تأملاتی در باب نسبت «حکمت هنراسلامی» و «فلسفه هنر اسلامی»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد نقاشی، دانشکده هنرهای تجسمی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران.

2 دانشیار دانشکده هنرهای تجسمی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران

چکیده

چکیده
«حکمت هنر اسلامی» ترکیبی نسبتاً پر­کاربرد، متداول و در عین حال مبهم است که با وجود مطالعات صورت گرفته پیرامون آن، هنوز معنای روشنی از آن در دست نیست. به دلیل وجود این ابهام در معنا، گاه «حکمت هنر اسلامی»، به رغم تمایز با «فلسفه هنر اسلامی»، معادل پنداشته می­شود. از آنجا که به­کارگیری این دو ترکیب به جای یکدیگر، می­تواند منشأ خطا­های فراوانی در پژوهش­های حوزه هنر اسلامی باشد، روشن نمودن معنای دو ترکیب یاد شده و بیان نسبتشان با هم، از اهمیت بسیاری برخوردار است. در این مقاله که به روش تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه­ای صورت گرفته؛ تلاش شده با تحلیل و بررسی معنای حکمت به عنوان مبهم­ترین جزء ترکیب یاد شده و بیان نسبت آن با فلسفه، نسبت دو ترکیب «حکمت هنر اسلامی» و «فلسفه هنر اسلامی» تا حدی روشن گردد. بنا به مطالعات صورت گرفته در مسیر تدوین این مقاله، حکمت، مفهومی گسترده‌تر و عمیق‌تر از فلسفه دارد و به لحاظ منشا و قطعیت نیز نسبت به فلسفه، افضل است. به نظر می‌رسد «فلسفه هنر اسلامی» علیرغم شباهت، از جهات مختلفی با «حکمت هنر اسلامی» متفاوت است و به لحاظ مبدا و منبع پیدایش و مرجع شناخت هنر اسلامی، نمی‏تواند با «حکمت هنر اسلامی» هم‌عرضی کند.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم. مفاتیح الجنان. آمدی، عبدالواحد بن محمد (1366)، غررالحکم و دررالکلم، جلد 1 و 4، چ1، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم. باوندیان، علیرضا (1389)، حکمت هنر اسلامی، چ2، نشر شاملو، مشهد.
برنجکار، رضا (1374)، ماهیت عقل و تعارض عقل و وحی، نقد و نظر، سال اول، شماره 3و4، صص184-204.
برنجکار، رضا (1379)، مفهوم حکمت در قرآن و حدیث، صحیفه مبین، دوره اول، شماره3، صص85-100.
برنجکار، رضا (1387)، آشنایی با علوم اسلامی (کلام، فلسفه، عرفان)، چ7، سازمان‌ مطالعه ‌و تدوین‌ کتب‌ علوم ‌انسانی ‌دانشگاه‏ها (سمت)، تهران.
جوادی آملی، عبدالله (1384)، تسنیم، تفسیر قرآن کریم، جلد 7، چ1، مرکز نشر اسراء، قم.
جوادی آملی، عبدالله (1389)، حکمت نظری و عملی در نهج‏البلاغه، چ7، مرکز نشر اسراء، قم.
حسن‏زاده آملی، حسن (1387)، شرح فارسی الاسفارالاربعه صدرالمتالهین شیرازی، جلد 1، چ2، موسسه بوستان کتاب (مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)، قم.
دهخدا، علی‌اکبر (1373)، لغت‌نامه دهخدا، جلد10، چاپ اول از دوره جدید، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، تهران.
دیلمی، حسن بن ابی الحسن (1373)، ارشاد القلوب، ترجمه: سید عبد الحسین رضایی، جلد 1، چ3، انتشارات اسلامیه، تهران.
راغب اصفهانی، ابو‌القاسم‏ حسین‏بن‏محمدبن‏فضل (بی‏تا)، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن یا تفسیر لغوی و ادبی قرآن، ترجمه و تحقیق: سید غلامرضا خسروی حسینی، انتشارات مرتضوی، تهران.
فخر رازی، محمد بن عمر (1380)، تفسیر کبیر: مفاتیح الغیب، ترجمه: علی‏اصغر حلبی، جلد 6، چ1، اساطیر، تهران.
رحیمی اردستانی، مصطفی (1377)، ترجمه المنجد، جلد 1،انتشارات صبا، تهران.
رشاد، علی اکبر (1380)، دانشنامه امام علی(علیه السلام)، جلد 1 (حکمت و معرفت)، چ1، به اهتمام پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران.
سجادی، سیدجعفر (1379)، فرهنگ معارف اسلامی، جلد 2 و 3، کومش، تهران.
سعیدی، گل‌بابا (1387)، فرهنگ جامع اصطلاحات عرفانی ابن عربی، زوّار، تهران.
شریعتمداری، جعفر (1387)، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، جلد 1، چ4، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد.
شمالی، محمدعلی، لگن هاوزن، محمد فنایی، محمد اشکوری (1384)، «میزگرد علمی (عقل و عقل‏گرایی در اندیشه شیعی)»، شیعه‏شناسی، سال سوم، شماره 9، 3-24.
شیخ صدوق، محمدبن‏علی‏بن‏الحسین‏بن بابویه قمی (1416 ه.ق)، علل‏الشرایع، جلد 1، موسسه دارالحجه للثقافه. طباطبایی، سید محمدحسین (بی‏تا)، تفسیرالمیزان، ترجمه: محمدتقی مصباح یزدی، جلد 2، بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی با همکاری مرکز نشر فرهنگی رجا. طبرسی، فضل بن حسن (1380)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ترجمه و تحقیق: حجه الاسلام علی کرمی، جلد 2 و 11، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.
عطاردی، عزیزالله (1378)، ایمان و کفر از کتاب بحارالانوار، جلد 1 و 2، چ1، عطارد، تهران.
علّامه حلّی، جمال‌الدین (بی‏تا)، الالفین فی امامه امیرالمومنین علیه السلام، ترجمه: جعفر وجدانی، چ1، سعدی و محمودی، تهران.
علّامه مجلسی، محمدباقر (بی‏تا)، ترجمه بحارالانوار (ترجمه جلدهای 67و68)، ترجمه: سید ابوالحسن موسوی همدانی، جلد 1، چ1، کتابخانه مسجد ولی عصر، تهران.
قرشی، علی‌اکبر (1371)، قاموس قرآن، جلد 1 و 2، چ6، دارالکتب الاسلامیه، تهران.
کلینی، محمد بن یعقوب (1365)، الکافی، جلد 1، دارالکتب الاسلامیه، تهران.
گنابادی، سلطان محمد (سلطان علیشاه) (1380)، بیان السعاده فی مقامات العباده، جلد 3، چ1، مترجم: محمد آقارضاخانی و حشمت‏الله ریاضی، سرالاسرار.
محمدی‏ری‏شهری، محمد (1379)، میزان الحکمه (با ترجمه فارسی)، ترجمه: حمیدرضا شیخی، جلد 3 و 8، چ2، موسسه فرهنگی دارالحدیث، قم.
مددپور، محمد (1380)، مبانی هنرهای تجسمی در اسلام، هنرهای تجسمی، شماره 14، صص 32- 37.
مددپور، محمد(1387)، حکمت انسی و زیبایی‏شناسی عرفانی هنر اسلامی، چ3، انتشارات سوره مهر، تهران.
مصطفوی، حسن (1374)، التحقیق فی کلمات القرآن، جلد 1، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.
مصباح یزدی، محمدتقی (1378)، عرفان و حکمت اسلامی، رسالت،30خرداد.
مکارم شیرازی، ناصر (1372)، تفسیر نمونه، جلد 2، دارالکتب الاسلامیه، تهران.
یثربی، سیدیحیی (1388)، تاریخ تحلیلی- انتقادی فلسفه‏ی اسلامی (به ضمیمه نقد محتوایی کتاب)، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران.
.[دسترسی: 18 اسفند 1391] http://www.iricap.com/dialogcontent.asp?id=303URL 1: