشیر بن شاهی، بمبئی.
دهخدا، علی اکبر(1377)، لغتنامه، ج 6، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
دیماند، موریس اسون(1383)، راهنمای صنایع اسلامی، ترجمة عبدالله فریار، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
ژیران، فلیکس(1375)، فرهنگاساطیرآشوروبابل، ترجمة ابوالقاسم اسماعیلپور، فکر روز، تهران.
سجادی، سید جعفر(1370)، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، انتشارات طهوری، تهران.
سهروردی، یحیی بن حبش(1380)، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج 3، تصحیح سیدحسین نصر، انتشارات علوم انسانی و مطالعات فرهنگی،  تهران.
شایسته فر، مهناز(1387)، نقش‏مایه‏های تزیینی‏ سفالینه‏های دورة ایلخانیان‏ موزة ایران باستان، کتاب ماه هنر، شمارة 119، صص ؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟.
شوالیه، ژان و گربران، آلن(1388)، فرهنگنمادها، ترجمة سودابه فضایلی، انتشارات جیهون، تهران.
عطار، محمدبن‌ابراهیم(1356)، مصیبت نامه، چاپ نورانی وصال، تهران.
کامبخش‌فرد، سیف الله(1383)، سفال و سفالگری در ایران(از ابتدای نوسنگی تا دوران معاصر)، انتشارات ققنوس، تهران.
کریستی، آنتونی(1373)،اساطیرچین، ترجمة باجلان فرخی، انتشارات اساطیر، تهران.
کریمی، فاطمه و کیانی، محمد یوسف(1374)، هنر سفالگری دوره اسلامی ایران، مرکز باستان‌شناسی ایران، تهران.
کرتیس، وستا(1381)، اسطوره‌های ایرانی، ترجمة عباس مخبر، نشر مرکز، تهران.
محمد حسن، زکی(1384)، چین و هنرهای اسلامی، ترجمة غلامرضا تهامی، انتشارات فرهنگستان هنر، تهران.
مکارم شیرازی، ناصر(1362)، تفسیر نمونه، ج 15، دارالکتب الاسلامیه، تهران.
میبدی، احمدبن‌محمد(1361)، کشف الاسرار و عدة الابرار، ج 9، چاپ علی اصغر حکمت، تهران.
نفیسی، نوشین‌دخت(1384)، حضور طبیعت در مجموعه چینیهای آبی و سفید آستانة شیخ صفی الدین اردبیلی، انتشارات فرهنگستان هنر، تهران.
ورونیکا، یونس(1375)، اساطیرمصر، ترجمة باجلان فرخی، اساطیر، تهران.
ویلسون، اوا(1377)، طرحهای اسلامی، ترجمة محمد رضا ریاضی، انتشارات سمت، تهران.
ویلسون آلن، جیمز(1387)، سفالگری اسلامی از آغاز دوران ایلخانی، ترجمة مهناز شایسته‌فر، انتشارات مطالعات هنر اسلامی، تهران.
هدایت، صادق(1312)، نیرنگستان، انتشارات جاویدان، تهران. 
هینیلز، جان راسل(۱۳۸۵)، شناخت اساطیر ایران، ترجمة باجلان فرّخی، انتشارات اساطیر، تهران.
یاحقی، محمدجعفر(1375)، فرهنگ اساطیری و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، انتشارات سروش، تهران.
Andrews, Walter; Kalpakli, Mehmet (2005), The Age of Beloveds, Duke University Press.
Fehrevari, Geza (2000), Ceramics of the Islamic worlds in the Tareq Rajab museum. Tauris.
Nadia Julien (1989), Dictionnaire des symbols, editions Marabout, Belgique.
Nile green (2006), "Ostrich Eggs and Peacock Feathers: Sacred Objects as Cultural Exchange between Christianity and Islam", Al Masaq: Islam and the Medieval Mediterranean 18 (1).
Patricia Bjaaland Welch (2008), Chinese Art: A Guide to Motifs and Visual Imagery. Tuttle.